ΤΟ ΞΑΝΑΓΡΑΨΙΜΟ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΑΠΟ ΜΗ ΘΕΩΜΕΝΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΠΛΗΘΟΣ ΑΙΡΕΣΕΩΝ

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑ ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΟΥΣ 

Ερώτηση πρώτη.

Ερώτηση δευτέρα  

Ερώτηση τρίτη

Γεώργιου Ιωάννου Καραλή

Πρώτο μέρος

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Αποδείξαμε στον προηγούμενό μας διάλογο ότι ο διαχωρισμός μεταξύ προσώπου και ατόμου είναι ένα θεωρητικό σχήμα που δεν έχει καμμία σχέση με την πραγματικότητα. Ισχυριζόσουνα ότι το άτομο είναι εντελώς απομονωμένο και το πρόσωπο βρίσκεται σε κοινωνία. Για σένα λοιπόν το κάθε άτομο θα πρέπει να γίνει πρόσωπο για να βρεθεί σε προσωπική σχέση με τους άλλους. Αλλά όπως είδαμε στον προηγούμένό μας διάλογο αυτός ο διαχωρισμός είναι ανύπαρκτος για τον απλούστερο λόγο ότι το κάθε πρόσωπο, ή άτομο δεν υπάρχει από μόνο του αλλά διαθέτει μία φύση που το φέρνει σε κοινωνία. Σε όποια κατάσταση και να βρεθεί ο άνθρωπος με την αμαρτία δεν μπορεί με κανένα τρόπο να καταργήσει την φύση του που πάντοτε θα τον φέρνει σε κοινωνία με τους άλλους. Είδαμε ότι και οι δαίμονες βρίσκονται σε κοινωνία και οι πονηροί κοινωνούν μεταξύ τους και με τους δαίμονες. Μπορούν να δημιουργήσουν δίκτυο σχέσεων γιατί η φύση τους τους οδηγεί σε κοινωνία και δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ κοινωνία προσώπων άνευ φύσεως και ενεργειών αυτής.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Αυτό όμως εσύ που αποκαλείς φύση έτσι τόσο προκλητικά δεν είναι η πραγματική ύπαρξη. Δεν θέλω να ισχυριστώ ότι καταργείται, απλώς δεν είναι το είναι καθ᾽ευατό. Το είναι καθ᾽ευτό είναι το πρόσωπο και η φύση συνάγεται ως προσδιορισμός της ομοείδειας των υποστάσεων. “Με άλλα λόγια η φύση δεν έχει οντολογική προτεραιότητα δηλαδή δεν προκαθορίζει αυτή ως δεδομένος και αναγκαίος λόγος τον υπαρκτικό χαρακτήρα και το γεγονός της υπόστασης αλλά είναι η υπόσταση που προηγείται οντολογικά και επομένως η φύση γίνεται προσιτή μόνο με την εμπειρία της ιστορικής φανέρωσης του υπαρκτικού γεγονότος. Η δεδομένη ουσία δεν συνιστά το είναι επομένως και το υποστατικό δηλαδή το πραγματικό χαρακτήρα των επιμέρους υποστάσεων αλλά αντίθετα είναι η υπόσταση δηλαδή η συγκεκριμένη ύπαρξη που κάνει πραγματικότητα το είναι και ουσία λοιπόν σημαίνει τον κοινό τρόπο υπάρξεως ομοειδών υποστάσεων. Το πρόσωπο επομένως δεν αντλεί την πραγματικότητά του από την μετοχή στο δεδομένο είναι, δεν προηγείται οντολογικά το γεγονός της μετοχής στο είναι (η ουσία) καθορίζοντας την οντότητα την πραγματική ύπαρξη του προσώπου. Αλλά το ίδιο το πρόσωπο ορίζει και εξαντλεί το είναι δηλαδή τα πρόσωπα κάνουν το είναι υποστατική πραγματικότητα. Αν θέλεις να στο πώ με πιο απλά λόγια το πρόσωπο δεν είναι καταρχήν και εν συνεχεία υπάρχει ως πρόσωπο, δεν είναι το πρόσωπο ένα κατηγόρημα που το προσθέτουμε σε ένα δεδομένο όν, αφού πρώτα πιστοποιοήσουμε την οντολογική του υπόσταση, την ουσία του στο είναι καθ᾽εαυτό. Γνωρίζουμε το είναι μόνο ως υποσταση προσωπικής ετερότητας και ετερότητα σημαίνει ελευθερία από κάθε προσδιορισμό ουσίας ή φύσεως». [1]

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Ξαναμιλάς για μια αναγκαιότητα της φύσεως ενώ αποδείξαμε σε προηγούμενό μας διαλογο ότι για τους Πατέρες η φύση δεν είναι αναγκαία αλλά αυθόρμητη και ελεύθερη. Δεν θα επανέλθω επί του θέματος εκείνο που θέλω να καταλάβω είναι αν για σένα η φύση είναι υπαρκτή, πραγματική ή αν την θεωρείς μόνο ένα διανοητικό κατασκεύασμα. Με άλλα λόγια η φύση του ανθρώπου που έπλασε ο Θεός και που προσέλαβε στην υποστατική ένωση μόνο διανοητικά την καταλαβαίνουμε ή υπάρχεi; Γιατί αν το πραγματικά υπαρκτό είναι μόνο το πρόσωπο και η φύση είναι ο κοινός λόγος προσδιοριστικός των ομοειδών υποστάσεων τότε δεν υπαρχει αλλά θεωρείται με το λόγο και την σκέψη γιατί σκεφτόμαστε με το νού ότι ο Πέτρος και ο Παύλος είναι της ίδιας φύσεως και έχουν μία φύση. Ο καθένας απ᾽αυτούς είναι ζώο λογικό και θνητό, και ο καθένας είναι σάρκα εμψυχωμένη με ψυχή λογική και νοερή. Αυτή λοιπόν η κοινή φύση είναι θεωρητή με τον λόγο. Άραγε το ίδιο πράγμα συμβαίνει με τον Θεό; Η φύση των τριών προσώπων της Παναγίας Τριάδος θεωρείται με τη σκέψη και τον λόγο γιατί σκεφτόμαστε με το νού ότι ο Πατέρας ο Υιός και το Πνεύμα είναι Θεοί και δημιουργοί; ή μήπως εκεί τα πράγματα λειτουργουν διαφορετικά επειδή όπως λέει και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός: “εκεί (δηλαδή στην Τριάδα) η κοινότητα και η ενότητα θεωρείται κατά τα πράγματα, επειδή υπάρχει η συναϊδιότητα και η ταυτότητα της ουσίας και της ενέργειας και του θελήματος και η σύμπνοια της γνώμης και η ταυτότητα της εξουσίας και της δυνάμεως και της αγαθότητος (δεν λέμε ομοιότητα αλλά ταυτότητα) και μοναδικότητα κινήσεως. Μία λοιπόν είναι η ουσία, μία η αγαθότητα, μία δύναμη, μία θέληση, μία ενέργεια, μία εξουσία, μία και η αυτή, όχι τρεις όμοιες μεταξύ τους αλλά μία και η αυτή κίνηση των τριών υποστάσεων.» [2]

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Δεν με καταλαβαίνεις και συνεχίζεις να σκέφτεσαι με νοησιαρχικά σχήματα ξεπερασμένα. Ο όρος φύση ή ουσία όπως τον εννοούσαν οι Πατέρες είναι ξεπερασμένος, γιατί ακριβώς αυτοί σκεφτόντουσαν με διαφορετικό τρόπο. Αυτός ο τρόπος της σκέψης δημιούργησε διαιρέσεις και πολλά άλυτα προβλήματα στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία όπως αυτά που βάζεις στην ερώτησή σου. Τώρα θα πρέπει να ξαναγράψουμε την θεολογία με διαφορετικό τρόπο. Οι Πατέρες ήταν εγκλωβισμένοι στην οντική εκδοχή του είναι. Εδώ εμείς εκφράζουμε την οντολογική εκδοχή του είναι γι᾽αυτό και πολλές φορές δεν μπορείτε να μας καταλάβετε. Ο διάλογος όμως μαζί σου με βοήθησε να καταλάβω ότι και οι Πατέρες δυστυχώς χρησιμοποίησαν μια γλώσσα που πλησιάζει στην οντική εκδοχή ενώ παλαιά νόμιζα, ότι αυτοί δημιούργησαν έναν νέο τρόπο σκέψης και εμειρίας.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Πριν μου εξηγήσεις την οντική και οντολογική εκδοχή του είναι θα ήθελα να καταλάβω αν για σένα οι Πατέρες είναι σημαντικοί ή ξεπερασμένοι.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Οι Πατέρες είναι σημαντικοί για την εποχή που έζησαν, σήμερα τα προβλήματα είναι διαφορετικά. Για να λυθούν θα πρέπει να ξεπερἀσουμε τον προβληματισμό τους. Επειδή είσαι πυρηνικός γιατρός ξέρω ότι ασχολείσαι με την φυσική. Γνωρίζεις λοιπόν πολύ καλά ότι στην κλασσική φυσική χρησιμοποιούμε ένα τρόπο σκέψης που μπορεί να μας δώσει απαντήσεις στον περιορισμένο χώρο και χρόνο που βρισκόμαστε. Αλλά όταν μιλάμε για μεγάλες ταχύτητες και επιταγχύσεις χρησιμοποιούμε μια άλλη προσέγγιση. Ακόμη πιο πολύ όταν χρησιμοποιούμε την κβαντική φυσική οι λογικές είναι εντελώς διαφορετικές. Η κλασσική φυσική μας έδωσε πολλές εφαρμογές, αλλά τώρα η προσέγγιση είναι με διαφορετικό τρόπο σκέψης ο οποίος θα μας δώσει αποτελέσματα και εφαρμογές που ούτε ο νους μας μπορεί να φανταστεί. Όταν λοιπόν αναλύεις την εποχή των Πατέρων είναι σαν να μιλάμε για την κλασσική φυσική, σήμερα περάσαμε στην θεωρία της σχετικότητος και πιο πολύ ακόμη στην κβαντομηχανική με διαφορετικό τρόπο προσέγγισης. Δεν μπορούμε να μείνουμε προσκολημένοι στην κλασσική φυσική, δηλαδή στην εποχή των Πατέρων και να μείνουμε πίσω. Βέβαια η εκκλησία σήμερα έχει νέους Πατέρες όπως ο μητροπολίτης Περγάμου που ξεπερνάει κατά πολύ τον Γρηγόριο Παλαμά και μας δίνει πιο πειστικές απαντήσεις από αυτόν. Νέοι άγιοι, όπως ο Σωφρόνιος του Έσσεξ, είναι απόλυτα ευθυγραμισμένοι με τον νέο τρόπο προσέγγισης. Η Εκκλησία λοιπόν με τους νέους Πατέρες και αγίους της μας ανοίγει τον δρόμο για να πάμε πιο μακριά ακόμη και να διορθώσουμε σφάλματα των περασμένων αιώνων.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Σε ποιά σφάλματα αναφέρεσαι;

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Ακριβώς στην διαίρεση των χριστιανών οι οποίοι δεν κατάλαβαν το πραγματικό είναι και προσπάθησαν να τον ορίσουν με όρους όπως η φύση αλλά τους διέφυγε η καθ᾽εαυτό ύπαρξη γιατί δεν ήταν σε θέση να την ορίσουν. Όριζαν μόνο νοησιαρχικά και αγνοούσαν το πραγματικά υπαρκτό. Το πραγματικά υπαρκτό δεν είναι η φύση ή η ουσία αλλά μόνο το πρόσωπο. Δεν κατάφεραν να το ορίσουν και περιορίστηκαν στην ουσία πρώτη και δεύτερη του Αριστοτέλους. Από εκεί η πόρτα ανοίγει για ολες τις διαιρέσεις των χριστιανών που θα πρέπει να επιλυθούν ξεπερνώντας το νοησιαρχικό σχήμα ουσία πρώτη ουσία δεύτερη για να καταλάβουμε αυτό που κρύπτεται και δεν ορίζεται.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Για σένα και οι Πατέρες της εκκλησίας ήταν εγκλωβισμένοι σε αυτόν τον τρόπο σκέψης που επέφερε την διαίρεση των χριστιανών;

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Οι Ανατολικοί Πατέρες προσπάθησαν κάπως να αποδεσμευθούν αλλά δεν το κατέφεραν απόλυτα. Ο Μητροπολίτης Περγάμου δίνει πραγματικά μιά άλλη διάσταση του είναι, που αν την καταλάβουμε τότε η ένωση των εκκλησιών θα γίνει μια πραγματικότητα και μάλιστα εκεί βαδίζουμε. Ευτυχώς που η εκκλησιαστική ιεραρχία του Πατριαρχείου της Κωσταντινουπόλεως κατάλαβε απόλυτα πόσο σημαντικός θεολόγος είναι ο Μητροπολίτης Περγάμου και ακολούθησε όλες τις σοφές του συμβουλές και σκέψεις. Στην Πανορθόδοξη Σύνοδο της Κρήτης έγινε μια πρώτη προσπάθεια συστηματικής καταγραφής των απόψεων του Ζηζιούλια γι᾽αυτό και στο άμεσο μέλλον θα γίνει πιο σημαντικός από τον Γρηγόριο Παλαμά καιον Μάξιμο τον ομολογητή οι οποίοι παρ᾽όλο το βάθος της θεολογικής τους σκεψης δεν μπορούν να πλησιάσουν στον θεολόγο που πραγματικά δίνει μια άλλη διάσταση στην θεολογία.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Προσπάθησε λοιπόν να μας εξηγήσεις την οντική και οντολογική εκδοχή του είναι γιατί από εκεί ξεκινάνε όλες οι διατυπώσεις σας και οι παρεκλίσεις σας από τους Πατέρες της εκκλησίας.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. «Η οντική εκδοχή θεωρεί το είναι ως όν. Συνοψίζουμε αυτήν την εκδοχή στο ερώτημα: Τί είναι αυτό που κάνει τα όντα να είναι; Ο τρόπος που θέτουμε το ερώτημα μας δεσμεύει να αναζητήσουμε το είναι ως κάτι τί, a priori βέβαια. Μας δεσμεύει να αναζητήσουμε αυτό που κάνει τα όντα να είναι. Μας δεσμεύει να αναζητήσουμε ένα συγκεκριμένο φορέα που κάνει τα όντα να είναι. Ο συγκεκριμένος αυτός φορέας είναι η συγκεφαλαίωση των καθολικών δυνατοτήτων του είναι, το καθ᾽ευτό είναι. Όλα τα υπόλοιπα όντα μετέχουν αυτού του φορέα μετέχουν στο είναι, δηλαδή συνιστούν ουσίες”, γιατί δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι στην ελληνική γλώσσα το όν είναι η μετοχή του ρήματος είναι. « Ο συγκεκριμένος αυτός φορέας είναι αυτός που κάνει τα όντα να είναι και είναι η αιτία των όντων. Διαστέλουμε λοιπόν το είναι καθ᾽εαυτό από τα όντα που μετέχουν όπως διαστέλουμε την αιτία από το αποτέλεσμα. Τα όντα λοιπόν είναι γιατί υπάρχει ένας ζητούμενος παράγοντας που τα κάνει να είναι. Βέβαια το είναι καθ᾽ευτό αξιολογικά υπερέχει από τα όντα που μετέχουν. Επομένως αυτό που κάνει τα όντα να είναι παίρνει την θέση του ανώτατου όντος ή όπως λέει ο Αριστοτέλης ὂν ακρότατον θεῖον, γένος τιμιώτατον.»

« Για να είναι λοιπόν κάτι πρέπει να έχει δεδομένη και οριστικη οντότητα. Οντότητα σημαίνει δεδομένες ιδιότητες που ορίζουν το όν, το κάνουν να είναι κάτι. Μία από αυτές τις ιδιότητες είναι και το υπάρχειν που έχει την αιτία του σε μία αφετηριακή οντότητα προικισμένη με την ιδιότητα να μεταδίδει την ύπαρξη, δηλαδή να δημιουργεί τα όντα. Έτσι στην οντική εκδοχή του είναι ουσία και οντότητα ταυτίζονται. Ουσία δεν είναι το γεγονός της μετοχής στο είναι το δυναμικό γίγνεσθαι της ύπαρξης. Ουσία είναι η οριστική ταυτότητα που προκύπτει από το σύνολο των ιδιωμάτων που καθορίζουν την κάθε οντότητα. Αυτά τα ιδιώματα μπορεί να είναι φυσικά ή υπερ-φυσικά αλλά και στις δύο περιπτώσεις αυτά συνιστούν την πραγματικότητα της καθοριζόμενης ουσίας. Επομένως στην ουσία δεν υπάρχουν περιθώρια ελευθερίας και ετερότητος. Ο ίδιος ο Θεός καθορίζεται από την ουσία του, από τα ιδιώματα που σινιστούν την παραγματικότητά του (Ιδιώματα αυτοαιτίας, αιτίας όντων, καθαρής ενέργειας)και δεν μπορεί να μην είναι ή να είναι κάτι άλλο από αυτό που η νοητική σύλληψη και αναγκαιότητα επιβάλλει να είναι Θεός. Η ύπαρξη είναι απόλυτα προκαθορισμένη από την ουσία της. Η οντική εκδοχή του είναι καταργεί την ελευθερία και ετερότητα. Κάθε δυνατότητα υπαρκτικής διαφοροποίησης ανάγεται στην φύση, όχι στο ενδεχόμενο αυτοκαθορισμού της ύπαρξης. Και η φυσική διαφοροποίηση των δυνατοτήτων της ύπαρξης είναι αξιολογική δηλαδή αξιολογική αποτίμηση των ιδιωμάτων της κάθε ουσίας. Με μια τέτοια αποτίμηση διακρίνουμε τις λογικές από τις άλογες υπάρξεις όπως τις κτιστές υπάρξεις από τον άκτιστο Θεό. Βέβαια μόνο με την δυνατότητα της νόησης μπορεί να προσδιοριστεί η τελειότητα και η έννοια της αξίας, του αγαθού της αρετής ορίζεται με βάση κανόνες λογικής». [3]

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Βλέπω ότι προσπαθείς να φιλοσοφήσεις και όχι να θεολογήσεις. Η προσπάθειά σου είναι να μεταφέρεις στον ορθόδοξο χώρο ζητήματα που απασχολούν την δυτική φιλοσοφία και που παραμένουν σχεδόν άλυτα για τους δυτικούς. Στον ορθόδοξο χώρο με βάση την πατερική θεολογία δεν τίθεται ο προβληματισμός που εσύ βάζεις. Για παράδειγμα ισχυρίζεσαι ότι κατά την οντική εκδοχή: Ουσία είναι η οριστική ταυτότητα που προκύπτει από το σύνολο των ιδιωμάτων που καθορίζουν την κάθε οντότητα. Αυτά τα ιδιώματα μπορεί να είναι φυσικά ή υπερ-φυσικά αλλά και στις δύο περιπτώσεις αυτά συνιστούν την πραγματικότητα της καθοριζόμενης ουσίας. Και συμπεραίνεις ότι βάσει αυτού του ορισμού δεν υπάρχει δυνατότητα ελευθερίας. Ποιός όμως από τους Πατέρες όρισε την ουσία έτσι όπως την ορίζει η δυτική φιλοσοφία; Ποιός από τους Πατέρες ισχυρίσθηκε ποτέ ότι ουσία είναι η οριστική ταυτότητα που προκύπτει από το σύνολο των ιδιωμάτων που καθορίζουν την κάθε οντότητα; Δεν θα ήταν πολύ καλύτερα πριν διαβάσεις όλη την δυτική φιλοσοφία να διαβάσεις τους Πατέρες της εκκλησίας και να καταλάβεις από μόνος σου ότι για τους Πατέρες πρώτα δεν υπάρχει ουσία ή φύση άνευ προσώπου. Ουκ έστιν φύσις ανυπόστατος. Και δεύτερον η ουσία όχι μόνο του Θεού αλλά και του ανθρώπου δεν μπορεί ποτέ να οριστεί με νοησιαρχικό τρόπο. Ο Γρηγόριος ο Νύσσης π.χ. είχε τονίσει με εκπληκτική ενάργεια στο έργο του περί κατασκευής του ανθρώπου δύο σημεία συγκλονιστικής σημασίας:

• ότι είναι ασύλληπτη η ανθρωπίνη φύση επειδή έχει κτισθεί κατ᾽εικόνα της ασυλλήπτου Θείας Φύσεως και 2) ότι θα ήταν τραγικό λάθος να υποθέσει κανείς πώς η θεία Εικόνα (το κατ᾽εικόνα Θεού) είναι δυνατόν να εντοπισθεί σε κάποια επιμέρους περιοχή του ανθρωπίνου σώματος (π.χ. στην υπόσταση, στην ψυχή, στον νου, στο σώμα). Αντιθέτως δι όλης της φύσεως διήκει (PG 44,185) διαπερνά πέρα ως πέρα ολόκληρη την ανθρώπινη πραγματικότητα, η οποία δεν νοεἰται ατομική, αλλά ως το σύνολο των ανθρωπίνων όντων απ᾽αρχής της δημιουγίας μέχρι τέλους της ιστορίας.
• Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής ήρθε αργότερα να προσθέσει ότι μόνο η ένωση και ταύτιση όλων των ανθρωπίνων όντων με τον Θεό κατά τον μέλλοντα αιώνα θα επιφέρει πλήρη γνώση τόσο της ουσίας των όντων όσο και του τρόπου υπάρξεώς των και του σκοπού για τον οποίον κτίσθησαν, κατά τόσο απόλυτο τρόπο, ώστε να κορεσθεί ολοκληρωτικά η ανθρώπινη επιθυμία προς γνώση, ενώ θα παραμείνει ακόρεστος και ατελεύτητος η μέθεξη των ανθρώπων στην γνώση του Θεού (PG 91,1077ΑΒ)

Επομένως αν ακολουθούσες σωστά τους Πατέρες τότε δεν θα ισχυριζόσουνα ποτέ ότι η φύση ορίζεται και στερείται ελευθερίας και ετερότητος. Θα ήθελα όμως να καταλάβω πώς εσύ προσπαθείς, ξεφεύγοντας εντελώς από την πατερική παρόδοση, να αποφύγεις την δήθεν κατ᾽εσένα αναγκαιότητα της φύσεως.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Ακολουθώντας τον Heidegger μπορούμε να συνοψίσουμε την οντολογική εκδοχή του είναι στο ερώτημα: «Ποιά διαφορά ανάμεσα στα όντα και στο είναι; Την πρώτη επισήμανση αυτής της διαφοράς ο Heidegger πιστεύει ότι την βρίσκει στον Ηράκλειτο ο οποίος ισχυρίζεται: ἡ φύσις κρύπτεσθαι φιλεῖν. Η φύση λέει ο Heidegger είναι η πρώτη ονομασία του είναι. Επομένως το είναι κατά τον Ηράκλειτο κρύπτεσθαι φιλεῖν. Έτσι διαφοροποιείται από τα όντα τα οποία φαίνονται, είναι φαινόμενα. Δεν γνωρίζουμε το είναι καθ᾽ευατό επειδή αυτό κρύβεται, γνωρίζουμε μόνο τα όντα που φαίνονται, γνωρίζουμε λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο είναι τα όντα και αυτός ο τρόπος είναι το γεγονός της φανέρωσης της παρ-ουσίας δηλαδή που δεν μπορεί με κανένα τρόπο όχι μόνο να φανερώσει όλο το είναι αλλά και να το ορίσει. Ο Heidegger ανατρέχει και στην ελληνική λέξη αλήθεια: Αλήθεια είναι η μη λήθη το αντίθετο του λανθάνειν, δηλαδή το φαίνεσθαι. Τα όντα λοιπόν α-ληθεύουν ακριβώς ως φαινόμενα, ως στέρηση του λανθάνειν επομένως αληθεύουν ως ανάδυση από το ηρακλείτειο κρύπτεσθαι. Με άλλα λόγια ο τρόπος με τον οπoίον είναι τα όντα είναι η ανάδυση από την λήθη, το γεγονός του έρχεσθαι στο φῶς. Επομένως αυτό που είναι τα όντα δηλαδή η αλήθεια δεν ταυτίζεται με την ιδεατή τους οντότητα, δηλαδή με την ουσία, αλλά ταυτίζεται με την παρ-ουσία δηλαδή έχει να κάνει με αυτό που φαίνεται. Φαινομενικότητα δεν είναι βέβαια το αντίθετο της πραγματικότητος αλλά σημαίνει απλώς την ενέργεια του υπάρχειν που είναι η ανάδυση από την λήθη στην α-λήθεια, από την απ-ουσία στην παρ-ουσία. Βέβαια με αυτόν τον τρόπο της σκέψως στο είναι των όντων δεν ανήκει μόνο η φανέρωση δηλαδή η παρ-ουσία αλλά και η απ-ουσία. Το είναι των όντων είναι συνάμα και παρ-ουσία μα και απ-ουσία. Επομένως η απ-ουσία ή λήθη ανήκει στο είναι των όντων όπως και η παρ-ουσία και η α-λήθεια. Το μηδέν λοιπόν, η λήθη ή απ-ουσία ανήκει στο είναι γιατί αυτό συνιστά την προϋπόθεση της φανέρωσης των όντων. Δεν είναι μία νοητική σύλληψη αντίθετη της ουσίας αλλά το είναι καθ᾽ευατό μαζί βέβαια με την φανέρωση… Η ουσία με αυτόν τον τρόπο σκέψης δεν είναι ο νοητικός καθορισμός του όντος, ούτε και το είναι του όντος. Η ουσία είναι το γεγονός της ύπαρξης στο οποίο συνανήκουν τόσο το είναι όσο και το μηδέν. Ο τρόπος με τον οποίον κατανοούμε την ανάδυση από την λήθη είναι η χρονικότητα. Τα όντα αναδύονται από το μηδέν στην φαινομενικότητα της χρονικής παρουσίας. Ο χρόνος έτσι ερμηνεύεται ως κατανόηση του είναι, χωρίς χρόνο δεν νοείται το είναι και χωρίς είναι δεν νοείται χρόνος». [4]

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Καλά βρε άνθρωπε μας λές ότι για τον Heidegger ουσία είναι το γεγονός της ύπαρξης στο οποίο συνανήκουν τόσο το είναι όσο και το μηδέν. Δηλαδή δεν μπορεί να ορισθεί. Αλλά γιατί όλος αυτός ο προβληματισμός γιατί δεν ακολουθείς τους Πατέρες που το έχουν πει πιο κατανοητά; γιατί προσπαθείς να επιλύσεις προβλήματα φιλοσοφικά που στην ορθόδοξο Ανατολή δεν ετέθησαν και ούτε υπήρχε δυνατότητα να τεθούν ποτέ; Για την ορθόδοξο ανατολή δεν υπάρχει ουσία χωρίς πρόσωπο και κατά δεύτερο δεν μπορεί να ορισθεί ούτε η ουσία του Θεού ούτε του ανθρώπου. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι στην ουσία ανήκει και το μηδέν ή ότι το μηδέν γίνεται σημαντικό γιατί βάσει του μηδενός ο άνθρωπος καταλαβαίνει την ανάδυση από την α-πουσία. Θα πρέπει δηλαδή να συμπεριλαβάνω και το μηδέν για να πώ ότι η ουσία δεν ορίζεται; Δηλαδή στην ουσία του Θεού υπάρχει και το μηδέν και η φαινομενικότητα και ο Θεός γίνεται ύπαρξη μέσα σε μία χρονικότητα, μία χρονικότητα ανάδυσης από την απ-ουσία και πέρασμα στην παρ-ουσία; Και αν στην ουσία του Θεού συμεριλάβω και το μηδέν τότε όχι μόνο δεν ορίζεται αλλά γενικά μπορώ κάλλιστα να συμεράνω ότι δεν υπάρχει. Κατ᾽αυτό τον τρόπο ο ζωντανός Θεός της χριστιανικής παράδοσης μεταρέπεται σ᾽ένα χρονικό Θεό που γίνεται γεγονός γιατί περνάει από την λήθη στη α-λήθεια;

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Δεν με καταλαβαίνεις δεν θέλω με κανένα λόγο να υιοθετήσω αμιγώς την φιλοσοφία του Heidegger. Πρέπει να την καθαρίσουμε από τις ασάφειες και παρερμηνείες. Άλλωστε ο Heidegger είναι πολύ δυσνόητος. Εκείνο όμως που θα πρἐπει να κρατήσουμε έναι ότι η ύπαρξη είναι ένα γεγονός και γενικά ένα γεγονός ελευθερίας. «Το ερώτημα για την διαφορά των όντων από το είναι έχει πια τεθεί και έχει ανατρέψει τον οντικό τρόπο ο οποίος όριζε την ουσία νοησιαρχικά. Μια νοησιαρχική σύλληψη που καθιστούσε την ουσία ανελεύθερη και προκαθοριστική της υπάρξεως. Δηλαδή ο δυτικός άνθρωπος έδινε ορισμό στην ουσία τελειωτικό και ο ίδιος ο Θεός υποτασσόταν ανελεύθερα σε αυτόν τον ορισμό. Τώρα στην δυτική παρόδοση το ερώτημα τίθεται διαφορετικά έχουμε λοιπόν σαν θετικότερο αποτέλεσμα την αποκάλυψη του υπερβατικού χαρακτήρα του είναι ως αλήθειας ή ως μηδενός, δηλαδή τον προσδιορισμό και σεβασμό των ορίων που έχει η σκεψη ως γνωστικό όργανο». [5]

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Όπως πολύ καλά είπες στη δύση. Αλλά γιατί όλος αυτός ο προβληματισμός στην ορθόδοξο ανατολή που δεν ετέθη ο οντικός, όπως τον αποκαλείς, τρόπος σκέψης; Για τον απλούστατο λόγο ότι οι Πατέρες δεν έκαναν οντολογία, δηλαδή φιλοσοφία, αλλά θεολογία. Τι θέλεις να αποδείξεις κάνοντας οντολογία στην ορθόδοξο παράδοση; Γιατί ανατρέπεις τα πάντα στην θεολογία για να απαντήσεις με οντολογικό τρόπο σε ανύπαρκτα για την Ανατολή προβλήματα;

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Γιατί εγώ πιστεύω ότι ο οντικός προβληματισμός αιχμαλώτησε τη δύση σε κατηγορίες νοητικές και την ανάγκασε να διαιρεθεί από την Ανατολή. Ο μόνος τρόπος για να ξανακάνουμε προσέγγιση των εκκλησιών είναι να φέρουμε και στην Ανατολή τον οντολογικό προβληματισμό και να τον συδέσουμε με αυτά που έλεγαν οι Πατέρες. Η τομή για μένα μεταξύ οντικού και οντολογικού προβληματισμού είναι η προσωπική ετερότητα. Να γιατί προσπαθούμε να ξαναγράψουμε την θεολογία με άλλο τρόπο σκέψης που πλησιάζει πιο κοντά κατά την απόψη μου στον τρόπο σκέψης που είχαν οι Πατέρες. Βέβαια οι τελευταίοι δεν θα μπορούσαν να εκφραστούν με τις κατηγορίες του οντολογικού προβλήματος όπως ο Heidegger το έθεσε. Μόνο ο Ζηζιούλας είναι σε θέση να το κάνει. Βέβαια για να ξεκαθαρίσουμε την αλήθεια θα πρέπει να πούμε ότι στην αρχή ο Μητροπολίτης Περγάμου ξεκίνησε υιοθετώντας την θεολογία του κυρίου Γιανναρά ο οποίος ήταν ο πρώτος που έφερε στην Ελλάδα αυτό τον προβληματισμό. Ο Μητροπολίτης Περγάμου διέδωσε τις θέσεις του Γιανναρά και τις έκανε γνωστές σε πανευρωπαϊκό πλαίσιο, ισχυριζόμενος ότι κατόπιν ανεξάρτητης έρευνας κατέληξε ο ίδιος στις απόψεις του Γιανναρά χωρίς να τις εχει υπ ὀψιν του εκ των προτέρων. Κι᾽επειδή ήταν μητροπολίτης του πατριαρχικού θρόνου κατάφερε να τις ανακηρύξει επίσημες θέσεις της ορθοδόξου Εκκλησίας. Αυτός είναι ο λόγος που με οδηγεί να χρησιμοποιήσω στο διάλογο μαζί σου διευκρινίσεις από τα βιβλία του κυρίου Γιανναρά ο οποίος είναι πιο σαφής. Από την άλλη μεριά πιστεύω ακράδαντα ότι ο Μητροπολίτης Περγάμου χρησιμοποιώντας θέσεις του κυρίου Γιανναρά και επεξεργάζοντάς τες περαιτέρω σε εκκλησιολογικό επίπεδο επιτυγχάνει μία σύνθεση που θα είναι αποδεκτή σε δύση και ανατολή και γι᾽αυτό ακριβώς τον λόγο καθίσταται πιο σημαντικός θεολόγος από τον Παλαμά και τον Μάξιμο τον ομολογητή. Αυτός βέβαια ήταν και ο σκοπός την Πανορθοδόξου συνόδου της Κρήτης που δυστυχώς ο περισσότερος ορθόδοξος κόσμος δεν κατάλαβε απόλυτα. Το σκάνδαλο των διαιρέσεων μόνο δια της συνθέσεως του Περγάμου μπορεί να ξεπερασθεί.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Για μένα είναι μια προσπάθεια που δεν μπορεί να επιφέρει μια λύση. Ξεχνάτε ότι υπάρχει αίρεση και προσπαθείτε βάσει της φιλοσοφίας και του οντολογικού προβληματισμού να την ξεπεράσετε με νοησιαρχικά σχήματα, οντολογικά όπως τα αποκαλείτε. Αλλά ας ακούσουμε πώς κατά την γνώση σου ο οντολογικός προβληματισμός βρίσκει τη τομή στην προσωπική ετερότητα για να σας αποδείξω ότι το ξαναγράψιμο της θεολογίας με οντολογικό προβληματισμό, ειδικά από ανθρώπους που δεν είναι θεωμένοι, μόνο σε παναίρεση μπορεί να οδηγήσει. Στην παναίρεση που ονομάζεται οικουμενισμός.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Οι Πατέρες ισχυρίσθηκαν ότι ο Θεός είναι μία φύση και τρία πρόσωπα. Δεν υπάρχει φύση χωρίς πρόσωπα. Αλλά το ερώτημα που προκύπτει σήμερα είναι το ακόλουθο: “Έχει η ουσία οντολογική προτεραιότητα, δηλαδή προκαθορίζει αυτή ως δεδομένος και αναγκαίος λόγος τον υπαρκτικό χαρακτήρα και το γεγονός της υπόστασης, ή είναι η υπόσταση που προηγείται οντολογικά και επομένως η ουσία γίνεται προσιτή μόνο με την εμπειρία της ιστορικής φανέρωσης του υπαρκτικού γεγονότος που είναι το πρόσωπο; είναι η δεδομένη ουσία που συνιστά το είναι επομένως και το πραγματικό είναι των επιμέρους υπάρξεων ή είναι η συγκεκριμένη ύπαρξη που κάνει πραγματικότητα το είναι και η ουσία σημαίνει τον κοινό τρόπο υπάρξεως των ομοειδών υποστάσεων;» Η απάντηση είναι απλή. «Το πρόσωπο συνιστά την υπόσταση του είναι, τον τρόπο με τον οποίο το είναι υφίσταται ως υπαρκτική πραγματικότητα. Το πρόσωπο δεν αντλεί την υπόσταση από την μετοχή του στο είναι δεν προηγείται οντολογικά το γεγονός της μετοχής στο είναι (η ουσία) καθορίζοντας την πραγματική ύπαρξη του προσώπου αλλά το ίδιο το πρόσωπο ορίζει και εξαντλεί το είναι. Τα πρόσωπα κάνουν το είναι υποστατική πραγματικότητα». [6]

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Ας σταματήσουμε λίγο σ᾽αυτό το σημείο. Αποδείξαμε σε προηγούμενό μας διάλογο ότι οι Πατέρες δε έθεσαν αυτήν την ερώτηση, όπως την θέτεις εσύ είμαστε σύμφωνοι μέχρι εδώ;

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Απολύτως σύμφωνοι. Ενώ στην αρχή νόμιζα οτι το οντολογικό ερώτημα το έθεσαν οι Πατέρες απέδειξες ξεκάθαρα ότι οι τελευταίοι δεν έκαναν οντολογία. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το ερώτημα δεν πρέπει να τεθεί. Δεν μπορούμε να παραμένουμε μόνο σε ότι δογμάτισαν οι Πατέρες.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Δεν είμαστε σύμφωνοι. Οι Πατέρες είναι θεωμένοι και θα πρέπει να παραμείνουμε πιστοί σε ότι δογμάτισαν.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Δεν λέω το αντίθετο. Αλλά κάπου θα πρέπει να μιλήσουμε με την γλώσσα της εποχής αρκεί να μην είμαστε ενάντια.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Θα σου αποδείξω ότι πας ενάντια στους Πατέρες. Ξέρουμε λοιπόν ότι για τους Πατέρες ο Θεός έχει μία ουσία ή φύση και τρία πρόσωπα. Δεν υπάρχει λοιπόν φύση άνευ προσώπου. Η φύση όχι μόνο του Θεού αλλά και του ανθρώπου δεν μπορεί να οριστεί με τρόπο απόλυτο. Η ουσία του Θεού είναι Υπερούσιος κρυφιότης κατά τους Πατέρες, όπως είδαμε, δηλαδή μη όν, εν σχέσει προς τα κτιστά οντα, αυτό σημαίνει Υπερούσιος κρυφιότης. Ο Θεός όμως είναι Υπερούσιος κρυφιότης αλλά και Ενέργεια. Δεν επιχειρούμε να χωρίσουμε τον Θεό σε Ουσία και Ενέργεια. Ο Θεός είναι ένας αλλά είναι μεθεκτός και αμέθεκτος γιατί “όλα αυτά που στην πραγματικότητα υπάρχουν, μπορούν να μετέχουν του Θεού και, παρ᾽όλα αυτά, η υπερούσια ουσία του Θεού μένει τελείως αμέθεκτη. Επομένως θα πρέπει να υπάρχει κάτι άλλο μεταξύ της αμέθεκτης ουσίας του Θεού και των μετεχόντων σε Αυτήν. Εξ᾽αιτίας αυτού του άλλου κάθε πραγματικότης που υπάρχει, μετέχει στην δημιουργική και συνεκτική δραστηριότητα του Θεού».[7] Με άλλα λόγια βάζουμε μια λογική αντινομία στην Αριστοτελική και φιλοσοφική σκέψη, η οποία ισχυρίζεται ότι: θα πρέπει να υπάρχει μία τέτοια αρχή της οποίας όλη η ουσία είναι ενέργεια.[8] Δεν κάνουμε λοιπόν φιλοσοφία, δεν θέτουμε οντολογικούς προβληματισμούς, δεν βρισκόμαστε στον φιλοσοφικό στοχασμό. Κατά δεύτερο λόγο δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι και η ουσιώδης Άκτιστος Ενέργεια του Ακτίστου Θεού και αυτή δεν μπορεί να οριστεί με διανοητικό τρόπο. Γιατί μεταξύ κτιστού και Ακτίστου δεν υπάρχει αναλογία entis. Λοιπόν γιατί θα πρέπει να θέσουμε το φιλοσοφικό οντολογικό ερώτημα όπως το έθεσες; Κατά πρώτο τι θα έχουμε να οφεληθούμε, πώς θα πετύχεις την ένωση των χριστιανών όπως ισχυρίζεσαι και κατά τρίτο ας δούμε επιτέλους και τις θεολογικές συνέπειες αυτών που ισχυρίσεσαι.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Με το νέο οντολογικό ερώτημα μπορούμε να απαντήσουμε στα κενά που δημιουργήθηκαν στην δυτική φιλοσοφία και που έφεραν ένα μεγάλο αθεϊστικό κίνημα στην δύση. Κατά δεύτερο λόγο θέτοντας το οντολογικό ερώτημα και απαντώντας ότι η υποστατική αρχή είναι το πρόσωπο, η ελευθερία και ετερότητα αντικαθιστούν τη νοησιαρχική σκέψη. Κατά τρίτον δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η υπαστατική αρχή δεν είναι τα τρία πρόσωπα αλλά το πρόσωπο του Πατρός, επομένως θα μπορέσουμε να λύσουμε και το ζήτημα του πρωτείου που δημιούργησε το σχίσμα της ανατολής από την δύση. Η ορθόδοξος εκκλησία δεν απορρίπτει το πρωτείο αντιθέτως το δέχεται και δεν μιλάμε μόνο για πρωτείο τιμής. Η ορθόδοξος κατανόησης του πρωτείου βασει αυτού του οντολογικού ερωτήματος είναι εντελώς αποδεκτή από την δύση.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Εξήγησέ μου καλύτερα τι εννοείς ειδικά στην αναφορά σου για το πρωτείο.

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Όταν η ορθόδοξος Εκκλησία δια της Πανορθοδόξου συνόδου στο Κολυμπάρι δέχεται εμμέσως πλην σαφώς την νέα θεολογία περί προσώπου και μιλάει για το ενιαίον του Θεού, “δεν αναφέρει την ενικότητα στην οντολογική προτεραιότητα της Ουσίας, αλλά στην οντολογική αρχή ή αιτία της προσωπικής-τριαδικής ζωής του Θεού που είναι ένα πρόσωπο, το πρόσωπο του Θεού Πατρός. Η προσωπική ύπαρξη του Θεού (Πατήρ) συνιστά κάνει υποστάσεις την Ουσία Του, δηλαδή το είναι Του: ελεύθερα και από αγάπη γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Πνεύμα το Άγιο. Η οντολογική αρχή της προσωπικής ετερότητας και ελευθερίας του Θεού αναφέρεται όχι σε μια ουσιαστική δυνατότητα καθ᾽εαυτή αλλά στο ότι ο Θεός είναι Πατήρ, Εκείνος που γεννά και εκπορεύει τον Υιό και το Πνεύμα. Αυτό που είναι ο Θεός καθορίζεται από την προσωπική ελευθερία του πατρός και υπαρχει ως γεγονός ελευθερίας, δηλαδή κοινωνίας προσωπικών υποστάσεων. Όταν η χριστιανική αποκάλυψη ορίζει ότι ο Θεός αγάπη εστί δεν αναφέρεται σε μια επιμέρους ιδιότητα συμπεριφοράς του Θεού, αλλά σε αυτό που είναι ο Θεός ως πλήρωμα προσωπικής τριαδικής κοινωνίας. Μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για τον ένα Θεό, χωρίς να υποτάσσουμε την ελευθερία και ετερότητα των τριών προσώπων στον ενικό λόγο ενός apriori καθορισμού της Ουσίας, χάρη στην αγάπη του Πατρός που συνιστά το θείο είναι ως υποστατικά πραγματοποιούμενη ελευθερία προσωπικής κοινωνίας. Ο Θεός είναι Θεός επειδή αυτό που είναι ως υπαρκτική πραγματικότητα έχει την αρχή του στην ελευθερία της αγάπης του Πατρός, την ελευθερία που υπαστασίαζει το Είναι ως κοινωνία αδέσμευτη από κάθε αναγκαιότητα αγάπης του Πατρός του Υιού και του Πνεύματος.» [9]

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Λόγια που δεν έχουν κανένα θεολογικό περιεχόμενα πεταμένα έτσι στον αέρα. Ο ένας Θεός δεν αναφέρεται μόνο στην μοναρχία του Πατρός αλλά στο ομοούσιον του Πατρός του Υιού και του Πνεύματος. Η οικουμενική σύνοδος της Νικαίας αναλύει το ομοούσιον και όχι την μοναρχία του Πατρός. Το ότι ο Πατήρ είναι η αιτία και του Υιού και του Πνεύματος αυτό δεν αρκεί για να έχουμε ένα Θεό. Στην ελληνική μυθολογία ο Δίας είναι η αιτία των άλλων Θεών και ο Αδάμ είναι η αιτία της Εύας αλλά δεν έχουμε έναν Θεό και έναν άνθρωπο, αλλά δώδεκα Θεούς και πολλούς ανθρώπους. Γι᾽αυτό και στην λειτουργική μας παράδοση ψάλλουμε στους αναβαθμούς: εί γάρ καί τριλαμπεῖ μοναρχεῖ το Θεῖον,μοναρχεί λοιπόν η θεία Ουσία που είναι μία και ταυτή και όχι τρεις όμοιες. Αλλά ας τα πάρουμε πιο αναλυτικά. Μιλάς για γεγονός ελευθερίας, ελευθερίας του Πατρός. Δηλαδή η ελευθερία είναι μόνο του Πατρός; Η θέληση είναι μόνο του Πατρός; η αγάπη είναι μόνο του Πατρός; Με άλλα λόγια ο Υιός και το Πνεύμα έχουν ελευθερία αγάπη και θέληση κι᾽αν έχουν τι είδους θέληση είναι αυτή διαφορετική από την θέληση, την ελευθερία και την αγάπη του Πατρός, κι᾽εάν είναι διαφορετική είναι κτιστή ή άκτιστη;

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Έχουν θέληση και ελευθερία και αγάπη. Δεν είναι ακριβώς η ίδια θέληση του Πατρός επειδή αυτός είναι η υποστατική αρχή ο πρώτος γι᾽αυτό υπάρχει υπάρχει μόνο μία θέληση, μία ελευθερία, μία αγάπη, αυτή του Πατρός. Ο Υιός και το Πνεύμα απαντούν με την δική τους ετερότητα σε αυτή την μία θέληση, ελευθερία και αγάπη, αυτή του Πατρός.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Δηλαδή η θέληση, η ελευθερία η αγάπη είναι υποστατικά ιδιώματα μόνο του Πατρός και όχι φυσικά. Αν σε άκουγε ο Άρειος πολύ θα χαιρότανε, γιατί ακριβώς το ίδιο έλεγε και αυτός: Ο Υιός και το Πνεύμα είναι προϊόν θελήσεως, ελευθερίας και αγάπης του Πατρός δηλαδή κτίσματα, προ πάντων των αιώνων, μα κτίσματα. Και να σου κάνω μιά άλλη ερώτηση. Αν η ελευθερία, η αγάπη, η θέληση είναι μόνο του Πατρός γι᾽αυτό είναι μία, τί θα γίνει αν ο Υιός και το Πνεύμα δεν συμμορφωθούν με την θέληση την ελευθερία και την αγάπη του Πατρός από την στιγμή που δεν είναι φυσικά ιδιώματα αλλά υποστατικά; Με διαφορετικά λόγια από την στιγμή που οι τρεις της Αγίας Τριάδος δεν εκδηλώνουν φυσικά δηλαδή αυθόρμητα και ελεύθερα μία αγάπη, μία θέληση, μία ενέργεια, γιατί αυτό κατ᾽εσένα θα σήμαινε εξαναγκασμό, τότε γιατί δεν υποχρεώνεται και εξαναγκάζεται ο Υιός και το Πνεύμα να συμμορφωθούν και να απαντήσουν στον Πατέρα; Και δεύτερο με πoιά θέληση ο Υιός και το Πνεύμα απαντάνε στην μόνη υπάρχουσα θέληση του Πατρός; Θα πρέπει λοιπόν να συμμορφώνονται και υποχρεούνται αθέλητα να απαντήσουν σε μία μόνο ενέργεια αυτή του Πατρός. Αυτό λοιπόν σημαίνει κατά την γνώμη σου ελευθερία χωρίς εξαναγκασμούς και αναγκαιότητες; Μα τι είδους θεολογία είναι αυτή; Έπεσες ήδη σε τρεις αιρέσεις, σε αυτήν του Αρείου, σε αυτή που υπέτασσε τον Υιό και το Πνεύμα στον Πατέρα και στον γνωστικισμό γιατί δεν μιλάμε πια για έναν Θεό τρισυπόστατο αλλά για έναν Θεό Πατέρα και κατώτερους θεούς τον Υιό και το Πνεύμα που δεν μπορούν πια φυσικά να έχουν την ίδια ενέργεια με τον Πατέρα, αλλά μόνο εξαναγκάζονται ν᾽απαντούν στην δική Του. Κατα αυτόν τον τρόπο η ελεύθερη απο εξαναγκασμούς κοινωνία των προσώπων που φαντάζεσαι ότι υπάρχει μεταμορφώνεται σε κυριαρχική “κοινωνία» και απολυταρχία του ενός και στέρηση φυσικών ιδιοτήτων από τους άλλους δύο.

Αν τώρα περάσουμε από την τριαδοδογία στην χριστολογία με τη δική σου λογική τότε ο Υιός που ενσαρκώθηκε πόσες ελευθερίες είχε σαν πρόσωπο, από την στιγμή που η ελευθερία ανήκει στο πρόσωπο; Εξαναγκαζότανε να απαντήσει σε αυτή του Πατρός, αλλά είχε και ανθρωπίνη θέληση ελευθερία και αγάπη; Το ίδιο πρόσωπο διέθετε δύο υποστατικές ελευθερίες, αγάπες και θελήσεις; Με άλλα λόγια δεν είναι ο Χριστός διπλοῦς τῆ φύσει, αλλά διπλοῦς προσώποις; Ο Νεστόριος θα χαιρόταν πολύ αν το άκουγε αυτό, γιατί ήξερε ότι αυτό το ξαναγράψιμο της θεολογίας θα σε οδηγούσε να δεχθείς και ανθρώπινο πρόσωπο στον Χριστό. Τέταρτη αίρεση

Ας περάσουμε τώρα και στην εκκλησιολογία του πρωτείου όπως την αποκαλείς. Ισχυρίσεσαι ότι η εκκλησία εικονίζει την Παναγία Τριάδα και όπως εκεί έχουμε μια κοινωνία προσώπων με τον πρώτο που είναι ο Πατήρ το ίδιο θα πρέπει να γίνεται και στην εκκλησία. Κοινωνία προσώπων υπό του πρώτου. Κι᾽επειδή η ελευθερία στην Τριάδα ανήκει μόνο στον Πατέρα καθώς και η θέληση και η αγάπη, αυτό θα σήμαινε ότι και στην Εκκλησία μόνο ο πρώτος θα διέθετε ελευθερία, θέληση και αγάπη. Ποιός θα είναι αυτός ο πρώτος βέβαια; Ακόμη δεν ξεκαθαρίσθηκε αν θα είναι ο διάδοχος της πρώτης, της δευτέρας ή της τρίτης Ρώμης αλλά αυτό θα το λύσει η ιστορία. Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Βέβαια δεν μπορεί να είναι εκτός Ρώμης. Επομένως θα αποκαλέσουμε τον πρώτο σαν διάδοχο Ρώμης. Αν ισχύει ο εικονισμός και αν η ελευθερία, η θέληση και η αγάπη ανήκουν μόνο στον πρώτο και οι υπόλοιποι απαντούν, τότε μόνο ο διάδοχος τoυ Ρώμης θα διαθέτει ελευθερία θέληση και αγάπη. Όλοι οι άλλοι θα πρέπει να απαντάμε σ᾽αυτήν την θέληση ελευθερία και αγάπη, και μάλιστα χωρίς εξαναγκασμούς και αναγκαιότητες!!! Άνευ πρώτου λοιπόν κατά την γνώμη σου δεν υπάρχει ελευθερία, δεν υπάρχει θέληση, δεν υπάρχει αγάπη. Είμαστε κωλοβοί όλων αυτών των ιδιοτήτων από την στιγμή που δεν είναι φυσικά ιδιώματα αλλά προσωπικά. Συγνώμη δεν θα τα ονομάσω ιδιώματα, αλλά θα πρέπει να τα λέμε γεγονότα και μάλιστα γεγονότα ελευθερίας, γιατί έτσι υποστασιάζεται το είναι χωρίς εξαναγκασμούς και αναγκαιότητες!!! Άνευ πρώτου που υποστασιάζει το είναι ως γεγονός ελευθερίας ( γιατί όμως μόνο ο πρώτος θα ρώταγε κάποιος πιο δημοκράτης) δεν υπάρχει σωτηρία, γιατί στην αντίθετη περίπτωση μετατρεπόμαστε σε άτομα και υποτασσόμεθα στην αναγκαιότητα της φύσεώς μας. Δηλαδή για να μην υποταχθούμε στην φύση μας καλύτερα στον πρώτο!!! Ή υποταγή στον πρώτο είναι γεγονός ελευθερία και σωτηρίας κατά την άποψή σου!!! Πέμπτη αίρεση αυτή του παπισμού.

Για να συμπληρώσουμε τον αριθμό των αιρέσων που δημιουργεί το ξαναγράψιμο της θεολογίας από ανθρώπους που δεν έχουν θέωση, θα πρέπει πρώτα να πούμε ότι για τους Πατέρες η φύση δεν είναι αναγκαία αλλά αυθόρμητη, έχει ελεύθερη θέληση και ότι αυτή την αυθόρμητη και ελεύθερη φύση, την ανθρωπίνη δημιούργησε και προσέλαβε ο ίδιος ο Λόγος του Θεού. Αν για μια στιγμή μόνο υποθέσουμε, όπως κάνεις εσύ, ότι η φύση γίνεται προσιτή μόνο με την εμπειρία της ιστορικής φανέρωσης του υπαρκτικού γεγονότος που είναι το πρόσωπο γι᾽αυτό είναι λόγος προσδιοριστικός την ομοείδιας των υποστάσεων, αν υποθέσουμε ακόμα ότι δεν υπάρχει η καθολική ανθρωπίνη φύση, τότε ποιά φύση προσέλαβε ο Χριστός κατά την ενσάρκωση; Τον κοινό λόγο τον προσδιοριστικό της ομοείδιας των υποστάσεων, που δεν είναι το είναι καθ᾽εαυτό, με άλλα λόγια δεν ανήκει στο είναι αλλά θεωρείται με το λόγο και την σκέψη, ή μια επιμέρους ανθρωπίνη υπόσταση πραγματικά υπαρκτή, όπως έλεγε ο Νεστόριος; Και πάλι αν υποθέσουμε ότι η ουσία είναι ανάγκη, όπως οι γνωστικοί, και την αδειάσουμε μεταφέροντας ιδιότητες της φύσεως στα πρόσωπα και δή στο πρόσωπο του εκάστοτε πρώτου, θα φτάσουμε πια να την θεωρούμε κενή και ανύπαρκτη καταργώντας με αυτόν τον τρόπο δύο βασικά δόγματα του χριστιανισμού. Την δημιουργία πρώτα το ότι ο Θεός δημιούργησε και δώρησε αυτή την φύση και το δόγμα της υποστατικής ένωσης που λέει ότι ο Χριστός δεν προσέλαβε ανθρώπινο πρόσωπο, αλλά φύση, φύση που διαθέτει ελευθερία, θέληση αγάπη, φύση αυθόρμητη που σε οδηγεί αν δεν υπάρξει εναντιότητα γνώμης στον δημιουργό. Και αυτή την φύση που ο Χριστός προσέλαβε την ένωσε υποστατικά μαζί Του φέροντάς την μέσα στην θεότητά Του ασυγχύτως, αδιαιρέτως, ατρέπτως και αχωρίστως. Πέφτεις με αυτό τον τρόπο σε έκτη και έβδομη αίρεση. Δεν μιλάμε πια για χριστιανισμό αλλά για παναίρεση. Και βέβαια αν σε ακούσουν οι κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι να δημιουργείς την «κοινωνία του πρώτου» και να την στηρίζεις σε μεταφυσικά κριτήρια γα γελάσουν και θα σε αποκηρύξουν

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Θα πρέπει να απευθυνθώ στον Σεβασμιώτατο Περγάμου για να σου δώσω τις πρέπουσες απαντήσεις στα θέματα που βάζεις. Είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι δεν μπορείτε να τον καταλάβετε και τον παρερμηνεύετε. Είστε ακόμη δεμένοι σε λογικές ξεπερασμένες που χρησιμοποιούσαν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Ευτυχώς που η Πανορθόδοξος σύνοδος του Κολυμπαρίου μας βοήθησε να βγούμε από αυτά τα ξεπερασμένα σχήματα. Και έκτοτε όποιος δεν συμφωνεί με τις θεολογικές της διατυπώσεις δεν ανήκει στην ορθόδοξο Εκκλησία. Γιατί όποιος δεν κοινωνεί με τον πρώτο δεν είναι ορθόδοξος.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Αγαπητέ μια και αναφέρθηκες στον πρώτο μου γεννιέται και μία άλλη απορία. Αν όπως είπες η εκκλησία εικονίζει την Τριάδα και σ᾽αυτήν η ελευθερία, ή θέληση και γενικά η ενέργεια είναι του Πατρός, τότε και στην εκκλησία αναγκαστικά θα πρέπει να έχουμε την ίδια εικόνα. Δηλαδή μόνο ο πρώτος θα πρέπει να διαθέτει ελευθερία θέληση και γενικά ενέργεια και όλοι οι άλλοι να απαντάμε σ᾽αυτήν την ενέργεια. Αλλά όμως στην Εκκλησία κανένας δεν γεννιέται πρώτος αλλά γίνεται. Πότε ακριβώς ο πρώτος αρχίζει να λέει: Από σήμερα είμαι ελεύθερος γιατί είμαι πρώτος και οι υπόλοιποι θα πρέπει να απαντάνε στην δική μου ελευθερία. Μήπως είναι προορισμένος προ πάντων των αιώνων να είναι πρώτος και θα πρέπει να ψάχνουμε να τον βρούμε από μικρό παιδί όπως κάνουν οi Βουδιστές ή γίνεται έτσι με την χειροτονία και μόνο όταν μιλάει εξ᾽κάθεδρας εκφράζει την πραγματική ελευθερία;

ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΗΣ. Νομίζω ότι δια της χειροτονίας γίνεται πρώτος και εκφράζει την απόλυτη ελευθερία θέληση και ενέργεια στην εκκλησία. Θα ήθελα να μελετήσω καλύτερα τον Μητροπολίτη Περγάμου και στο επόμενό μας διάλογο να μιλήσουμε για εκκλησιολογία.

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ. Πολύ ευχαρίστως ο διάλογος μαζί σου είναι πολύ ευχάριστος.

[1] Χρήστος Γιανναράς. Σχεδίασμα εισαγωγής στην φιλοσοφία τόμος δεύτερος

[2] Ιωάννης Δαμασκηνός Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως; Περί της Αγίας Τριάδος 8, (1,8) Εκδόσεις Πουρναρά σελίδα 64

[3] Χρήστος Γιανναράς. Σχεδίασμα εισαγωγής στην φιλοσοφία τόμος δεύτερος

[4] Χρήστος Γιανναράς. Σχεδίασμα εισαγωγής στην φιλοσοφία τόμος δεύτερος

[5] Χρήστος Γιανναράς. Σχεδίασμα εισαγωγής στην φιλοσοφία τόμος δεύτερος

[6] Χρήστος Γιανναράς. Σχεδίασμα εισαγωγής στην φιλοσοφία τόμος δεύτερος

[7] Γρηγόριος Παλαμάς. Δεύτερη τριάδα, 24

[8] Αριστοτέλης. Μετά τα φυσικά 1071,20 (δεῖ ἂρα εἶναι ἀρχήν τοιαύτην ἧς ἡ οὐσία ἐνέργεια)

[9] Χρήστος Γιανναράς. Σχεδίασμα εισαγωγής στην φιλοσοφία τόμος δεύτερος

Πηγή