"Στου κουφού" Ποιμένα "την πόρτα, όσο θέλεις βρόντα"! Δεν θα σε ακούσει αυτός, αλλ΄ ίσως σε ακούσουν κάποιοι άλλοι!

Οἱ δεδιωγμένοι χάριν τῆς πίστεως

καί οἱ ἀδίωκτοι λόγῳ συμβιβασμοῦ!

Ἀποσπάσματα ἀπὸ μελέτη

τοῦ π. Εὐθυμίου Τρικαμηνᾶ

Ἡ Ἐκκλησία ἐν καιρῶ Αἱρέσεως, σύμφωνα μὲ τὴν διδασκαλία τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου

Β΄  Μέρος

(Α΄ Μέρος ἐδῶ)

Εἶναι φανερὴ ἡ στάση μας ἀπέναντι στοὺς Οἰκουμενιστές, ἀλλὰ καὶ ὅσους ἀντι-Οἰκουμενιστὲς συμβιβάζονται μὲ τὴν αἵρεση, καθόσον κοινωνοῦν μὲ τοὺς οἰκουμενίζοντες. «Ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε». Ὅπως εἶναι φανερὴ ἡ στάση μας ἀπέναντι στοὺς πιστούς, ποὺ ἔχουν περιέλθει σὲ φοβερὴ σύγχυση ἀπὸ τὶς ἀντικρουόμενες θέσεις τῶν Ποιμένων τους (Οἰκουμενιστῶν καὶ ἀντι-Οἰκουμενιστῶν). Παρουσιάζουμε τὴν ἀκριβῆ στάση τῶν Ἁγίων μας, ἀλλὰ ποιός νὰ ἀκούσει ἕνα μικρὸ ἱστολόγιο, ὅταν βαρέα ὀνόματα καθηγητῶν, πρωτοπρεσβυτέρων, ἀντι-Οἰκουμενιστῶν Ἐπισκόπων προπαγανδίζουν μὲ «λογικές» –ὁλοκάθαρα μεταπατερικές– ἄλλη στάση, ποὺ ἀλλοιώνει τὴν διδασκαλία Ἁγίας Γραφῆς καὶ Πατέρων;

Δυστυχῶς αὐτοὶ οἱ Ποιμένες διδάσκουν ἀντίθετα πράγματα· τὴν συμβιβαστικὴ στάση, ποὺ οὐσιαστικὰ διευκολύνει τὴν ἐπέκταση τῆς αἱρέσεως! Καὶ τὸ κάνουν αὐτό, ἄλλοι γιὰ νὰ μὴν ἔρθουν σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἡγεσία, καὶ ἄλλοι, τάχα γιὰ νὰ μὴ «χάσουν» τὸ ποίμνιο, ἀδιαφοροῦντες ἂν τὸ ποίμνιο χάνεται γιὰ τὴν Ἐκκλησία!

Δυστυχῶς, δεκαετίες οἰκουμενιστικῆς ἀποπροσανατολιστικῆς διδασκαλίας, ἔπεισε τοὺς πιστοὺς ὅτι ὀφείλουν ὑπακοὴ στοὺς Ποιμένες, στοὺς Ἐπισκόπους· ὅτι ἀπομάκρυνση ἀπ’ αὐτούς, εἶναι ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία.

Εὐτυχῶς κάποιοι πιστοὶ ἀντιλαμβάνονται τὴν ἀλήθεια. Καταλαβαίνουν τὴν οἰκονομία πρὸς ἀνθρώπους πελαγωμένους καὶ ἀποίμαντους (εἰδικὰ ὡς πρὸς τὴν στάση μας πρὸς τοὺς αἱρετικούς).

Κάποιοι ἄλλοι, διαγράφουν ὅλες τὶς οἰκονομίες ποὺ ἔκαναν οἱ Ἅγιοι Πατέρες (κάποιες ἀπ' αὐτὲς σύντομα θὰ τὶς παρουσιάσουμε) καὶ μὲ αὐστηρότητα ποὺ ἐκπλήσσει, ζητοῦν τὴν ἐφαρμογὴ τῆς Ἀκριβείας, ἐκεῖ ποὺ οἱ Πατέρες ἐφάρμοσαν τὴν Οἰκονομία καὶ ἔδειξαν ἐπιείκια καὶ φιλανθρωπία, ἀκριβῶς γιὰ νὰ κερδίσουν ψυχές κι ὄχι νὰ τὶς καταποντίσουν ἀκόμα πιὸ βαθειὰ στὴν σύγχυση καὶ τὴν ἀπώλεια.

Παρουσιάζουμε τὸ β΄ μέρος ἀπὸ βιβλίο τοῦ π. Εὐθυμίου.

Π. Σ. 

Β΄ Μέρος

   Ὑπάρχουν, ὅπως προαναφέραμε πολλές ἐπιστολές τοῦ ὁσίου, στίς ὁποῖες ἀναφέρεται εἰς τήν Ἐκκλησία ἐν διωγμῷ ἀπό ἀνθρώπους μέ πολιτικά καί ἐκκλησιαστικά ἀξιώματα, οἱ ὁποῖοι τυπικά κινοῦνται στό χῶρο της. Θά παρουσιάσωμε λοιπόν μία ἀκόμη ἐπιστολή, ἡ ὁποία εἶναι ὄντως ἀπό τίς ὡραιότερες ἐπιστολές τοῦ ὁσίου, ἐπειδή δεικνύει καθαρώτατα ὅλη τή θεολογική του τοποθέτησι στό θέμα τῆς Ἐκκλησίας ἐν διωγμῷ. Εἶναι ἀνυπέρβλητη σέ σαφήνεια, θεολογικότητα, πραγμα­τικότητα καί πρακτικότητα καί δέν ἐπιτρέπει κανένα περιθώριο παρερμηνείας στό ὑπό ἐξέτασι ζήτημα.

     Ἡ ἐπιστολή ἀπευθύνεται πρός τόν ἡγούμενο Εὐστράτιο. Φαίνεται ἀπό τά γραφόμενα ὅτι αὐτός ὁ ἡγούμενος ἦτο φίλος καί γνώριμος τοῦ ὁσίου καί ἀκόμη ὅτι ἀκολούθησε τήν ὁδό τοῦ συμβιβασμοῦ, ἔχοντας ὅμως, ὅπως λέγομε, καλό λογισμό. Δηλαδή ἤθελε νά μή βεβηλωθῆ τό μοναστήρι του ἀπό τούς εἰκονομάχους, νά μή καταστραφοῦν οἱ εἰκόνες καί τά τοιαῦτα. Δι’ αὐτόν τόν λόγο ἐξωτερικά ὑπέγραψε ὅτι συμφωνεῖ μέ τούς αἱρετικούς, μέσα του ὅμως εἶχε ὀρθόδοξο φρόνημα. Ἀρχίζοντας ὁ ὅσιος τήν ἐπιστολή, τοῦ ἀναφέρει ὅτι ἐλυπήθη διά τήν ὑποκριτική ὑπογραφή του, μέ τήν ὁποία φαινομενικά ἔδειξε ὅτι συμφωνεῖ μέ τούς αἱρετικούς. Ἐπίτρεψέ μου, συνεχίζει νά σοῦ ὁμιλήσω μέ παρρησία καί οἰκειότητα. Ὑπῆρχε λόγος διά τό ὅτι δέν ὑπέστης τίποτε ἐνῶ συνελήφθης ἀπό τούς ἀνθρώπους τοῦ αὐτοκράτορος, ἀλλά ἔμεινες ἐλεύθερος. Διότι αὐτό θά ἔπρεπε νά συμβῆ σύμφωνα μέ ὅσα ἀκούγονται. Ἐπειδή οὐδείς ἀπό ὅσους ὡμολόγησαν δέν ἀκούστηκε ὅτι διέφυγε τήν φυλάκισι ἤ τουλάχιστον τήν ἐξορία. Ὅσοι ὅμως διέφυγαν, αὐτοί εἶναι φανερό ὅτι εἶναι μέσα στόν συμβιβασμό, διά νά μή ὁμιλήσω αὐστηρώτερα καί σέ λυπήσω. Ἤ μήπως δέν διέκρινες διορατικώτατε, τόν ἀνελεῆ διωγμό τοῦ θηριωνύμου Λέοντος, ὁ ὁποῖος σάν ἄλλος Ἀχαάβ συνέλαβε καί ἐφόνευσε καί αὐτούς οἱ ὁποῖοι προέρχονται καί ἀπό ἄλλο κράτος. Στήν καλύτερη δέ περίπτωσι τούς ἐφυλάκισε μετά ἀπό φοβερή μαστίγωσι καί βασανιστήρια. Μήπως θά ἄφηνε αὐτούς τούς ὁποίους εἶχε στήν ἐξουσία του; 

    Ἐάν λοιπόν ἐσύ μετά τή σύλληψι δέν ὑπέστης τίποτε ἀπό ὅλα αὐτά, συγχώρεσέ με, κυριεύτηκες ἀπό αὐτούς. Καί μήν ἰσχυρίζεσαι ὅτι προστάτευσες τίς ἐκκλησίες σου ἤ διέσωσες τίς εἰκόνες καί διετήρησες τήν μνημόνευσι τοῦ ἁγιωτάτου Πατριάρχου (ἐννοεῖται τοῦ Ἁγ. Νικηφόρου, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐξορισθῆ). Αὐτά τά διαδίδουν καί ἄλλοι συμβιβασθέντες. Ἐπειδή δέν ἦτο δυνατόν νά διασωθοῦν ὅλα αὐτά ἄν δέν ἐγένετο προδοσία τῆς ἀληθινῆς ὁμολογίας. Διότι ποιά εἶναι ἡ ὠφέλεια, ἐάν ἐμεῖς οἱ ὁποῖοι λεγόμεθα καί εἴμεθα κατ’ οὐσίαν ναοί Θεοῦ, ἐξεπέσαμε καί διαφυλάττουμε τούς ἀψύχους ναούς;

    Στήν πραγματικότητα οὔτε ἡ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, οὔτε τῆς Θεοτόκου, οὔτε κάποιου ἁγίου ἐκπίπτει. Ἐπειδή παραμένουν ὡς πρωτότυπα μέσα σ’ αὐτούς οἱ ὁποῖοι ὁμολογοῦν. Ἐκπίπτουν ὅμως αὐτοί οἱ ὁποῖοι νομίζουν ὅτι τίς καταστρέφουν, ἀκόμη δέ ἐκπίπτουν καί ὅσοι ἀπό φόβο σ’ αὐτούς ἀποφεύγουν τήν ὁμολογία καί τήν ἐξ αἰτίας της κακοπάθεια. Ἀλλοίμονο. Ἄλλοι πεθαίνουν, ἄλλοι ἐξορίζονται, ἄλλοι μαστιγώνονται, ἄλλοι φυλακίζονται, στά ὄρη, στίς ἐρημιές καί στά σπήλαια ζοῦν οἱ μακάριοι δεδιωγμένοι, καί ἐμεῖς μένομε στά μοναστήρια μας καί νομίζομε ὅτι δέν ὑφιστάμεθα οὐδεμία βλάβη; Εἶναι ἀδύνατον αὐτό. Εἶναι καλύτερα νά χαθοῦν ὅλα τά ὑλικά ἀγαθά τοῦ κόσμου καί νά προτιμηθῆ νά μή γίνη βλάβη στήν ψυχή, τήν ὁποία ὑφίσταται κάθε ἕνας ὁ ὁποῖος προβάλλει δικαιολογίες. Αὐτά, καταλήγει ὁ ὅσιος, τά ἀνέφερα ἐπειδή σέ ἀγαπῶ καί σοῦ ὑπενθυμίζω ὅτι εἴμεθα ὅλοι κάτω ἀπό ἐπιτίμιο. Στόν καιρό δέ ὅπου θά ἐπικρατήση ἡ Ὀρθοδοξία δέν θά ἀπομείνη τίποτε ἀνεξέταστο. Καί εἶναι καλό νά βαδίσωμε μέ ταπείνωσι καί αὐτογνωσία, ὥστε νά θεραπεύσωμε τήν ἀσθένεια, παρά μέ τήν ἀνευθυνότητα νά συγκεντρώνωμε στόν ἑαυτό μας περισσότερες κατηγορίες.^[1]

   Στήν παροῦσα θαυμασία καί ὁμολογιακή ἐπιστολή τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου ἔχομε νά ἐπισημάνωμε τά ἑξῆς: Τό ὅτι ὁ ἡγούμενος αὐτός δέν ὑπέστη τίποτε ἀπό αὐτά τά ὁποῖα εἶναι ἐπακόλουθα τοῦ διωγμοῦ, σημαίνει διά τόν Ὅσιο ὅτι συμβιβάστηκε καί κατά κάποιον τρόπο συμπορεύθηκε μέ τούς αἱρετικούς καί ὡς ἐκ τούτου κατά τήν χαρακτηριστική ἔκφρασί του «ἐσυλήθη», δηλαδή ἐπρόδωσε. Οἱ δικαιολογίες περί δῆθεν διασώσεως τῆς μονῆς, τῶν ἱερῶν εἰκόνων κλπ. θεωροῦνται ὡς προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις. Τό φοβερώτερο σ’ αὐτήν τήν περίπτωσι εἶναι ὅτι οὔτε ἡ ἀναφορά τοῦ ἡγουμένου, ὅτι διετήρησε τήν μνημόνευσι τοῦ ὁμολογητοῦ Ἁγ. Νικηφόρου, ἐστάθη ἱκανή νά δικαιολογήση τή στάσι του. Αὐτό σημαίνει ὅτι, ὅταν διώκεται ἡ πίστις, δέν μᾶς σώζει οὔτε ἡ μνημόνευσις ὀρθοδόξου Ἐπισκόπου, οὔτε φυσικά ἡ διακοπή τῆς μνημονεύσεως, ἀλλά, σύμφωνα μέ τόν Ὅσιο, ὁ διωγμός τόν ὁποῖο θά ὑποστοῦμε ὑπερασπιζόμενοι τήν ὀρθόδοξο πίστι. Ἐπισημαίνει ἐπίσης θαυμάσια ὅτι, αὐτοί οἱ ἴδιοι εἶναι οἱ ἔμψυχοι ναοί τοῦ Θεοῦ, τούς ὁποίους, ἄν βεβηλώσουν διά τοῦ συμβιβασμοῦ καί τῆς προδοσίας, εἶναι ἄχρηστο, ἀνώφελο καί βλαβερό νά φυλάττουν καί νά διακοσμοῦν τούς ἀψύχους ναούς. Εἶναι θαυμασία καί θεολογικωτάτη ἡ θέσις του ὅτι οἱ εἰκόνες  δύναται νά βεβηλωθοῦν ὡς ἀντίτυπα, ἀλλά ὄχι ὡς πρωτότυπα. Αὐτοί ὅμως οἱ ὁποῖοι βεβηλώνουν τά ἀντίτυπα εἶναι ἄξιοι κολάσεως. Ἐπισημαίνει ἐπίσης ὅτι καί αὐτοί οἱ ὁποῖοι σιωποῦν ἀπό φόβο ἤ δειλία, ἐφ’ ὅσον ὑπάρχη διωγμός τῆς πίστεως εἶναι συμμέτοχοι καί συνένοχοι μέ τούς διῶκτες. Ἐν τέλει τονίζει ὅτι εἶναι πλάνη νά μένωμε ἀδίωκτοι ἐν καιρῷ αἱρέσεως καί νά θεωροῦμε ὅτι δέν ὑφιστάμεθα βλάβη. Ἡ βλάβη δέ τῆς ψυχῆς εἶναι αὐτή ἡ ὁποία πρέπει νά μᾶς καθοδηγῆ διά τίς πράξεις μας ἐν καιρῷ αἱρέσεως.

   Ἀπό ὅλα ὅσα μέχρι τώρα ἀνεφέρθησαν, γίνεται ἀντιληπτό ὅτι ἡ περίοδος τοῦ διωγμοῦ λόγῳ αἱρέσεως δέν ἀντιμετωπίζεται κατά τόν ἴδιο τρόπο μέ τούς διωγμούς τῶν πρώτων αἰώνων ἀπό τούς εἰδωλολάτρες. Διότι τότε ἡ Ἐκκλησία ἐπολεμεῖτο ἔξωθεν, ἐνῶ ἐσωτερικά εἶχε ἀπόλυτο καί ἰδανική, θά λέγαμε, συνοχή καί ἑνότητα. Διά τόν λόγο αὐτό ἠδύναντο οἱ Χριστιανοί νά κρύπτωνται καί νά μήν ἐπιδίδουν τόν ἑαυτόν των στούς εἰδωλολάτρες. Ἡ προδοσία συνίστατο τότε εἰς ὅτι ἔπρεπε νά ὁμολογήσουν, ἀφοῦ συλληφθοῦν ἀπό αὐτούς καί ἐφ’ ὅσον αὐτό δέν τό ἔκαναν. Ὁ ἐσωτερικός ὅμως πόλεμος καί διωγμός λόγῳ αἱρέσεως εἶναι ἴσως δυσκολώτερος καί ὑπουλώτερος καί ἡ ἀντιμετώπισίς του ἐκ μέρους τῶν Ὀρθοδόξων εἶναι ἡ διακοπή τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας μέ τούς ἐσωτερικούς αἱρετικούς, ἡ παρρησία καί ὁμολογία τῆς πίστεως, ἡ ἀπομάκρυνσις ἀπό ἀξιώματα ἐκκλησιαστικά, τά ὁποῖα διά νά τά κατέχη κάποιος ἔπρεπε νά συμβιβασθῆ καί τέλος ἡ κακοπάθεια καί ταλαιπωρία κατ’ ἀναλογία τῆς διωκομένης πίστεως.

   Ἡ φύσις τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς ἀληθείας εἶναι τέτοια, ὥστε πάντοτε νά διώκεται καί ἡ ἀληθινή Ἐκκλησία νά εὑρίσκεται πάντοτε ἐν διωγμῷ. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπο οἱ Χριστιανοί ἔχουν διαρκῶς νά ἀντιμετωπίσουν δύο πολέμους μέ τούς ὁποίους ὁ διάβολος προσπαθεῖ νά τούς νικήση. Τόν ἐσωτερικό, δηλαδή, πόλεμο τῶν παθῶν, καί τόν ἐξωτερικό πόλεμο, προκειμένου νά συνταχθοῦν μέ τόν Χριστό, τήν ἀλήθεια καί τήν ἀληθινή Ἐκκλησία. Κατ’ αὐτήν λοιπόν τήν ἔννοια, εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ διωγμοί στήν Ἐκκλησία δέν ἐσταμάτησαν, οὔτε πρόκειται νά σταματήσουν. Καί αὐτό συμβαίνει, διότι κατ’ οὐσίαν διώκεται ἡ ἀλήθεια, δηλαδή ὁ Χριστός. Τό νά ἐπιζητοῦμε λοιπόν ἐμεῖς τήν εἰρήνη καί συγχρόνως νά ἐπιθυμοῦμε νά στρατευθοῦμε ὑπέρ τῆς ἀληθείας, εἶναι ἕνα σχῆμα ὀξύμωρο καί δέν δύναται νά ἐπιτευχθῆ, παρά μόνο μέ συμβιβασμό εἰς βάρος τῆς ἀληθείας.

   Ὑπάρχουν καί ἄλλα σοβαρά θέματα σχετικά μέ τήν ἐν διωγμῷ Ἐκκλησία λόγῳ αἱρέσεως, τά ὁποῖα ἀφοροῦν τίς δραστηριότητες, τίς δυνατότητες καί τήν ὀργάνωσι τῆς Ἐκκλησίας κατ’ αὐτήν τήν περίοδο, καθώς ἐπίσης καί πῶς ἐπιλύονται τά διάφορα προβλήματα τά ὁποῖα ἀναφύονται ἐντός της  τά ὁποῖα ἐν συνεχείᾳ θά ἐξετάσωμε πάντοτε μέ βάσι τήν διδασκαλία καί ζωή τοῦ ὁσίου.

Ἡ ἐσωτερική ζωή τῆς Ἐκκλησίας ἐν καιρῷ αἱρέσεως καὶ τὰ ὅρια τῶν πνευματικῶν δραστηριοτήτων της

      Εἶναι ἀλήθεια ὅτι κατά τήν μακρά περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας ἡ στάσις τῶν Ὀρθοδόξων, ὅσον ἀφορᾶ τίς ἐσωτερικές μικρότητες καί τήν ἐν γένει ἐκκλησιαστική γραμμή των, ἦταν ἄψογος καί ἀπαράμιλλος. Τό γεγονός ὅτι τήν περίοδο αὐτή ἀγωνίστηκαν μέσα στήν ἐν διωγμῷ Ἐκκλησία πλειάδα ἑορταζομένων ἁγίων (πλήν τῶν ἀγνώστων, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἀκόμη περισσότεροι) εἶναι ἐγγύησις δι’ ἡμᾶς, ὥστε νά θεωρήσωμε ὅτι ἡ στάσις των ἦτο ἡ ἁρμόζουσα σ’ αὐτήν τήν περίπτωσι. Ὁ ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ἔλαμπε ὡς ἡ σελήνη ἐν μέσῳ ἀστέρων, ἦτο ὁ θεωρητικός νοῦς τῶν Ὀρθοδόξων, αὐτός ὁ ὁποῖος ἐπηρέαζε τά μέγιστα τήν ὅλη ζωή καί πορεία τῆς Ἐκκλησίας. Ὡς ἐκ τούτου μελετώντας τήν ἰδική του στάσι στό ὑπό ἐξέτασι θέμα θά κατανοήσωμε καί τήν γενικώτερη πορεία τῆς Ἐκκλησίας, καθώς ἐπίσης καί τά ὅρια μέσα στά ὁποῖα ἐπιτρέπεται καί ἐπιβάλλεται νά κινούμεθα.

   Κατ’ ἀρχάς ἀπό πλευρᾶς ἐκκλησιαστικῆς διοικήσεως καί ἐξαρτήσεως ἑνός ἑκάστου τῶν ἐνισταμένων καί μή συμβιβασθέντων Ὀρθοδόξων, διακρίνομε ἀπό τήν ὅλη στάσι του ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, κατά τήν περίοδο τῆς αἱρέσεως, ὅτι ἦτο τελείως ἀποκομμένος ἐκκλησιαστικά ἀπό τούς Ἐπισκόπους, τόν Πατριάρχη καί τή Σύνοδο, οἱ ὁποῖοι ἀκολουθοῦσαν τήν αἵρεσι. Οἱ αἱρετικοί Ἐπίσκοποι, μέ τήν βοήθεια τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας κατέλαβον τούς θρόνους, ἐκτοπίζοντας καί ἐξορίζοντας τούς ὀρθοδόξους, ὅπως στήν περίπτωσι τοῦ Πατριάρχου ἁγ. Νικηφόρου, τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ ὁσίου, ἁγ. Ἰωσήφ Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης καί πολλῶν ἄλλων. Ἡ ἐκτόπισις καί ἐξορία ἀκολούθησε καί στούς ἡγουμένους καί τούς μοναχούς, ἐφ’ ὅσον καί αὐτοί ἀνθίσταντο στήν αἵρεσι, ὅπως στήν περίπτωσι τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου καί πολλῶν ἄλλων ἡγουμένων καί μοναχῶν. Οἱ λαϊκοί ὑφίσταντο καί αὐτοί διωγμό, ἀπειλές καί φυλακίσεις, ἐξ αἰτίας τῶν ὁποίων πολλοί ἐκάμπτοντο καί ἐπικοινωνοῦσαν ἐκκλησιαστικά μέ τούς αἱρετικούς, ἄλλοι δέ κρυφίως ἐπικοινωνοῦσαν μέ τούς ὀρθοδόξους, ἐνῶ πολλές φορές ἔκαναν κάποιες μικρές ὑποχωρήσεις καί συγκαταβάσεις πρός τούς αἱρετικούς, κυρίως στήν ψαλμωδία μαζί των ἤ στήν κοινή συνεστίασι στήν τράπεζα. Σέ ὅλες τίς περιπτώσεις τῆς ἐπικοινωνίας τῶν Ὀρθοδόξων μετά τῶν αἱρετικῶν, ὁ ὅσιος ἦτο αὐστηρώτατος, ὁσάκις ἐρωτᾶτο και, μάλιστα, καθώριζε τά ἐπιτίμια διά κάθε παράβασι ἐπικοινωνίας μέ τούς αἱρετικούς. Συμβούλευε ὄχι μόνο νά μήν εὑρίσκωνται καί νά συμπροσεύχωνται μαζί των, ἀλλά οὔτε νά συμμετέχουν καί στήν κοινή συνεστίασι. Εἶναι πολλές οἱ ἐπιστολές στίς ὁποῖες ὁ ὅσιος ἀναφέρεται σ’ αὐτό τό θέμα. Θά ἀναφέρωμε δύο-τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα διά νά κατανοήσωμε ἀπό αὐτά τό ὅλο πνεῦμα του και, ἐν συνεχείᾳ, θά προχωρήσωμε στήν ἐσωτερική ζωή καί κατάστασι τῆς Ἐκκλησίας, δεδομένης τῆς τελείας ἐκκλησιαστικῆς ἀπομακρύνσεως ἀπό τούς αἱρετικούς.

      Τό θέμα τῆς τελείας ἐκκλησια­στικῆς ἀπομακρύνσεως ἀπό τούς αἱρετικούς εἶναι σοβαρώτατο καί πρέπει νά προταχθῆ στήν παροῦσα ἑνότητα, διότι οἱαδήποτε ἐκκλησιαστική ἐπικοινωνία μέ τούς αἱρετικούς εἶναι φανερό ὅτι ἐπηρεάζει τά μέγιστα καί τήν ἐσωτερική ζωή τῆς ἐν διωγμῷ Ἐκκλησίας, ἀλλοιώνει τό πνεῦμα τῶν Πατέρων καί τῆς ὁμολογίας, εὑρίσκει ὁ οἱοσδήποτε διεξόδους διά συμβιβαστικές λύσεις συνυπάρξεως κλπ. καί ὁπωσδήποτε προσβάλλει θανάσιμα τήν καθαρότητα στήν πίστι καί τήν ἄσπιλον νύμφη, κατά τήν ἀποστολική ἔκφρασι, τήν κάνει ἐσπιλωμένη καί βεβορβορωμένη.

     Ὁ ὅσιος σέ ἐπιστολή του πρός τόν μοναχό Θαλέλαιο ἀπαντᾶ σέ κάποια ἐρώτησί του, ἡ ὁποία ἀφορᾶ κάποιον ἱερέα, ὁ ὁποῖος ἐνόμιζε ὅτι εἶναι σέ ὀρθόδοξο δρόμο, λόγῳ προφανῶς τῆς ὀρθῆς πίστεως, ἀλλά συνέτρωγε μέ κάποιον εἰκονομάχο Ἐπίσκοπο. Ἀπαντώντας λοιπόν ὁ ὅσιος ἀναφέρει ὅτι ἐάν ὁ ἱερεύς σταματήση αὐτή τήν παράνομη συνεστίασι, καί δεχθῆ ὡς ἐπιτίμιο νά μήν ἱερουργῆ γιά κάποιο χρονικό διάστημα, καί φυσικά δέν πέση πάλι σ’ αὐτό τό ὀλίσθημα, θά δυνηθῆ νά ἰατρευθῆ καί νά ἱερουργῆ στό Θεό. Ἐάν ὅμως δείξη ἀδιαφορία δέν εἶναι δυνατόν νά ἐξιλεωθῆ μέ ὁ,τιδήποτε ἄλλο καλό ἐπιτελέση, ὥστε νά ἀπαλλαγῆ ἀπό τήν εὐθύνη τῆς αἱρετικῆς ἐπικοινωνίας καί οἱασδήποτε ἄλλης ἁμαρτωλῆς πράξεως. Οὔτε βεβαίως νά δώση τό καλύτερο καί νά λάβη τό χειρότερο, δηλαδή νά δώση τό φῶς καί νά λάβη τό σκότος. Οὔτε ἀκόμη ἄν κάποιος δώση ὅλα τά χρήματα τοῦ κόσμου, ἀλλά ἐξακολουθῆ νά ἔχη ἐπικοινωνία μέ τήν αἵρεσι, δύναται νά γίνη φίλος τοῦ Θεοῦ, ἀλλά παραμένει ἐχθρός.

    «Καί διατί ὁμιλῶ», λέγει, «περί ἐκκλησιαστικῆς ἐπικοινωνίας; Ἀκόμη καί ἄν συγκαταβῆ κάποιος, ὥστε νά συντρώγη μέ τούς αἱρετικούς καί νά ἔχη μαζί των φιλία (ἐννοεῖται σέ ἐκκλησιαστικό ἐπίπεδο, δηλαδή κάποια μικρή ἔστω ἐκκλησιαστική ἐπικοινωνία) εἶναι στό Θεό ἔνοχος. Αὐτή ἡ ἀπόφασις εἶναι τοῦ Χρυσοστόμου ἀλλά καί ὅλων τῶν ἁγίων. Πῶς πάλι θά ἐχαρακτηρίζαμε ὡς ἀκούσια τήν ἐπικοινωνία μέ τούς αἱρετικούς, σέ κάποιον ὁ ὁποῖος θέλει νά εἶναι ὀρθόδοξος καί ὄχι θεληματική καί ἑκουσία; Διότι ἀκούσια χαρακτη­ρίζεται, ὅταν π.χ. κάποιος διά τῆς βίας ἀνοίξη τό στόμα τοῦ ὀρθοδόξου καί τοῦ βάλη μέσα τήν αἱρετική κοινωνία. Αὐτό τό ἔκαναν οἱ παλαιοί αἱρετικοί καί ὅπως ἀκούω τό κάνουν καί τώρα οἱ εἰκονομάχοι. Ἡ συμμετοχή ὅμως κάποιου ἀφ’ ἑαυτοῦ εἶναι πρᾶξις ἑκουσία. Ἐάν δέ τό κάνη ἐπειδή φοβᾶται, αὐτό εἶναι ἀκριβῶς  ἐκεῖνο τό ὁποῖο ἐξετάζομε. Οὔτε καί σ’ αὐτή τήν περίπτωσι ἔχει δικαιολογία. Διότι ἀκούομε τήν ἁγ. Γραφή νά λέγη· μή φοβῆσθε αὐτούς οἱ ὁποῖοι θανατώνουν τό σῶμα, ἀλλά νά φοβῆσθε τόν Θεό, ὁ ὁποῖος ἔχει τήν ἐξουσία καί τήν ψυχή καί τό σῶμα νά τά στείλη στήν κόλασι. Ἀληθινά δέν εἶναι ἀντάξιος ὅλος ὁ κόσμος ἀπό μία ψυχή, ἡ ὁποία φυλάγεται νά μήν ἔχη ἐπικοινωνία μέ τούς αἱρετικούς καί ἀπό κάθε κακό. Αὐτοί ὅμως, οἱ ὁποῖοι συμμετέχουν σ’ αὐτά, εἶναι σάν τό χορτάρι, τά ξύλα καί τά καλάμια, τά ὁποῖα θά κάψη ἡ δοκιμαστική φωτιά τῆς κρίσεως, ἐνῶ συγχρόνως τούς ἰδίους θά τούς καίη αἰώνια καί θά τούς συντηρεῖ σ’ αὐτήν τήν κατάστασι τῆς κολάσεως».^[2]

     Σ’ αὐτό τό τμῆμα τῆς ἐπιστολῆς βλέπουμε τήν διαυγέστατη θέσι τοῦ Ὁσίου ὁ ὁποῖος ἐπιβάλλει ἐπιτίμιο στόν ἱερέα ἐπειδή καί μόνο συνέτρωγε μέ κάποιον αἱρετικό Ἐπίσκοπο. Τονίζει ἀκόμη χαρακτη­ριστικά ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ἐπικοινωνεῖ μέ τούς αἱρετικούς εἶναι ἐχθρός τοῦ Θεοῦ, ἔστω καί ἄν δώση ὡς ἐλεημοσύνη ὅλα τά χρήματα τοῦ κόσμου. Αὐτό, λέγει εἶναι ἀπόφασι τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ἀλλά καί ὅλων τῶν ἁγίων. Ἐξηγεῖ ἐν συνεχείᾳ, θαυμάσια καί παραστατικώτατα τήν ἑκούσια καί ἀκούσια ἐπικοινωνία μέ τούς αἱρετικούς, ἀναφέροντας ὅτι ἀκούσιο εἶναι ὅ,τι γίνεται διά τῆς βίας, χωρίς νά δύναται νά ἀντιδράση ὁ ὀρθόδοξος, καθ’ ὅσον φυσικά  μέσα του δέν τό ἀποδέχεται. Ὅλα τά ἄλλα τά θεωρεῖ ἑκούσια συμμετοχή, ἔστω καί ἄν ὑπάρχη οἱαδήποτε ἀνάγκη ἤ πίεσι ἤ ψυχολογική βία κλπ. Ἐν τέλει ἀναφέρει τήν μεγάλη ἀξία καί δόξα τήν ὁποία ἔχει ἡ ψυχή, ἡ ὁποία εἶναι καθαρή ἀπό κάθε αἱρετική ἐπικοινωνία, καθώς ἐπίσης καί τίς τιμωρίες τίς ὁποῖες θά ἔχουν μετά θάνατο ὅσοι συμβιβάζονται μέ τούς αἱρετικούς.

     Σέ ἄλλη ἐπιστολή του ἐπίσης, ἡ ὁποία ἀπευθύνεται ὡς ἐγκύκλιος πρός ὅλους τούς δεδιωγμένους Πατέρας χάριν τῆς πίστεως, ὁ Ὅσιος, ἀφοῦ ἐπαινεῖ τόν ζῆλο των καί τούς παρηγορεῖ διά τά μαρτύρια τά ὁποῖα ὑφίστανται, λύει κάποιες ἀπορίες, οἱ ὁποῖες προφανῶς τοῦ ὑπεβ­λήθησαν, σχετικά μέ τά ἐπιτίμια ὅσων ἐπέστρεφον στήν Ὀρθοδοξία καί ἀπεμακρύνοντο ἀπό τούς αἱρετικούς. Χωρίζει σέ ἕξι κατηγορίες αὐτούς οἱ ὁποῖοι συμβιβάστηκαν. Πρῶτον σ’ αὐτούς οἱ ὁποῖοι συμβιβάστηκαν αὐτοπροαιρέτως χωρίς βία, δεύτερον σ’ αὐτούς οἱ ὁποῖοι συμβιβάστηκαν μετά ἀπό βασανιστήρια, τρίτον σ’ αὐτούς οἱ ὁποῖοι ὑπέκυψαν μέ μόνες τίς ἀπειλές, τέταρτον σ’ αὐτούς οἱ ὁποῖοι συμβιβάστηκαν μέ μόνο κίνητρο τόν φόβο, πέμπτον σ’ αὐτούς οἱ ὁποῖοι ἐπικοινώνησαν μέ τούς αἱρετικούς διά νά μή χάσουν τά ὑπάρχοντά των καί ἕκτον σ’ αὐτούς οἱ ὁποῖοι συμβιβάστηκαν ἀπό ἄγνοια.

    Αὐτοί, λέγει, ὅταν ἐπιστρέψουν στήν Ὀρθοδοξία πρέπει νά δείξουν καρπούς μετανοίας, οἱ ὁποῖοι θά φανοῦν μέ τά ἀκόλουθα ἐπιτίμια. Τά ἐπιτίμια συνίστανται στήν ἀποχή ἀπό τή θεία Κοινωνία μέ προσευχή καί δάκρυα διά μέν τούς πρώτους τρία χρόνια, διά τούς δευτέρους δύο χρόνια, διά τούς τρίτους, τετάρτους καί πέμπτους τρία ἐπίσης χρόνια καί διά τούς ἕκτους ἕνα χρόνο. Μετά τήν ἐκπλήρωσι τοῦ ἐπιτιμίου, ἐφ’ ὅσον πρόκειται γιά κληρικούς οἱ ὁποῖοι δέν ὑπέγραψαν, οὔτε πλέον συμμετέχουν στήν ἀσεβῆ κοινωνία, θά τούς δεχόμεθα, λέγει, στή θέσι τήν ὁποία εὑρίσκοντο πρίν πέσουν. Ἐάν ὅμως ἔχουν ὑπογράψει δέν θά λειτουργοῦν, ἕως ὅτου ἔλθη ὁ καιρός κατά τόν ὁποῖο θά κριθοῦν ἀπό ὀρθόδοξο Σύνοδο. Θά κοινωνοῦν ὅμως τά ἅγια μυστήρια.

    Ἐρωτᾶται ἐπίσης ὁ ὅσιος ἐάν ἐπιτρέπεται νά συντρώγουν οἱ ὀρθόδοξοι μέ τούς τελείως συμβιβασμένους, ἐξαιτίας τοῦ φόβου ἤ ἐξαιτίας τῆς πείνας ἤ συμβιβάστηκαν χωρίς νά ὑπάρχη ἀνάγκη, ἤ ἐκοινώνησαν κατόπιν βίας, ἀλλά ὁμολογοῦν ὅτι εἶναι ὀρθόδοξοι. Ἀπαντᾶ δέ ὅτι αὐτό ἀπαγορεύεται τελείως, μέ μόνη ἐξαίρεσι αὐτούς οἱ ὁποῖοι κατόπιν βίας ἐκοινώνησαν  καί ἐφ’ ὅσον ὑπάρχη ἀνάγκη μποροῦμε νά συμφάγωμε μέ αὐτούς μία ἤ δύο φορές.  Ἐρωτᾶται ἐπίσης ὁ ὅσιος ἐάν ἐπιτρέπεται οἱ Ὀρθόδοξοι νά τρώγουν τά ὑπολείμματα τῶν φαγητῶν τους, ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει ἀνάγκη, ἤ καί χωρίς ἀνάγκη, διότι οἱ αἱρετικοί ἔκαναν σ’ αὐτά τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ κατά τήν προσευχή τῆς τραπέζης. Ἀπαντᾶ καί ἐδῶ καί λέγει ὅτι ἐάν ὁ σταυρός στά φαγητά αὐτά ἔγινε ἀπό αἱρετικό ἱερέα ἀπαγορεύεται νά τά φάγουν οἱ Ὀρθόδοξοι, ἐάν ἔγινε ἀπό λαϊκό καί ὑπάρχη ἀνάγκη, νά τά φάγουν κατ’ οἰκονομία.^[3]

      Καί σ’ αὐτήν τήν ἐπιστολή βλέπομε τό ἴδιο πνεῦμα τοῦ Ὁσίου, τό ὁποῖο συνίσταται στό νά μήν ὑπάρχη καμμία ἐπικοινωνία ἐκκλησιαστική μέ τούς αἱρετικούς καί μέ αὐτούς οἱ ὁποῖοι ἀπό διάφορες ἀνάγκες συμβιβάστηκαν καί ἐπικοινώνησαν μαζί των. Τό χαρακτη­ριστικό σ’ αὐτήν τήν ἐπιστολή εἶναι ὅτι ὁ ὅσιος ἀπαγορεύει νά φάγη κάποιος ἀκόμη καί τά ἀποφάγια τῶν αἱρετικῶν σέ ἀνάγκη πείνας, ἐφ’ ὅσον ἐσημείωσε σ’ αὐτά τόν τύπο τοῦ σταυροῦ αἱρετικός ἱερεύς. Αὐτό προφανῶς ἀποδεικνύει πώς, ὅ,τι ἅγιο πράξη ἤ ἐπικαλεσθῆ ὁ αἱρετικός ἱερεύς, οὐδόλως ἁγιάζει ἀλλά μολύνει καί δηλητηριάζει τούς μετέχοντας. Ἐπίσης βλέπουμε ἐδῶ χαρακτηριστικά ὅτι καί ἡ ἄγνοια δέν δικαιολογεῖται στά θέματα τῆς πίστεως, διότι καί σ’ αὐτούς ὁ ὅσιος ἐπιβάλλει ἐπιτίμιο, ἀλλά βεβαίως μικρότερο.

     Θά ἀναφέρωμε ἐπίσης καί μία μικρή ἐπιστολή τοῦ ὁσίου ἡ ὁποία ἔχει ὡς παραλήπτη τόν δομέστικο Πολιτιανό^*. Τήν καταγράφομε ἐπειδή ἀναφέρεται σέ λαϊκό. Κατ’ ἀρχάς ὁ ὅσιος ἐπαινεῖ τόν Πολιτιανό ἐπειδή ἐτάχθη μέ τό μέρος τῶν Ὀρθοδόξων καί ἐβοήθησε παντοιο­τρόπως τούς δεδιωγμένους ἐξ αἰτίας τῆς πίστεως καί μάλιστα κινδυνεύοντας δι’ αὐτόν τόν σκοπό. Μήπως, ἐρωτᾶ ἐν συνεχείᾳ, τό ἔκανε αὐτό κάποιος ἄλλος ἀπό τούς γείτονες; Ὄχι βεβαίως ἀπαντᾶ, διότι ἐκεῖνοι δέν εἶναι φίλοι τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά φίλοι τῶν τραπεζῶν. Καί τοῦτο διότι ἔχουν φιλικές σχέσεις καί μέ τούς συμβιβασμένους καί μέ τούς αἱρετικούς. Ἐσύ ὅμως, λέγει, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, εἶσαι φίλος καί τῶν διωκομένων χάριν τοῦ Χριστοῦ. Διά τόν λόγον αὐτόν, ὅπως πληροφοροῦμαι, προφυλάσσεις τόν ἑαυτόν σου, ὥστε νά μήν ἔχης ἐπικοινωνία μέ τούς αἱρετικούς. Καί εἴθε νά φυλαχθῆς, ἐπιλέγει, καί στή συνέχεια μέ τήν βοήθεια τοῦ Κυρίου μαζί μέ τήν γυναίκα καί τά παιδιά σου. Διότι ἔχεις εὐγενῆ καταγωγή, ἐπειδή κατάγεσαι ἀπό τόν Χριστό καί ἀγαπᾶς τόν Χριστό. ^[4]

---

[1] Ἐχάρην δεξάμενός σου τό τίμιον γράμμα, πατέρων φίλτατε, καί διδαχθείς τά κατά τήν ὁσιότητά σου οὕτως ἔχειν καί οὕτως, ἐπεί, ὅσον ἐκ τῶν ἀπαγγειλάντων, καίτοι ἀξιοπίστων, λυπηρῶς διεκείμην, ἀκούσας τήν ὑποκριτικήν ὑπογραφήν. καί με δέξαι, τιμιώτατε, παρρησιαστικώτερον διαλεγόμενον. Οὐκ ἔξω αἰτίας τό κατασχεθέντα σε ὑπό βασιλικοῦ μεῖναι ἀπαθῆ, ἤγουν ἄφετον˙ τοῦτο γάρ τῶν τεθρυλλημένων ἐπάγωγον. Οὐδείς οὖν τῶν πεπαρρησιασμένων ἄτερ φυλακῆς ἤ τοὐλάχιστον ἐξορίας, ἤτοι φυγαδείας, ὡμολόγηται διαμεῖναι. Οἱ δέ τούτων ἐκτός ἐντός τῆς ἀπαγωγῆς, ἵνα μή τραχύτερον εἰπών λυπήσω. Ἤ οὐ διεβλέψω, διορατικώτατε, τόν χαλεπόν διωγμόν Λέοντος τοῦ θηριωνύμου; οὗ ἡ Ἀχααβιτική χείρ εἷλε καί τούς ἐξ ἄλλου κράτους, ἔκτεινέ τε καί ὤλεσεν, τό γε φιλανθρωπότερον ἐφρούρησεν μετά πικράν μαστίγωσιν,  μή ὅτι γε τούς ὑπό χεῖρα. Εἰ  δέ αὐτός οὔ τί που τῶν τοιούτων πεπονθώς μετά τήν σύλληψιν, σύγγνωθι, ἐσυλήθης, ἅγιε. Καί μή  μοι φυλάττεσθαι τάς οἰκείας ἐκκλησίας λέγε καί σώας τάς ἱστορίας μένειν τήν τε ἀναφοράν τοῦ ἁγιωτάτου ἡμῶν πατριάρχου˙  τοῦτο γάρ καί ἄλλοι ἀπαχθέντες φιλολογοῦσιν. Οὐ δύναται ταῦτα  διασεσῶσθαι, εἰ μή τοι προδοσία ἀληθινῆς ἐνστάσεως ἐγένετο. Τί τό ὄφελος, εἰ ἡμεῖς, οἱ ναός θεοῦ καί ὄντες καί λεγόμενοι, ἠχρειώθημεν καί ἀψύχους οἴκους περιεποιησάμεθα; Ἡ εἰκών τοῦ Χριστοῦ οὔτε τῆς Θεοτόκου οὔτε τινός ἁγίου διαπίπτει˙ μένει γάρ ἐν αὐτοῖς ὡς πρωτοτύποις, πίπτουσι δέ οἱ δοκοῦντες καθαιρεῖν αὐτάς, ἀλλά γάρ καί οἱ φειδοῖ τούτων προώμενοι τήν παρρησίαν καί τήν δι’ αὐτῆς κάκωσιν. Οὐά, ἄλλοι ἀποθνήσκοντες, ἕτεροι ὑπεροριζόμενοι, ἄλλοι μαστιζόμενοι, ἕτεροι φρουρούμενοι, τά ὄρη ἔχοντα καί αἱ ἐρημίαι, πέτραι τε καί σπήλαια τούς μακαρίως δεδιωγμένους, καί ἡμεῖς οἴκοι μένοντες, καί οἰόμενοι ἀβλαβῶς διαμένειν;  Οὐδαμῶς. Ἀπολέσθω πᾶσα ἡ τοῦ κόσμου ὕλη τῶν δοκούντων, ἡ ὁμολογουμένη βλάβη ψυχῆς προκρινέσθω, ἥν ὑπέστη πᾶς προφασιστής.

Ταῦτα φιλῶν καί ὑπομνήσκων εἴρηκα, καί ὡς ὑπό ἐπιτιμίαν ἐσμέν ἄξιοι ἐλθεῖν καί ὅτι ἐν καιρῷ ὀρθοδοξίας οὐδέν ἀψηλάφητον ἀφεθείῃ. καί εὖ ἔχει διά ταπεινώσεως βαδίσαι καί ἰάσασθαι τό ἠσθενηκός ἤ διά ἀναιτιασμοῦ προστρίβειν ἑαυτοῖς μείζονα αἰτιάματα. (Ἐπιστολή 448. Εὐστρατίῳ ἡγουμένῳ, σελ. 632, Φατοῦρος, P.G. 99, 1364). 

[2] Τό πρόβλημα περί τοῦ πρεσβυτέρου τοῦ ὀρθοδοξεῖν δοκοῦντος, συνεσθίοντος δέ ἐπισκόπῳ, καθά εἴρηκας, εἰ μέν παύσοιτο τῆς τοιαύτης συνεστιάσεως μετ’ ἐπιτιμίου ἀπείρξεως τῆς ἱερουργίας ἕως τινός χρόνου μηκέτι εἰς τόν αὐτόν ὄλισθον ὑποπίπτειν, ἔχει ἴασιν τοῦ ἱερουργεῖν θεῷ˙  εἰ δέ ἀδιαφοροίη, μή γένοιτο λύτρον ἀνδρός ὁ ἴδιος πλοῦτος τοῦ φυγεῖν τῇ δόσει καί αἱρετικῆς κοινωνίας καί ἁμαρτητικῆς ἄλλης πράξεως, οὐ μήν τῇ ἀνταλλαγῇ δοῦναι τό καλόν καί λαβεῖν τό χεῖρον, οἷον δοῦναι φῶς καί λαβεῖν σκότος.  οὐδ’ ἄν τά ὅλα χρήματα τοῦ κόσμου παρέξει τις καί κοινωνῶν εἴη τῇ αἱρέσει, φίλος θεοῦ καθίσταται, ἀλλ’ ἐχθρός. καί τί λέγω κοινωνίας;  κἄν ἐν βρώματι καί πόματι καί φιλίᾳ συγκάτεισι τοῖς αἱρετικοῖς, ὑπεύθυνος˙ τοῦ Χρυσοστόμου ἡ ἀπόφασις, ἐπεί καί παντός ἁγίου. πῶς δέ ἀκούσιον καί οὐκ ἔργον τῷ δοκούντι ὀρθοφρονεῖν, κοινωνοῦντι δέ ὅμως τῇ αἱρέσει;  ἀκούσιόν ἐστιν, ὅταν τό στόμα τις ὀρθοδόξου βιαίως ἀναχάνας ἐγχέῃ τήν αἱρετικήν κοινωνίαν, ὅπερ ἐποίησαν οἱ πάλαι αἱρετικοί καί ποιοῦσιν, ὡς ἔμαθον, οἱ νυνί χριστομάχοι˙  τό δέ ἀφ’ ἑαυτοῦ μετασχεῖν ἑκούσιον. εἰ δέ ὅτι δέει (τοῦτο γάρ ἐστι τό ζητούμενον), οὐδέ οὕτως ἕξει ἀπολογίαν˙ μή φοβεῖσθε γάρ ἀπό τῶν ἀποκτενόντων τό σῶμα, ἀλλά θεόν, τόν τό συναμφότερον γεέννῃ αἰωνίου πυρός παραπέμποντα, ἀκούομεν. ἀληθῶς ὁ κόσμος ὅλος ἀντάξιος μιᾶς ψυχῆς οὐκ ἔστιν, τῆς φυλαττούσης ἑαυτήν ἀμέτοχον καί αἱρετικῆς κοινωνίας καί παντός κακοῦ˙ οἱ δέ ἀμφοτέρων μέτοχοι χόρτῳ ἰσότιμοι, ξύλοις, καλάμῃ. ἅ κατακαύσειεν τό δοκιμαστικόν πῦρ τῆς κρίσεως, τούς δ’ αὐτῶν πράκτορας συντηρήσει ἀιδίως φλογιζομένους καί μή χωνευομένους. (Ἐπιστολή 340. Θαλελαίῳ τέκνῳ, σελ. 480,16 Φατοῦρος, P.G. 99, 1205). 

[3] Ἀλλ’ ἐπί τάς προτάσεις ὁ λόγος.  α. τινές ἐξ ἰδίας προαιρέσεως ὑπέκυψαν ἄνευ τοῦ καταναγκάζοντος˙ β. ἄλλοι μετά πληγῶν˙ γ. ἄλλοι δέ δι’ ἀπειλῆς καί μόνης˙  δ. ἕτεροι ἄνευ ἀπειλῆς καί βασάνων, δέει καί μόνον˙ ε. ἄλλοι διά τό μή ἐκπεσεῖν τῶν ἰδίων˙ σ. τινές δέ καί κατά ἄγνοιαν. Τούτους ἐπιστρέφοντας πῶς δεῖ ἀποδέχεσθαι; ἐπιδεικνυμένους δῆλα δή ἀξίους καρπούς μετανοίας ἅπαντας. Τίνες δέ οὗτοι; ἀποχή τῶν ἁγιασμάτων μετά προσκλαύσεως καί ἐπιπόνου δεήσεως, ἐπί μέν τῶν πρώτων τριετίζουσα, ἐπί δέ τῶν δευτέρων διετίζουσα˙ ἐπί τῶν τρίτων καί τετάρτων καί πέμπτων ἡ τῶν πρώτων, ἐπί τῶν ἕκτων ἐνιαυσιαία, μετά τήν ἐκπλήρωσιν πῶς δεῖν ἔχειν αὐτούς; εἰ μέν ἐκ τοῦ ἱερατικοῦ πληρώματος καί οὐχ ὑπέγραψεν, μηκέτι μετέχων τῆς ἀσεβοῦς κοινωνίας τις, ὡς ἐν ᾧ ἐτέτακτο κλήρῳ˙ εἰ δέ καί ὑπογράψας εἴη, ὡς εἰργόμενος τῆς ἱερουργίας ἕως ὀρθοδόξου συνόδου, κοινωνῶν δ’ οὖν ὅμως τῶν ἁγιασμάτων. τοῖς πάντῃ ἀσεβέσιν, εἰ ἔξεστιν κατά ἀνάγκην δέους ἕνεκα ἤ διά λιμόν ἤ καί ἄνευ ἀνάγκης ἤ καί διά βίαν ἄλλοις κοινωνοῦσιν, ὀρθοδόξους δέ ἑαυτούς ὁμολογοῦσι συνεσθίειν;  οὐδαμῇ οὐδαμῶς, εἰ μή τί γε τοῖς ἐσχάτοις, οὐκ ἀδιαφόρως, ἀλλ’ ἐξ ἀναγκαίου τινός τρόπου ἅπαξ ἤ δίς. Εἰ τῶν τούτοις ἐδωδίμων τά λείψανα ἐσθίειν κατά ἀνάγκην ἤ καί ἄνευ ἀνάγκης, διότι προεσχημάτισται ἐν αὐτοῖς ὁ σταυρός;  εἰ μέν παρά ἱερέως, οὐδαμῶς˙ εἰ δέ μή, μεταληπτέον κατά βίαν. (Ἐπιστολή 393. Τοῖς διά Κύριον πεφυγαδευμένοις πνευματικοῖς ἁγίοις μου πατράσιν Θεόδωρος ἐλάχιστος πρεσβύτερος καί ἡγούμενος τῶν Στουδίου ἐν Κυρίῳ χαίρειν, σελ. 546, 57 Φατοῦρος, P.G. 99,  1257 Β).

* Πολιτιανός =ἀξιωματοῦχος τοῦ κράτους.

[4]  ῎Οντως ἔργῳ καί λόγῳ φίλος εἶ γνήσιος τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν, ἀφ᾿ ὧν ἔδρασας πραγμάτων ἐν τοῖς ἀδελφοῖς ἡμῶν, κύριέ μου· τί γάρ οὐκ  ἐποίησας  καί πόσον οὐκ ἐπέδωκας ἑαυτόν, ἐλεῶν αὐτούς, συμπαθῶν, ὑπεξάγων, ὑπαλείφων, προθυμο­ποιούμενος, διάδηλον ποιῶν τοῦτο κακεῖνο, συμφέρων, συνοψίζων, ὑποκρινόμενος, μικροῦ καί προκινδυνεύων; ἀλλά μή τις τῶν ἄλλων γειτόνων; οὐδαμῶς· φίλοι γάρ τραπεζῶν ἐκεῖνοι, οὐ φίλοι Χριστοῦ, ἐπειδή καί αἱρετίζοντες ἤ καί αἱρετικοῖς συνεπόμενοι φιλικῶς· σύ δέ, ἄνθρωπε, τοῦ θεοῦ φίλος καί τῶν διά Χριστόν διωκομένων. Διά τοῦτο, ὡς μανθάνω, καί φυλάττεις ἑαυτόν ἐκ τῆς κοινωνίας τῶν ἀνόμων, καί φυλαχθείης ἔτι ὑπό Κυρίου σύν τῇ καλλίστῃ σου ὁμοζύγῳ καί τέκνοις εὐγενεστάτοις· τῶν γάρ εὐγενῶν σύ, Χριστόν φιλῶν καί ὑπό Χριστοῦ καταγόμενος. (Ἐπιστολές, 95. Πολιτιανῷ  δομεστίκῳ, Φατοῦρος, σελ. 215,  1).