Δάφνη Βαρβιτσιώτη, Ἱστορικός
Πηγή: katanixis
Στὸ προηγούμενο ἄρθρο μας, μὲ τίτλο «Νίκος Καζαντζάκης. Ἡ Συμβολὴ τῶν Ἰδεῶν του στὸ “Κοινωνικό Ολοκαύτωμα” ποὺ Συντελεῖται στὴν Σύγχρονη Ἑλλάδα», εἴχαμε ἐπικεντρωθεῖ στὰ περιεχόμενα τοῦ προλόγου τοῦ “ταξιδογραφήματός” του,
«Ταξιδεύοντας-Αγγλία»
(1940), τὸ ὁποῖο προσέφερε, σὲ κυριακάτικο φύλλο της, ἐφημερίδα πανελλαδικῆς ἐμβέλειας.
«Φυσική» Ἠθικὴ καὶ Μετάλλαξη: Στὸ ἄρθρο αὐτό, εἴχαμε ἀναλύσει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ μεταφυσικὴ ἀντίληψη τοῦ Καζαντζάκη ὁδηγεῖ τὸν ἀνυποψίαστο ἀναγνώστη στὴν ἀποδοχὴ ἑνὸς κόσμου ἱερχαρχημένου
βάσει τῆς «φυσικής» ἠθικῆς, ὅπου κυριαρχεῖ ὁ δυνατώτερος καὶ ἐπιζεῖ ὁ πλέον προσαρμοζόμενος, καὶ ὅπου δὲν ὑπεισέρχεται τὸ ἔλεος ἔναντι τῶν ἀδυνάμων, πόσον μᾶλλον θέμα ἐλευθερίας τους (ὅπως συμβαίνει
καὶ στὸν σατανισμό, ὅπου, γιὰ τοὺς Δυνατούς, «Το “Θέλω” είναι ο Νόμος», ἄρα «οι σκλάβοι πρέπει να υπηρετούν».
«Να Ενωθοῦμε με τον Θεό»: Στὴν συνέχεια, ἡ ἴδια ἐφημερίδα
προσέφερε τὰ βιβλία «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» καὶ «Ο Τελευταίος Πειρασμός»
ποὺ είχαν, πρό πεντηκονταετίας, προκαλέσει σάλο καὶ
τὸν παρ’ ὀλίγο ἀφορισμὸ τοῦ συγγραφέα ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία- διαφημίζοντας τηλεοπτικῶς ἕνα ἐξ αὐτῶν ὡς λογοτεχνικὸ ἔργο διὰ τοῦ ὁποίου ὁ Καζαντζάκης
μᾶς παροτρύνει «να ενωθούμε με το Θεό».
Αὐτὸ μᾶς προβλημάτισε ἰδιαίτερα,
διότι, ἤδη ἀπὸ τὸ 1940, ὁ Καζαντζάκης χαρακτήριζε ὡς παρωχημένο τὸν Χριστό, καὶ ἐξωθοῦσε τοὺς ἀναγνῶστες του νὰ Τὸν ἀντικαταστήσουν μὲ κάποιον ἄλλον θεό, πιὸ σύγχρονο καὶ πιὸ ἀποτελεσματικό: «Γιατί γυρίζετε πίσω;
(…) Έκαμε ο Χριστός το χρέος του, έδωκε μιαν απάντηση σε άλλες εποχές, σε άλλα προβλήματα (…) Τώρα άλλαξε το πρόσωπο της αγωνίας, γύρισε ο τροχός».
Ὁ «Μεγάλος Ανθρωποφάγος Κεραυνός»: Ἐξάλλου, ὅταν ὁ Καζαντζάκης ἀναφέρεται στὸν «μεγάλο ανθρωποφάγο κεραυνό που ονομάζουμε “Θεό”», ὁπωσδήποτε δὲν ἐννοεῖ τὸν Ἐλεήμονα
Τριαδικὸ Θεό· Τὸν Ὁποῖον σαφῶς ἀπορρίπτει μὲ ρήσεις ὅπως, π.χ.: «Κι είναι μεγάλο ατύχημα που η λέξη «Πνέμα» στην ελληνική γλώσσα είναι ουδέτερου γένους· αν ήταν θηλυκού, θα ‘χαμε τη σωστή πανανθρώπινη, βαθύτερη απο κάθε θρησκευτικό δόγμα Άγια Τριάδα: Πατέρα, Μάνα, Γιο». Τὸν Τριαδικὸ Θεό, ὡς δημιουργὸ τοῦ κόσμου ἐκ τοῦ μηδενός, ἀπορρίπτει ὁ Καζαντζάκης καὶ «όταν, τανύζοντας στο ακρότατο σημεῖο –όπου αρχίζει να τρίζει ο εγκέφαλος– την μνήμη, μάχεται να θυμηθεί πώς ήταν το πρωτόγονο Χάος, πριν να ‘ρθει ο νους να το στενέψει και να το νοικοκυρέψει σε “κόσμο”, δηλαδή, σε ανθρώπινη τάξη».
Τὸν Προσωπικὸ Θεὸ καὶ τὴν μοναδικότητα τοῦ ἀνθρωπίνου Προσώπου καταργεῖ ὁ Καζαντζάκης σὲ ρήσεις ὅπως π.χ.: «Όλοι είμαστε ένα. Όλοι είμαστε Θεός», ἢ «ο Θεός –θέλω να πω: η σημερινή ανώτατη λαχτάρα του ανθρώπου» κ.α., ποὺ ὁδηγοῦν τὸν ἀποίμαντο ἀναγνώστη στὴν αὐτοθέωση, τὴν ὁποίαν, ἡ μὲν Ὀρθόδοξη Πατερικὴ
Παράδοση ἀπορρίπτει ὡς ἑωσφορική, οἱ δὲ ὁμάδες τῆς «Νέας Ἐποχῆς» προωθοῦν στοὺς δυτικοὺς ὀπαδούς τους, ὥστε νὰ τοὺς μεταλλάξουν καταλλήλως, ἐν ὄψει τῆς
παγκοσμιοποίησης.
Θεὸς καὶ Παγκοσμιοποίηση: Ἀπὸ τὴν πλευρά
τους, οἱ ἐκδόσεις «Καζαντζάκη», στὶς ὁποῖες ἀνήκει τὸ σύνολο τῶν ἔργων του, ἔχουν ἐπιλέξει ὡς ἔμβλημά τους τὸ σύμβολο Γὶν-Γιὰνγκ τοῦ Ταοϊσμοῦ, ὁ ὁποῖος «οδήγησε στην ανακάλυψη μιας ανώνυμης κοσμικής αρχής», ἐνῶ ἀργότερα ἐνσωμάτωσε,
μεταξὺ ἄλλων, τὸ δόγμα τῆς μετενσάρκωσης καὶ τὴν γιόγκαii. Στὸν Ταοϊσμό –διευκρινίζουμε ἐμεῖς– δὲν ὑπεισέρχονται, οὔτε κἂν ὡς ἁπλὲς ἔννοιες, ὁ Προσωπικὸς Τριαδικὸς Θεός, τὸ Μέγα Ἔλεός Του καὶ ἡ «ένθεη
λογικότητα του κόσμου»iii, οὔτε ὑπεισέρχονται ὡς αὐταξίες, ὁ ἄνθρωπος καὶ ἡ μία καὶ μόνη ζωή του, πόσον μᾶλλον ἡ κοινωνικὴ ἐλευθερία καὶ ἄλλες ἀνάλογης σημασίας δυτικογενεῖς ἠθικο-θρησκευτικὲς ἔννοιες.
Δοθέντος, λοιπόν, ὅτι, ὁ θεὸς τοῦ Καζαντζάκη δὲν εἶναι ὁ Ἐλεήμων Τριαδικὸς Θεός, καὶ δοθέντος ὅτι «ἃ θύει τὰ ἔθνη, δαιμονίοις θύει»iv σὲ ὅτι ἀφορᾶ στὸν Ταοϊσμό, ἐγείρεται τὸ ἑξῆς ἐρώτημα: μὲ ποιόν «θεό» καλούμεθα νὰ ἑνωθοῦμε, μέσῳ τοῦ Καζαντζάκη, στὴν ἐποχὴ τῆς παγκοσμιοποίησης καὶ γιατί;
Ἀναζητώντας τὴν «Ἀλήθεια»: Πάντως, σὲ διάσπαρτες ἀναφορές του στὸ ἴδιο “ταξιδογράφημα” –καὶ ἰδίως στὸ ἐνδεκασέλιδο ἀφιέρωμά του
στὸν πνευματικό του πατέρα,
Φρειδερίκο Νίτσε (1844-1900)– ὁ
Καζαντζάκης ἀποκαλύπτει ἀρχικὰ ὅτι, ἡ «ἀλήθεια» ἀμφοτέρων βασίσθηκε στὴν ἰνδουϊστικὴ μεταφυσικὴ ἀντίληψη ὅτι, ἡ ζωὴ εἶναι ψευδαίσθηση