Ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος (13ος-14ος αἰ.) διακρίθηκε ὡς ἱστορικός,
ἐξηγητὴς τῶν Γραφῶν, ποιητὴς ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων κ.λπ.
Στὴν
Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία του, ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος (P.G. 146, 845B-868D) μᾶς παρουσιάζει τὸ
πρόβλημα τῆς διαφωνίας περὶ τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα, περὶ Ναυατιανῶν,
Τεσσαρεσκαιδεκατιτῶν, ἀρχαίων παραδόσεων γιὰ τὸ θέμα κ.λπ. Ἐπειδὴ ὅλα αὐτὰ ἔχουν σχέση μὲ τὶς σημερινὲς
διαμάχες σχετικὰ μὲ τὸ Παλαιὸ
καὶ Νέο Ἡμερολόγιο
τὸ δημοσιεύουμε γιὰ τὴν ἐνημέρωση τῶν ἐνδιαφερόμενων, χωρὶς νὰ κάνουμε σήμερα κανένα σχολιασμό. Παραθέτουμε λοιπόν, ἐνδεικτικὰ τοὺς
τίτλους τριῶν κεφαλαίων, ἕνα μεγάλο τμῆμα (ποὺ ἕως τώρα ἀντιγράψαμε) καὶ τὸ ὑπόλοιπο κείμενο φωτοτυπημένο ἀπὸ τὴν Πατρολογία τοῦ Migne.
Τὸ κεντρικὸ νόημα τῶν γραφομένων ἀπὸ τὸν Νικηφόρο Κάλλιστο εἶναι ὅτι ὁ τρόπος καὶ ὁ χρόνος τῶν ἑορτῶν καὶ τῶν νηστειῶν, δὲν ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν Πίστη ἀλλὰ μὲ τὰ ἔθη-ἤθη, ποὺ εἶναι ἀδιάφορα καὶ δὲν πρέπει νὰ μπαίνουν ἐμπόδιο στὴν ἐπικοινωνία καὶ κοινωνία τῶν πιστῶν!ΚΕΦΑΛ. ΛΓ΄: Ὅτι τοῖς παλαιοῖς ἔθει ἀρχαίῳ μᾶλλον ἢ νόμῳ ἐτελεῖτο ἐκ παραδόσεως ἡ τοῦ Πάσχα ἑορτή.ΚΕΦΑΛ. ΛΔ΄. Περὶ τῶν ἐν διαφόροις ἔθνεσιν καὶ ἐκκλησίαις ποικίλων ἐθῶν· δι’ ὧν οὐ πρόσκομμά τι διὰ ταῦτα τῇ καθόλου θρησκείᾳ ἐγίνετο ἤ τις διχόνοια καὶ διαίρεσις.ΚΕΦΑΛ. ΛΕ΄. Ὅτι ἐξ ἀρχαίου ἀπὸ τῶν ἀποστολικῶν χρόνων διαφωνίαι τινὲς καὶ παρατηρήσεις ἦσαν· τοῖς δὲ οὐ τοσοῦτον ἔμελλε τούτων· ἀλλὰ τἀναγκαῖα καὶ συστατικὰ τῆς πίστεως φυλάττειν μᾶλλον ἐκέλευον.Γράφει συγκεκριμένα ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος:«Καὶ γὰρ καὶ οἱ ἀρχαῖοι ἐκεῖνοι ἄνδρες, καὶ μᾶλλον ἐγγυτέρω τῶν ἀποστόλων ἦσαν, περὶ τῆς τοῦ Πάσχα ἑορτῆς διαφωνοῦντες ὡς μάλιστα, τέως ἀλλήλοις κοινωνοῦντες ἐφ’ ἅπασι τοῖς ἄλλοις οὐδαμῶς διεφέροντο· ὅτι γε καὶ οἱ ἐν τῇ πρεσβυτέρᾳ Ρώμῃ Ναυατιανοὶ οὐδαμῇ σύναμα Ἰουδαίοις τὸ Πάσχα ἐτέλεσαν· ἀλλ’ ἀεὶ μετ’ ἰσημερίαν τοῦτο ἐποίουν σὺν τοῖς λοιποῖς Ρωμαίοις, Πέτρου καὶ Παύλου τῶν ἀποστόλων τῇ παραδόσει χρωμένοις. Οὐδὲ γὰρ πρὸς τοὺς οἰκείους τῆς πίστεως διεκρίνοντο, μὴ ἐπίσης αὐτοῖς ἐπιτελοῦντας τὸ Πάσχα· διά τοι τοῦτο καλῶς δῆθεν λογισάμενοι, τὸν ἀδιάφορον προῆγον κανόνα· ὡς ἂν ἑκάστῳ βούλησις ἔκ τινος συνηθείας τε καὶ προλήψεως, τὸ Πάσχα ἑορτάζων ἐπιτελοῖ· μὴ μέντοι τοῦτο πρὸς κοινωνίαν διάφορον εἶναι· ἀλλὰ τοὺς ἀδιαφόρως ἑορτάζοντας συμφώνους εἶναι τῇ κοινωνίᾳ τῆς Ἐκκλησίας.