Ἡ «Οἰκονομία» ποὺ ἔφερε... τὸ Φιλιόκβε
Ἀκούσαμε
στὴν ἡμερίδα τῆς Θεσσαλονίκης νὰ παρουσιάζεται ἀπὸ τὸν π. Σεραφεὶμ Ζήση ὡς ἐπιχείρημα
ὑπὲρ τῆς νεόκοπης Οἰκονομίας ποὺ ὑποστηρίζουν οἱ πατέρες τῆς Θεσσαλονίκης, ἐκεῖνο
τὸ εἶδος τῆς «Οἰκονομίας» ποὺ ἐφάρμοσε ὁ Πάπας Ἰωάννης Η΄! Συγκεκριμένα εἶπε (ἀπὸ τὸ 2:50:13):
«Ὁ Πάπας Ρώμης Ἰωάννης Η΄ ἐνεφορεῖτο ἀπὸ ὀρθόδοξα
φρονήματα, ὅπως καὶ ὅλο τὸ πατριαρχεῖο τῆς Ρώμης, παρὰ τὴν πίεση τῶν Φράγκων, οἱ
ὁποῖοι ἦταν οἱ οὐσιαστικοὶ προωθηταὶ τῆς αἱρέσεως. Ἡ φοβερὴ καὶ ἀνεπανάληπτη ἴσως Οἰκονομία, ποὺ ἐφαρμόστηκε
ἐδῶ, συνίσταται στὸ ὅτι ἀφ’ ἑνὸς ἡ Η΄ Οἰκουμενικὴ σύνοδος δὲν καταδίκασε ὀνομαστικῶς,
γιὰ πρώτη φορὰ σὲ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο,
κανέναν ἀπὸ τοὺς ὑποστηρικτὲς τῆς αἱρέσεως αὐτῆς στὴν Δύση, ἀφ’ ἑτέρου στὸ ὅτι ὁ
ὀρθόδοξος Πάπας Ρώμης Ἰωάννης Η΄, ἐνῶ βρισκόταν σὲ μυστηριακὴ κοινωνία μὲ τὸ ἐπίσης Ὀρθόδοξο πατριαρχεῖο Κων/λεως καὶ τὸν
πατριάρχη Μ. Φώτιο, ὅμως κατ’ Οἰκονομίαν
παρέμεινε σὲ κοινωνία μὲ τοὺς Φράγκους Ἐπισκόπους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι διατηροῦσαν τὸ Φιλιόκβε, ἀκόμη καὶ μετὰ
τὴν Η’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, φοβούμενος μήπως ἀντίθετη στάση, ὁδηγήσει σὲ
βίαιη ἐπιβολὴ τῆς αἱρέσεως στὴν Δύση ἀπὸ τοὺς Φράγκους (σσ. πρᾶγμα ποὺ τελικὰ ἔγινε), ἀλλὰ ἐπίσης ἔχοντας τὴν πρόθεση καὶ βάσιμες ἐλπίδες νὰ ἀλλάξει τὸ αἱρετικὸ φρόνημα τῶν Φράγκων
χωρὶς ἐκκλησιαστικὲς ποινὲς καὶ ἀκοινωνησία (σσ. πρᾶγμα ποὺ τελικὰ δὲν ἔγινε).
Στὴν ὁμιλία του ὅμως αὐτὴ ὁ π. Σεραφεὶμ Ζήσης δὲν παρουσίασε τὰ ἀναγκαῖα ἐκεῖνα
ἱστορικὰ στοιχεῖα, ποὺ νὰ ἀποδεικνύουν τὴν ἀλήθεια τῶν ἰσχυρισμῶν του· οὔτε
δηλαδὴ τὸ πῶς ἐφαρμόσθηκε, οὔτε πότε τελείωσε αὐτὴ ἡ «Οἰκονομία».
Ἀποκρύπτει δὲ σκανδαλωδῶς τὸ γεγονός, ὅτι ἡ Οἰκονομία αὐτὴ δὲν εἶχε κανένα ἀπολύτως ἀποτέλεσμα.
Ἀφέθηκε μάλιστα νὰ ἐννοηθεῖ, ὅτι οἱ Πάπες τοῦ 9ου ἕως τὶς ἀρχὲς τοῦ 11ου
αἰῶνα, ὁπότε ἐμφανίστηκε ὁ πρῶτος Φράγκος Πάπας, συνέχισαν τὴν Οἰκονομία ὑπὲρ τῆς
Ὀρθοδοξίας, μία θέση ποὺ ἀκολουθεῖ τὴν σκέψη τοῦ ἀειμνήστου π. Ἰ. Ρωμανίδη.
Αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα,
ὅμως, εἶναι ἱστορικὰ ἄκρως προβληματικό, διότι γεννάει τὸ ἑξῆς λογικὸ ἀντεπιχείρημα:
Μιὰ πρακτική/ἱστορικὸ μοντέλο τοῦ παρελθόντος, μποροῦμε νὰ τὸ παρουσιάσουμε ὡς
παράδειγμα πρὸς μίμηση καὶ νὰ τὸ ἀκολουθήσουμε –πάντα ὑπὸ προϋποθέσεις–, ἂν ἔχει θετικὴ ἔκβαση. Διαφορετικά,
γιατί νὰ ἀναφερθοῦμε σ’ αὐτό; Ἄν λοιπόν, αὐτὴ ἡ προτεινόμενη «Οἰκονομία» ἦταν καλή/θετικὴ
καὶ ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδοξίας, θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχε καὶ θετικὰ ἀποτελέσματα. Ὅμως
γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν ἱστορία, ὅτι αὐτὴ ἡ «Οἰκονομία» δὲν εἶχε θετικά, ἀλλὰ ἀρνητικὰ
γιὰ τὴν Πίστη ἀποτελέσματα. Διότι, πῶς μποροῦμε νὰ ἰσχυριστοῦμε ὅτι
εἶχε θετικὰ ἀποτελέσματα, ἀφοῦ ἐξ αἰτίας τῆς ἐφαρμογῆς της ἐπικράτησε τὸ
Φιλιόκβε καὶ δὲν ἐξαφανίστηκε ὡς αἵρεση;
Πολλοὶ θὰ
ποῦν (ὅπως καὶ ὁ π. Ἰωάννης), ὅτι αὐτὸ ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς ἐγκατάστασης στὸν
παπικὸ θρόνο Φράγκων Παπῶν. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἀρκεῖ ὡς ἐπιχείρημα, διότι 200 χρόνια
«Οἰκονομίας» καὶ κυριαρχίας ὀρθοδόξων Παπῶν θὰ ἔπρεπε νὰ εἶχαν νικήσει τὴν αἵρεση
καὶ ὄχι νὰ τὴν ἀφήσουν νὰ ἑδραιωθεῖ, ὥστε νὰ τὴν νομιμοποιήσουν οἱ μετέπειτα Φράγκοι
Πάπες.
Ἀλλὰ καὶ τὸ
ἐπιχείρημα ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ π. Σεραφείμ, χρησιμοποιώντας ὡς πηγὴ τὸν π. Ἰ.
Ρωμανίδη, ὅτι δηλ. λόγῳ τῆς ἀδύναμης θέσης τοῦ Ἰωάννη Η΄ καὶ τῶν διαδόχων του νὰ
ἐπιβάλει τὴν θέλησή του, ἔπρεπε νὰ γίνει αὐτὴ ἡ «Οἰκονομία», δὲν μπορεῖ νὰ
σταθεῖ, γιατὶ τὸ Φιλιόκβε ἐπικράτησε ὅταν ὁ Παπισμὸς μέσῳ μεθοδεύσεων, πλαστῶν ἐγγράφων
(βλ. Κωνσταντίνεια καὶ Ἰσιδώρεια δωρεά) καὶ ἱστορικῶν ἐξελίξεων βρισκόταν σὲ ἰσχυρὴ
θέση. Ὁπότε ἐξ ἀρχῆς φαίνεται ἡ τύχη τοῦ «πετυχημένου» μοντέλου αὐτοῦ τῆς Οἰκονομίας
ποὺ μᾶς παρουσιάζουν νὰ μιμηθοῦμε οἱ Πατέρες τῆς Θεσσαλονίκης. Ἂς δοῦμε ὅμως τὰ
πράγματα στὶς πραγματικὲς ἱστορικὲς διαστάσεις τους.
Κατ’ ἀρχὰς
φαίνεται ἀπολύτως ἀναγκαῖο νὰ διερευνήσουμε, ποιοί ἦταν αὐτοὶ οἱ ὀρθόδοξοι
Πάπες, κατὰ πόσο ἦταν ὀρθόδοξο τὸ φρόνημά τους, ποιές ἐνέργειες ἔκαναν γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ
τῆς οἰκονομίας καὶ κατὰ τῆς ἐξάπλωσης τοῦ αἱρετικοῦ δόγματος τοῦ Φιλιόκβε, ὥστε
νὰ καταλάβουμε τὶς πραγματικὲς αἰτίες τῆς ἐπικράτησης τῆς αἱρέσεως. Γιὰ τὸ ἐγχείρημα
αὐτὸ θὰ παρουσιάσω ὡς χαρακτηριστικὸ παράδειγμα μία μικρὴ ἐπιλεγμένη σειρὰ Παπῶν,
ἀρχίζοντας ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Η΄, ποὺ ἀναφέρθηκε στὴν ἡμερίδα καὶ χρησιμοποιώντας ἀποκλειστικὰ
δυτικὲς ἱστορικές, θεολογικὲς πηγές, φιλικὲς πρὸς τὸν Παπισμό, ὥστε νὰ ἐπιτευχθεῖ ἡ μέγιστη ἀντικειμενικότητα τῶν ἐπιχειρημάτων.