Πτυχές της
ιστορίας και της θεολογίας του κειμένου της ημερησίας διατάξεως της Αγίας και
Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας
«Η αποστολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας εν
τω συγχρόνω κόσμω»
Κωνσταντίνος Δεληκωσταντής
Ομότιμος
Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Εισαγωγή
Είχα την τύχη να συμμετάσχω με την ιδιότητα του
συνεργάτου της Γραμματείας επί της Προπαρασκευής της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου
της Ορθοδόξου Εκκλησίας στις τρεις συνελεύσεις της Ειδικής Διορθοδόξου
Επιτροπής (Οκτώβριος 2014 και Φεβρουάριος και Απρίλιος 2015), στην Πέμπτη
Προσυνοδική Πανορθόδοξο Διάσκεψη (Οκτώβριος 2015), καθώς και στη Σύναξη των
Προκαθημένων του Ιανουαρίου 2016 εν Chambésy Γενεύης. Οι εμπειρίες από τη
συμμετοχή αυτή, η άμεση πρόσβαση στο αρχειακό υλικό ολόκληρης της πορείας προς
τη Σύνοδο και η συνεργασία με τον καθηγητή Βλάσιο Φειδά, κατ’ εξοχήν ειδικό στο
θέμα «Αγία και Μεγάλη Σύνοδος», μου επιτρέπουν να ελπίζω ότι θα βρείτε
ενδιαφέροντα αυτά που θα εκθέσω ενώπιόν σας.
Το Ορθόδοξο Κέντρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη
Γενεύη είναι ο τόπος όπου, από το 1968, συναντήθηκαν, εργάσθηκαν σκληρά,
αγωνίστηκαν και έδωσαν
την
ορθόδοξη μαρτυρία τους όλοι οι
πρωτεργάτες της προετοιμασίας της
Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, μιας
διαδικασίας με ιδιαίτερες απαιτήσεις στους συμμετέχοντας, πολλοί εκ των οποίων
ανεδείχθησαν σε ηγετικές μορφές των Εκκλησιών τους.
Όποιος έχει συνεργασθεί σε παρόμοιες επιτροπές
γνωρίζει πόσο επίπονη και μακρά είναι η διαδικασία κατάρτισης ενός κοινά
αποδεκτού κειμένου. Πολλές φορές, η υποχώρηση αναφορικά προς κάποια διατύπωση σώζει ολόκληρη συνεδρία, ολόκληρο το κείμενο ή
ακόμη και τη συνέλευση.
Αυτός που θα πάρει τα κείμενα της Συνόδου στα χέρια
του, χωρίς να γνωρίζει πώς διαμορφώθηκαν, τι συζητήσεις, αντιπαραθέσεις και συμβιβαστικές
προτάσεις προηγήθηκαν για να
ετοιμασθούν, εύκολα μπορεί να αδικήσει τα πράγματα. Προφανώς στο τελικό κείμενο
δεν είναι αποτυπωμένη εμφανώς η πορεία κατάρτισής του. [σ.σ.:
Ὅταν ἡ προσευχὴ καὶ οἱ Πατέρες ἀπουσιάζουν, ἐκεῖ εἰσχωροῦν οἱ ὑποχωρήσεις καὶ οἱ συμβιβασμοί].
Καθρέπτης της προετοιμασίας της Συνόδου είναι τα
Πρακτικά των συζητήσεων των διαφόρων επιτροπών και διασκέψεων. Είναι
συναρπαστικό να μελετά κάποιος τα Πρακτικά. Πραγματικά στα κείμενα αυτά
βρίσκεται κρυμμένος ένας ανεκτίμητος θεολογικός θησαυρός.
Οι Πανορθόδοξες Διασκέψεις, οι Διορθόδοξες
Προπαρασκευαστικές Επιτροπές, οι Προσυνοδικές Πανορθόδοξες Διασκέψεις και οι
Συνάξεις των Προκαθημένων είναι η ιστορία της Ορθοδοξίας τις τελευταίες έξι
δεκαετίες. Είναι ο καθρέπτης των διορθοδόξων σχέσεων, αλλά και των
ενδοορθοδόξων θεολογικών διεργασιών και ζυμώσεων.
1.
Η ιστορία
του κειμένου
Η ιστορία του κειμένου μας αρχίζει το 1961. Η πρώτη
Πανορθόδοξος Διάσκεψις της Ρόδου ενέταξε στον «Κατάλογο των θεμάτων της
μελλούσης Πανορθοδόξου Προσυνόδου», στην 6η ενότητα με τίτλο «Η
Ορθοδοξία εν τω κόσμω» το θέμα: «Συμβολή των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών
εις επικράτησιν των χριστιανικών ιδεωδών της ειρήνης, της ελευθερίας, της
αδελφοσύνης και της αγάπης μεταξύ των λαών».[1]
Σταθμό στην πορεία προετοιμασίας της
Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας αποτέλεσε η Τετάρτη
Πανορθόδοξος Διάσκεψις (Ιούνιος 1968) στο Chambésy της Γενεύης. Εδώ
αποφασίσθηκε:
«α. Ὅπως
τεθῇ ὡς κύριος στόχος καὶ ἄμεσος ἐπιδίωξις ἡ σύγκλησις Ἁγίας και Μεγάλης
Συνόδου τῆς κατ’ Ἀνατολὰς Ἁγίας Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
β. Ὅπως πρὸς
προπαρασκευὴν τῆς Συνόδου ταύτης, ἀντὶ τῆς συγκροτήσεως μιᾶς Προσυνόδου, συγκροτηθῶσι
σταδιακῶς, ἀλλεπάλληλοι Προσυνοδικαὶ Πανορθόδοξοι Διασκέψεις.
γ. Ὅπως
συσταθῇ μία Διορθόδοξος Προπαρασκευαστικὴ Ἐπιτροπή.
δ. Ὅπως
συσταθῇ ὑπὸ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἓν Γραφεῖον, ἑδρεῦον ἐν τῷ ἐν Γενεύῃ
Κέντρῳ αὐτοῦ, πρὸς ἐξυπηρέτησιν τοῦ ἔργου τῆς Προπαρασκευαστικῆς Ἐπιτροπῆς, τῶν
Προσυνοδικῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων καὶ τῆς ὅλης προπαρασκευῆς τῆς Συνόδου.
ε. Ὅπως διὰ
τῶν ὡς ἄνω Ὀργάνων τμηματικῶς ἑτοιμασθῶσι τὰ θέματα, τὰ ἀναγεγραμμένα εἰς τὸν
Κατάλογον τῆς ἐν Ρόδῳ Α΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως, ἀφοῦ προηγουμένως γένηται ἐπὶ
ἑνὸς ἑκάστου ἡ δέουσα ἐπὶ μέρους θεολογικὴ ἔρευνα καὶ προεργασία».[2]
Έργο της Πρώτης Προσυνοδικής Πανορθοδόξου Διασκέψεως
του Νοεμβρίου 1976 στο Chambésy ήταν η αναθεώρηση του καταλόγου θεμάτων της
Πρώτης Πανορθοδόξου Διασκέψεως της Ρόδου. Της αναθεωρήσεως του καταλόγου αυτού
προηγήθηκαν, πρώτον, η Συνάντηση Ορθοδόξων Θεολόγων εν Chambésy (Δεκέμβριος
1972), η οποία κατέληξε εις το συμπέρασμα ότι ο ορισθείς κατάλογος των θεμάτων
της Α΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως «δεν ανταπεκρίνετο ούτε εις το κριτήριον της
εσωτερικής συνοχής, αλλ’ ούτε εις τας απαιτήσεις, τας οποίας προβάλλουν εις την
Εκκλησίαν οι καιροί και το πλήρωμα αυτής».[3]
Ακολούθησε ανεπίσημη Σύσκεψη ομάδος θεολόγων στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης, η
οποία ασχολήθηκε «κυρίως με την κατ’ αρχήν επισήμανσιν των καιρίων προβλημάτων
της ζωής της Ορθοδόξου Εκκλησίας».[4]
[σ.σ.: Ἀλήθεια, μᾶς εἶχαν «ζαλίσει» τονίζοντας ὅτι
πρέπει νὰ κάνουμε ὑπακοὴ στὶς Πανορθόδοξες Διασκέψεις τῆς Ρόδου, ἀλλ’ ὅπως
ἀντιλαμβάνεται κανεὶς μελετώντας αὐτὸ τὸ ἄρθρο, τὰ ἀποφασισθέντα στὶς
Πανορθόδοξες Διασκέψεις παραβιάσθηκαν, μετετράπηκαν, ἀλλοιώθηκαν ἀπὸ τὶς
ἄπειρες Προσυνοδικὲς Διασκέψεις, στὶς ὁποῖες ἀπεφάσιζαν κάποιοι ἀκαδημαϊκοὶ θεολόγοι, γραφειοκράτες Οἰκουμενιστές (τσιράκια τοῦ Φαναρίου, τοῦ Βατικανοῦ
καὶ τοῦ Π.Σ.Ε.), καὶ ΟΧΙ οἱ Ἐκκλησίες, ἀφοῦ οἱ Ἐπίσκοποι μέχρι καὶ τελευταία
στιγμὴ δὲν γνώριζαν ὄχι μόνο τὰ Πρακτικὰ τῶν πολυετῶν συνεδριάσεων τῶν
Ἐπιτροπῶν, ἀλλ’ οὔτε τὰ Προσυνοδικὰ κείμενα ποὺ θὰ συζητοῦσαν καὶ θὰ ψήφιζαν
στὸ Κολυμπάρι!].
Εις την εισηγητική ομιλία του κατά τη Διάσκεψη, ο
Πρόεδρος αυτής Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος Μελίτων ανέφερε ότι,
σύμφωνα με πανορθόδοξο διαβούλευση, τίθενται προς συζήτηση και απόφαση τα εξής
σχετικά με τη σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου:
1.
«Ἡ σύγκλησις τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου νὰ
επιταχυνθῇ, μὲ τὴν προϋπόθεσιν ὅτι αὕτη δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ θεωρηθῇ ὡς μοναδικὴ
καὶ ἀποκλείουσα τὴν σύγκλησιν ἐν συνεχείᾳ καὶ ἄλλων ὁμοίων Μεγάλων Συνόδων.
2.
Ὡς ἐκ τούτου, ἡ Σύνοδος θὰ εἶναι βραχείας διαρκείας.
3.
Νὰ ασχοληθῇ αὕτη μὲ περιωρισμένον ἀριθμὸν θεμάτων, καὶ
δὴ οὐχὶ ἀμιγῶς δογματικῆς καὶ θεωρητικῆς φύσεως».[5]
Αυτά κατέστησαν απαραίτητη την αναθεώρηση του καταλόγου θεμάτων της Α΄ Πανορθοδόξου Διασκέψεως της
Ρόδου. Κατά τον Σεβασμιώτατο Πρόεδρο, «πρώτιστον ἔργον τῆς Α΄ Προσυνοδικῆς
Πανορθοδόξου Διασκέψεως θὰ ἔδει νὰ εἶναι ἡ κατάρτισις ἑνὸς βραχυτέρου καταλόγου θεμάτων».[6] [σ.σ.: Ποιές Σύνοδοι
τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν ἔδωσαν τὴν ἔγκριση ἢ ἀποδέχτηκαν Συνοδικὰ μιὰ τέτοια ἀλλαγή;].
Η Διάσκεψις α π ο φ ά σ ι σ ε τελικώς η ημερησία διάταξις της
Αγίας και Μεγάλης Συνόδου να περιέχει τα ακόλουθα δέκα θέματα:[7]
1.
Ορθόδοξος Διασπορά.
2.
Το Αυτοκέφαλον και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού.
3.
Το Αυτόνομον και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού.
4.
Δίπτυχα.
5.
Το ζήτημα κοινού ημερολογίου.
6.
Κωλύματα γάμου.
7.
Αναπροσαρμογή των περί νηστείας εκκλησιαστικών
διατάξεων.
8.
Σχέσεις Ορθοδόξων Εκκλησιών προς τον λοιπό χριστιανικό
κόσμο.
9.
Ορθοδοξία και Οικουμενική Κίνηση.
10. Συμβολή των
κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών εις επικράτησιν των χριστιανικών ιδεωδών της
ειρήνης, της ελευθερίας, της αδελφοσύνης και της αγάπης μεταξύ των λαών και
άρσιν των φυλετικών διακρίσεων. [σ.σ.: Ποιές Σύνοδοι τῶν
τοπικῶν Ἐκκλησιῶν ἔδωσαν κι αὐτὴ τὴν ἔγκριση;].
Δέκα έτη μετά, αφού είχε μεσολαβήσει η Δευτέρα
Προσυνοδική Πανορθόδοξος Διάσκεψις του 1982, η Διορθόδοξος Προπαρασκευαστική