Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΠΟΙΟΥ ΧΑΡΙΤΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΕΡΜΑΧΟ ΤΟΥ ΗΣΥΧΑΣΜΟΥ
Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ
τοῦ Καθηγ. Δημητρίου Ι. Τσελεγγίδη
Πηγή: agonasax.blogspot
(Αποτελεί επεξεργασμένη μορφή μιας
παραγράφου της μελέτης μας, Χάρη και ελευθερία κατά την Πατερική Παράδοση του
ΙΔ΄ αιώνα, Θεσσαλονίκη 1987, σ. 21-39).
Η Χάρη του Θεού κατά την θεολογία και την πνευματική
εμπειρία των Πατέρων της Ορθόδοξης Ανατολής αποτελεί θεολογικό όρο με σαφές
δογματικό περιεχόμενο. Ο όρος «Χάρις Θεού» στο πλαίσιο της θεολογίας δηλώνει
κατά τον ησυχαστή άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά μία συγκεκριμένη φυσική και ουσιώδη
ενέργεια του Θεού, που όταν γίνεται μεθεκτή, θεώνει χαρισματικώς τους μετόχους
της1.
Είναι κατά συνέπεια προφανής η σωτηριολογικού χαρακτήρα σημασία της, γι’ αυτό
και δεν πρέπει να ταυτίζεται με τις άλλες ενέργειες2 του Τριαδικού Θεού.
O άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς θεμελιώνει βιβλικώς τον
όρο «χάρις» προσδίδοντας ιδιαίτερη θεολογική σημασία σε διάφορες λεκτικές διατυπώσεις
τόσο της Παλαιάς όσο και της Καινής Διαθήκης, που υποδηλώνουν τον
δογματικό χαρακτήρα της. Ειδικότερα, αναφερόμενος στο χωρίο της Παλαιάς
Διαθήκης: «Κύριος υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν»3,
ταυτίζει την διδόμενη στους ταπεινούς χάρη με την θεία Χάρη, η οποία «διά φωτός
επιφαίνεται»4. Παράλληλα, επαναλαμβάνει την χριστολογική ερμηνεία
του ιερού Χρυσοστόμου5 στο ψαλμικό χωρίο: «εξεχύθη χάρις εν
χείλεσί σου»6, για να διακηρύξει τον άκτιστο χαρακτήρα της θείας
Χάριτος7,
ενώ προσεγγίζοντας ερμηνευτικά το χωρίο του προφήτη Ιερεμία: «εμέ εγκατέλιπον
πηγήν ύδατος ζώντος»8 παρατηρεί, ότι το «ζων ύδωρ» είναι η θεία
Χάρη και ενέργεια του Αγίου Πνεύματος9.
Αλλά, η θεία Χάρη ως δόξα και λαμπρότητα του Θεού
είναι κατά τον Παλαμά το «φως», με το οποίο περιβάλλεται ο Θεός κατά τον
Ψαλμωδό10.
Το φως αυτό είναι το θείο και άυλο «πυρ», που φωτίζει τις ψυχές των ανθρώπων11
και τους καθοδηγεί12 προς τον Θεό. Άλλωστε, και ο «άρτος των
αγγέλων», που κατά τον Ψαλμωδό έφαγε ο λαός του Θεού στην έρημο13,
είναι κατά τον Παλαμά αυτό το φως της θείας Χάριτος14, με το οποίο
τρέφονται πνευματικώς οι άγγελοι αλλά και οι πνευματικοί άνθρωποι.
Φανέρωση του φωτός αυτού της θείας Χάριτος έχουμε στη
φλεγόμενη και μη κατακαιόμενη βάτο15, στο πρόσωπο του Μωυσή, όταν κατέβηκε
από το όρος Σινά κρατώντας τον «Δεκάλογο» των θείων εντολών16, στην ανάληψη του
προφήτη Ηλία στον ουρανό με το «άρμα πυρός»17, αλλά και στον «ως υπό πυρός καιόμενον
τα σπλάχνα» προφήτη Ιερεμία18.
Τέλος, στο χωρίο του προφήτη Ιωήλ: «εκχεώ από του
πνεύματός μου επί πάσαν σάρκα»19 επισημαίνει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς
την θεία Χάρη, που επαγγέλθηκε ο Χριστός στους μαθητές του και σε όλους τους πιστούς
του20,
μέσω των μυστηρίων της Εκκλησίας του.
Αλλά, η Χάρη του Θεού, που προαναγγέλθηκε στην Παλαιά
Διαθήκη και αποκαλύφθηκε μερικώς μέσα στην ιστορία της, παρέχεται πλούσια
μέσα στη νέα πραγματικότητα, που εγκαινίασε η ενανθρώπηση του Θεού Λόγου και η
έλευση του Παρακλήτου. Η Παλαιά Διαθήκη, η Καινή Διαθήκη και η
μέλλουσα βασιλεία του Θεού, κατά τον υπέρμαχο του Ησυχασμού, δεν χωρίζονται
στεγανώς, αλλά συνδέονται λειτουργικώς. Έτσι,
