Οι τεσσαρεσκαιδεκατίτες και οι Παλαιοημερολογίτες!

Τὸ σχίσμα τῶν τεσσαρεςκαιδεκατιτῶν καὶ οἱ ἀναλογίες του μὲ τὴν σημερινὴ ἐκκλησιαστικὴ κατάσταση

Τοῦ  Ἀδαμάντιου  Τσακίρογλου

Ἀποτελεῖ κοινὴ ὁμολογία, ὅτι ἕνας ἀπὸ τοὺς κύριους παράγοντες ἀδυναμίας μιᾶς ἐπιτυχοῦς καταπολέμησης τῆς παναιρέσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ ἀποτελεῖ τὸ ἡμερολογιακὸ ζήτημα. Τὸ παλαιοημερολογίτικο σχίσμα ποὺ προκλήθηκε ἀπὸ τὸν τρόπο ἀλλαγῆς τοῦ ἡμερολογίου καὶ ἀπὸ τὴν ἀνάδειξή του σὲ δογματικὸ θέμα καὶ σὲ κριτήριο ὀρθοδόξου πίστεως, παραμένει ἕως σήμερα καὶ διχάζει τὸ ποίμνιο.

Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐμπειρία μᾶς διδάσκει, ὅτι ἕνας ἀπὸ τοὺς τρόπους νὰ λύσουμε αὐτὸ τὸ θλιβερὸ κατεστημένο (πιά) εἶναι ἡ διδαχὴ γιὰ παρόμοιες περιπτώσεις καὶ τὴν ἐπίλυσή τους ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία. Γιατὶ μόνο ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία, ἡ ἐμπειρία καὶ διδαχὴ τῶν Πατέρων, ἀποτελοῦν τὸν μοναδικὸ ἀσφαλῆ ὁδοδείκτη ποὺ μᾶς ἐπιτρέπει νὰ πορευθοῦμε μέσα στὸ σωτήριο θεανθρώπινο σῶμα τῆς Ἐκκλησίας.

Πολλὰ εἶναι τὰ ἀνάλογα παραδείγματα. Ἕνα παράδειγμα ποὺ θὰ μᾶς ὠφελοῦσε ἀφάνταστα εἶναι τὸ παράδειγμα τῶν τεσσαρεσκαιδεκατιτῶν (ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος τὴν περιλαμβάνει στὸ σύγγραμμά του «Πανάριον» ὡς τὴν 50η αἵρεση), οἱ ὁποῖοι μολονότι ἀκολουθοῦσαν μία ἡμερολογιακὴ παράδοση, ποὺ τοὺς παραδόθηκε ἀπὸ Ἀποστόλους καὶ ἀπὸ Ἁγίους, λόγῳ τῆς ἄρνησής τους νὰ συμμορφωθοῦν τοὺς τρεῖς πρώτους αἰῶνες μὲ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα τῶν λοιπῶν Ἐκκλησιῶν καὶ τὴν σχετικὰ μὲ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα ἀπόφαση τῆς Συνόδου τῆς Νικαίας, ἀποσχίσθηκαν καὶ τελικὰ καταδικάσθηκαν ὡς αἵρεση καὶ τέθηκαν ἐκτὸς Ἐκκλησίας.

Ὡς τεσσαρεσκαιδεκατῖτες, λατ. Quartodecimani (στὴν συνέχεια τοῦ κειμένου θὰ ἀναφέρονται ὡς Τ.) ὀνομάζονταν οἱ Χριστιανοὶ τῶν πέντε πρώτων αἰώνων, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἰουδαϊκῆς καταγωγῆς καὶ κυρίως τῶν ἐνοριῶν τῆς δυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας (ὁ Εὐσέβιος, Ἐκκλησ. Ἱστορ. 5,23,1, γράφει «τῆς Ἀσίας ἁπάσης») καὶ μέρους τῆς Συρίας (κοινότητες τεσσαρεσκαιδεκατιτῶν ὑπῆρχαν καὶ στὴν Ρώμη). Οἱ Τ. γιόρταζαν ἤδη ἀπὸ τὸν 1^ο αἰ. μ.Χ. τὸ σήμερα λεγόμενο «Σταυρώσιμο»¹ Πάσχα, —δηλ. γιόρταζαν τὸ Ἰουδαϊκὸ Πάσχα μὲ χριστιανικὸ περιεχόμενο, τὴν Σταύρωση τοῦ Κυρίου— σὲ ὁποιαδήποτε μέρα καὶ ἂν ἔπεφτε αὐτό, στὶς 14 τοῦ ἑβραϊκοῦ μήνα Νισάν.

Ὅταν ὁ ἑορτασμὸς τῆς Ἀναστάσεως ἀπέκτησε μεγαλύτερη σημασία τελοῦσαν τὸ πασχάλιο δεῖπνο καὶ τὴν Θεία Εὐχαριστία τὰ ξημερώματα τῆς ἑπόμενης ἡμέρας, δηλ. στὶς 15 Νισάν (Στεφανίδης, σελ. 111). Νήστευαν μάλιστα διαφορετικὰ ἀπὸ τοὺς ἄλλους Χριστιανοὺς καὶ ἔτρωγαν ἄζυμα (γι’ αὐτὸ καὶ οἱ ἀπόψεις τῶν Παπικῶν γιὰ τοὺς Τ. τείνουν νὰ εἶναι θετικές, γιὰ νὰ δικαιολογήσουν δηλ. τὴν αἱρετική τους πρακτικὴ τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα καὶ τῶν ἀζύμων, βλ. καὶ εἰσαγωγὴ τοῦ Köstlin). 

Οἱ ὑπόλοιποι χριστιανοὶ γιόρταζαν τὸ λεγόμενο «Ἀναστάσιμο» Πάσχα (γιόρταζαν δηλ. τὴν ἀνάσταση κι ὄχι τὴν Σταύρωση τοῦ Κυρίου) κάθε Κυριακὴ καὶ κυρίως τὴν πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὶς 14 τοῦ μήνα Νισάν.

Οἱ Τ. ἀντλοῦσαν καὶ ἀπέδιδαν τὴν ἡμερολογιακή τους παράδοση στὸν Ἀπόστολο Ἰωάννη καὶ τὸ Εὐαγγέλιο του καθὼς καὶ στὸν μαθητή του Ἅγ. Πολύκαρπο Σμύρνης:

«Ζητήσεως δῆτα κατὰ τούσδε οὐ σμικρᾶς ἀνακινηθείσης, ὅτι δὴ τῆς Ἀσίας ἁπάσης αἱ παροικίαι ὡς ἐκ παραδόσεως ἀρχαιοτέρας σελήνης τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην ᾤοντο δεῖν ἐπὶ τῆς τοῦ σωτηρίου πάσχα ἑορτῆς παραφυλάττειν, ἐν ᾗ θύειν τὸ πρόβατον Ἰουδαίοις προηγόρευτο, ὡς δέον ἐκ παντὸς κατὰ ταύτην, ὁποίᾳ δἂν ἡμέρᾳ τῆς ἑβδομάδος περιτυγχάνοι, τὰς τῶν ἀσιτιῶν ἐπιλύσεις ποιεῖσθαι, οὐκ ἔθους ὄντος τοῦτον ἐπιτελεῖν τὸν τρόπον ταῖς ἀνὰ τὴν λοιπὴν ἅπασαν οἰκουμένην ἐκκλησίαις, ἐξ ἀποστολικῆς παραδόσεως τὸ καὶ εἰς δεῦρο κρατῆσαν ἔθος φυλαττούσαις, ὡς μηδ' ἑτέρᾳ προσήκειν παρὰ τὴν τῆς ἀναστάσεως τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ἡμέρᾳ τὰς νηστείας ἐπιλύεσθαι, σύνοδοι δὴ καὶ συγκροτήσεις ἐπισκόπων ἐπὶ ταὐτὸν ἐγίνοντο, πάντες τε μιᾷ γνώμῃ δι’ ἐπιστολῶν ἐκκλησιαστικὸν δόγμα τοῖς πανταχόσε διετυποῦντο ὡς ἂν μὴ ἄλλῃ ποτὲ τῆς κυριακῆς ἡμέρᾳ τὸ τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως ἐπιτελοῖτο τοῦ κυρίου μυστήριον, καὶ ὅπως ἐν ταύτῃ μόνῃ τὴν κατὰ τὸ πάσχα νηστειῶν φυλαττοίμεθα τὰς ἐπιλύσεις» (Εὐσέβιος ἐκκλ. ἱστορ. 5,23,1f. καὶ 5,25,16f.).

Αὐτή τους ἡ πεποίθηση ἀποτελεῖ καὶ τὸ πρῶτο πρόβλημα γιὰ τοὺς ἐρευνητές. Διότι στὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννου ὁ Μυστικὸς Δεῖπνος χρονολογεῖται τὸ βράδυ τῆς 13^ης τοῦ μηνὸς Νισὰν καὶ ἡ Σταύρωση τοῦ Κυρίου τὸ μεσημέρι τῆς 14^ης, πρὶν λοιπὸν τελεσθεῖ τὸ παραδοσιακὸ γεῦμα μὲ τὰ ἄζυμα (γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Ἐκκλησία μας καταδίκασε τὴν χρήση τῶν ἀζύμων στὴν Θεία Λειτουργία). Ἀπὸ ποῦ λοιπὸν ἀντλοῦσαν οἱ Τ. τὴν παράδοσή τους; Οἱ ἐρευνητὲς καταλήγουν στὸ συμπέρασμα, ὅτι μᾶλλον ἡ παράδοση τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα στὶς 14 τοῦ μηνὸς Νισὰν δὲν τοὺς παραδόθηκε ἀπὸ τὸν Εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη, ἀλλὰ ἀπὸ κάποιον ἄλλο Ἰωάννη, μᾶλλον τὸν Ἰωάννη τὸν Πρεσβύτερο. Σὲ αὐτὴν τὴν ἑρμηνεία συναινεῖ καὶ τὸ γεγονός, ὅτι ἐνῶ ὁ Ἅγ. Εἰρηναῖος τῆς Λυὼν θεωρεῖ τὸν Ἅγ. Πολύκαρπο μαθητὴ τοῦ Ἀποστόλου Ἰωάννη (Adversus haereses 2,22,5; 3,3,4), ὁ Ἅγ. Ἰγνάτιος (ἐπιστ. πρὸς Πολύκαρπο καὶ πρὸς Ἐφεσίους) δὲν ἀναφέρει καθόλου τὸν Ἀπόστολο Ἰωάννη καὶ ὁ Παπίας τῆς Ἱεραπόλεως, φίλος τοῦ Πολυκάρπου μιλάει γιὰ τὸν Ἰωάννη τὸν Πρεσβύτερο:

«Εἰρηναῖος ὡς μόνων αὐτῷ γραφέντων μνημονεύει, ὧδέ πως λέγων· “ταῦτα δὲ καὶ Παπίας ὁ Ἰωάννου μὲν ἀκουστής, Πολυκάρπου δὲ ἑταῖρος γεγονώς, ἀρχαῖος ἀνήρ, ἐγγράφως ἐπιμαρτυρεῖ ἐν τῇ τετάρτῃ τῶν ἑαυτοῦ βιβλίων. ἔστιν γὰρ αὐτῷ πέντε βιβλία συντεταγμένα”. καὶ ὁ μὲν Εἰρηναῖος ταῦτα· αὐτός γε μὴν ὁ Παπίας κατὰ τὸ προοίμιον τῶν αὐτοῦ λόγων ἀκροατὴν μὲν καὶ αὐτόπτην οὐδαμῶς ἑαυτὸν γενέσθαι τῶν ἱερῶν ἀποστόλων ἐμφαίνει, παρειληφέναι δὲ τὰ τῆς πίστεως παρὰ τῶν ἐκείνοις γνωρίμων διδάσκει δι᾿ ὧν φησιν λέξεων· “οὐκ ὀκνήσω δέ σοι καὶ ὅσα ποτὲ παρὰ τῶν πρεσβυτέρων καλῶς ἔμαθον καὶ καλῶς ἐμνημόνευσα, συγκατατάξαι ταῖς ἑρμηνείαις, διαβεβαιούμενος ὑπὲρ αὐτῶν ἀλήθειαν. οὐ γὰρ τοῖς τὰ πολλὰ λέγουσιν ἔχαιρον ὥσπερ οἱ πολλοί, ἀλλὰ τοῖς τἀληθῆ διδάσκουσιν, οὐδὲ τοῖς τὰς ἀλλοτρίας ἐντολὰς μνημονεύουσιν, ἀλλὰ τοῖς τὰς παρὰ τοῦ κυρίου τῇ πίστει δεδομένας καὶ ἀπ᾿ αὐτῆς παραγινομένας τῆς ἀληθείας· εἰ δέ που καὶ παρηκολουθηκώς τις τοῖς πρεσβυτέροις ἔλθοι, τοὺς τῶν πρεσβυτέρων ἀνέκρινον λόγους, τί Ἀνδρέας ἢ τί Πέτρος εἶπεν ἢ τί Φίλιππος ἢ τί Θωμᾶς ἢ Ἰάκωβος ἢ τί Ἰωάννης ἢ Ματθαῖος ἤ τις ἕτερος τῶν τοῦ κυρίου μαθητῶν ἅ τε Ἀριστίων καὶ ὁ πρεσβύτερος Ἰωάννης, τοῦ κυρίου μαθηταί, λέγουσιν. οὐ γὰρ τὰ ἐκ τῶν βιβλίων τοσοῦτόν με ὠφελεῖν ὑπελάμβανον ὅσον τὰ παρὰ ζώσης φωνῆς καὶ μενούσης”. ἔνθα καὶ ἐπιστῆσαι ἄξιον δὶς καταριθμοῦντι αὐτῷ τὸ Ἰωάννου ὄνομα, ὧν τὸν μὲν πρότερον Πέτρῳ καὶ Ἰακώβῳ καὶ Ματθαίῳ καὶ τοῖς λοιποῖς ἀποστόλοις συγκαταλέγει, σαφῶς δηλῶν τὸν εὐαγγελιστήν, τὸν δ᾿ ἕτερον Ἰωάννην, διαστείλας τὸν λόγον, ἑτέροις παρὰ τὸν τῶν ἀποστόλων ἀριθμὸν κατατάσσει, προτάξας αὐτοῦ τὸν Ἀριστίωνα, σαφῶς τε αὐτὸν πρεσβύτερον ὀνομάζει· ὡς καὶ διὰ τούτων ἀποδείκνυσθαι τὴν ἱστορίαν ἀληθῆ τῶν δύο κατὰ τὴν Ἀσίαν ὁμωνυμίᾳ κεχρῆσθαι εἰρηκότων δύο τε ἐν Ἐφέσῳ γενέσθαι μνήματα καὶ ἑκάτερον Ἰωάννου ἔτι νῦν λέγεσθαι· οἷς καὶ ἀναγκαῖον προσέχειν τὸν νοῦν, εἰκὸς γὰρ τὸν δεύτερον, εἰ μή τις ἐθέλοι τὸν πρῶτον, τὴν ἐπ᾿ ὀνόματος φερομένην Ἰωάννου ἀποκάλυψιν ἑορακέναι. καὶ ὁ νῦν δὲ ἡμῖν δηλούμενος Παπίας τοὺς μὲν τῶν ἀποστόλων λόγους παρὰ τῶν αὐτοῖς παρηκολουθηκότων ὁμολογεῖ παρειληφέναι, Ἀριστίωνος δὲ καὶ τοῦ πρεσβυτέρου Ἰωάννου αὐτήκοον ἑαυτόν φησι γενέσθαι· ὀνομαστὶ γοῦν πολλάκις αὐτῶν μνημονεύσας ἐν τοῖς αὐτοῦ συγγράμμασιν τίθησιν αὐτῶν παραδόσεις. καὶ ταῦτα δ᾿ ἡμῖν οὐκ εἰς τὸ ἄχρηστον εἰρήσθω· ἄξιον δὲ ταῖς ἀποδοθείσαις τοῦ Παπία φωναῖς προσάψαι λέξεις ἑτέρας αὐτοῦ, δι᾿ ὧν παράδοξά τινα ἱστορεῖ καὶ ἄλλα ὡς ἂν ἐκ παραδόσεως εἰς αὐτὸν ἐλθόντα» (Εὐσέβιος ἐκκλ. ἱστορ. 3,39,4 f.).

Γεγονὸς εἶναι πάντως, ὅτι μέχρι τὸ τέλος περίπου τοῦ 2^ου αἰ. δὲν μᾶς ἔχουν παραδοθεῖ ἐνδείξεις μίας ἡμερολογιακῆς διαμάχης σχετικὰ μὲ τοὺς Τ. Οἱ Μικρασιᾶτες μάλιστα Χριστιανοὶ τῆς Ρώμης συνέχιζαν νὰ ἐφαρμόζουν αὐτὴν τὴν παράδοση ἐν ἀντιθέσει μὲ τὶς τοπικὲς ἐκκλησιαστικὲς κοινότητες χωρὶς νὰ ἔχει διακοπεῖ ὅμως ἡ ἐκκλησιαστικὴ κοινωνία καὶ ἑνότητα. Ἀπόδειξη αὐτοῦ τοῦ συμπεράσματος ἀποτελεῖ ἡ μὴ διακοπὴ κοινωνίας και ὁ εἰρηνικὸς χωρισμὸς μεταξὺ Ἁγ. Πολυκάρπου καὶ Πάπα Ρώμης Ἁγ. Ἀνικήτου τὸ 154/155 (βλ. Εὐσέβιος, Ἐκκλησ. Ἱστορ. 5,25,16 καὶ Εἰρηναίου, ἐπιστ. πρὸς Βίκτωρα, ΒΕΠ 5, 173) παρὰ τὴν διαφωνία τους σχετικὰ μὲ τὸν ὁρισμὸ ἡμερομηνίας τοῦ Πάσχα καὶ ἄλλα ἐκκλησιαστικὰ ζητήματα:

 «Αἵδε μὲν περὶ ταύτης τῆς ἑορτῆς αἱ διαφοραί. σοφώτατα δέ πως οἶμαι καταλῦσαι τὴν συμβᾶσαν πάλαι περὶ ταύτης φιλονικίαν τοὺς ἀμφὶ Βίκτορα (σσ. ἐδῶ μπερδεύει ὁ Σωζομενὸς τὸν Ἀνίκητο μὲ τὸν μεταγενέστερο Βίκτωρα) τὸν τότε τῆς ῾Ρώμης ἐπίσκοπον καὶ Πολύκαρπον τὸν Σμυρναῖον. ἐπεὶ γὰρ οἱ πρὸς δύσιν ἱερεῖς οὐκ ᾤοντο δεῖν Παύλου καὶ Πέτρου τὴν παράδοσιν ἀτιμάζειν, οἱ δὲ ἐκ τῆς Ἀσίας ᾿Ιωάννῃ τῷ εὐαγγελιστῇ ἀκολουθεῖν ἰσχυρίζοντο, τοῦτο κοινῇ δόξαν, ἕκαστοι ὡς εἰώθεσαν ἑορτάζοντες τῆς πρὸς σφᾶς κοινωνίας οὐκ ἐχωρίσθησαν. εὔηθες γὰρ καὶ μάλα δικαίως ὑπέλαβον ἐθῶν ἕνεκα ἀλλήλων χωρίζεσθαι περὶ τὰ καίρια τῆς θρησκείας συμφωνοῦντες οὐ γὰρ δὴ τὰς αὐτὰς παραδόσεις περὶ πάντα ὁμοίας, κἂν ὁμόδοξοι εἶεν, ἐν πάσαις ταῖς ἐκκλησίαις εὑρεῖν ἔστι… Καὶ τὴν πρὸς ταύτης δὲ καλουμένην τεσσαρακοστήν, ἐν ᾗ νηστεύει τὸ πλῆθος, οἱ μὲν εἰς ἓξ ἑβδομάδας ἡμερῶν λογίζονται, ὡς οἱ Ἰλλυριοὶ καὶ οἱ πρὸς δύσιν, Λιβύη τε πᾶσα καὶ Αἴγυπτος σὺν τοῖς Παλαιστινίοις, οἱ δὲ ἑπτά, ὡς ἐν Κωνσταντινουπόλει καὶ τοῖς πέριξ ἔθνεσι μέχρι Φοινίκων, ἄλλοι δὲ τρεῖς σποράδην ἐν ταῖς ἓξ ἢ ἑπτὰ νηστεύουσιν… οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ τοῦ ἐκκλησιάζειν οὐχ ὁ αὐτὸς παρὰ πᾶσι καιρὸς ἢ τρόπος. ἀμέλει οἱ μὲν καὶ τῷ σαββάτῳ ὁμοίως τῇ μιᾷ σαββάτου ἐκκλησιάζουσιν, ὡς ἐν Κωνσταντινουπόλει καὶ σχεδὸν πανταχῇ, ἐν Ῥώμῃ δὲ καὶ Ἀλεξανδρείᾳ οὐκέτι· παρὰ δὲ Αἰγυπτίοις ἐν πολλαῖς πόλεσι καὶ κώμαις παρὰ τὸ κοινῇ πᾶσι νενομισμένον πρὸς ἑσπέραν τῷ σαββάτῳ συνιόντες, ἠριστικότες ἤδη, μυστηρίων μετέχουσι». (Σωζομενός, historia ecclesiastica, 7, 18f).

Παρότι λοιπὸν ὑπῆρχε διαφωνία, καὶ παρότι ὁ Ἀνίκητος ἦταν ὁ Ἐπίσκοπος τῆς πρωτεύουσας τῆς Αὐτοκρατορίας, δὲν προχώρησαν σὲ ὁποιαδήποτε καταδίκη ἢ σὲ σχισματικὲς ἐνέργειες, ἀλλὰ συμφώνησαν μέν, μόνο στὰ θέματα τῆς νηστείας, ἐνῶ στὸ θέμα τῆς ἡμέρας ἑορτασμοῦ κράτησαν τὴν Παράδοση ἑκάστης τοπικῆς Ἐκκλησίας. Καὶ τοῦτο τὸ ἔκαμαν, ὄχι γιατὶ δὲν ἐπιθυμοῦσαν τὴν ἑνότητα τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας καὶ στὰ θέματα αὐτά, ἀλλὰ διότι γνώριζαν ὅτι τὸ θέμα τῆς ἡμέρας ἑορτασμοῦ (ποὺ δὲν ἦταν δογματικὸ θέμα), ἂν τότε τὸ τροποποιοῦσαν, θὰ δημιουργοῦσε, ἀντὶ γιὰ ἑνότητα ποὺ ἐπιθυμοῦσαν καὶ επεδίωκαν, ἀντιδράσεις καὶ σχίσματα στοὺς κόλπους ἑκάστης τοπικῆς Ἐκκλησίας (ἀφοῦ ἑκάστη πλευρὰ τὸ θεωροῦσε δική της ἐκκλησιαστική του Παράδοση). Ἔτσι, φροντίζοντας γιὰ τὴν ἑνότητα, χρησιμοποίησαν τὴν οἰκονομία καὶ ἄφησαν τὸ χρόνο νὰ θεραπεύσει αὐτὴ τὴν διαφωνία, ποὺ δὲν ἀνῆκε στὰ θέματα Πίστεως. Διαβάζουμε στὸ κείμενο: «Οποιαδήποτε μεμονωμένη απόφαση της τοπικής εκκλησίας της Ρώμης περί του όλου ζητήματος θα είχε συνέπειες στην ενότητα της Καθολικής Εκκλησίας και στην πράξη θα έθετε εν αμφιβόλω την ιωάννεια παράδοση των μικρασιατικών εκκλησιών» (Παναγιωτόπουλος, σελ. 128).

Ἡ φωτισμένη ἀπόφαση τῶν δύο Ἱεραρχῶν φαίνεται ἀπὸ τὴν συνέχεια. Διότι, παρὰ τὴν οἰκονομία ποὺ ἔκαναν, ἡ κατάσταση ἄρχισε ἀπὸ τὸ 170 μ.Χ. νὰ γίνεται πολύπλοκη καὶ νὰ βαδίζει πρὸς τὸ σχίσμα καθὼς ἄρχισαν οἱ διαμάχες τόσο μεταξὺ Τ. καὶ ὑπολοίπων Ἐκκλησιῶν ὅσο καὶ μεταξὺ τῶν Τ. Αὐτὴ ἡ ἐξέλιξη καταδεικνύει ὅτι ἡ ἀπολυτότητα καὶ ἡ ἐπιμονὴ σὲ δευτερότερα θέματα, δὲν εὐνοεῖ τὴν ἑνότητα, ἀλλὰ τὴν διάσπαση.Ἡ πρώτη σύγκρουση ἔλαβε μέρος στὴν Λαοδικεία τῆς Φρυγίας μετὰ τὸν θάνατο τοῦ ἐπισκόπου Σαγάρεως, στὴν ὁποία ἀναμείχθηκαν ὁ Σάρδεων Μελίτων (γνωρίζουμε τὴν ὕπαρξη συγγραφῆς του «περὶ τοῦ Πάσχα») καὶ ὁ Ἱεραπόλεως Ἀπολλινάριος Κλαύδιος (Στεφανίδης, σελ. 111). Ὁ Ἀπολλινάριος, κατηγόρησε ὡς πρῶτος τὴν ἑορτολογικὴ πρακτικὴ τῶν Τ. νὰ γιορτάζουν τὴν Σταύρωση τοῦ Κυρίου στὶς 14 Νισὰν ὡς ἡμερολογιακὸ καὶ ἑρμηνευτικὸ λάθος, ὄχι ὅμως ἀκόμα ὡς αἵρεση: «καὶ λέγουσι ὅτι τῇ ιδ΄ τὸ πρόβατον μετὰ τῶν μαθητῶν ἔφαγεν ὁ Κύριος, τῇ δὲ μεγάλῃ ἡμέρᾳ τῶν ἀζύμων αὐτὸς ἔπαθεν καὶ διηγοῦνται Ματθαῖον οὕτω λέγειν, ὡς νενηκόασιν. Ὅθεν ἀσύμφωνός τε νόμῳ ἡ νόησις αὐτῶν καὶ στασιάζειν δοκεῖ κατ’ αὐτοὺς τὰ εὐαγγέλια» (Πασχάλιο Χρονικό, τομ. 1, σελ. 15 ἢ Migne 92, στήλη 80). Ὁ Κλήμης Ἀλεξανδρείας συντάχθηκε ἀργότερα μὲ τὴν ἄποψη τοῦ Ἀπολλιναρίου. Ἡ ἐκκλησιαστικὴ κοινωνία μὲ τοὺς Τ. ὅμως δὲν διακόπηκε.

Τὸ 192 ὁ Μικρασιάτης Βλάστος ἐπιχείρησε νὰ ἐπεκτείνει καὶ νὰ καθιερώσει ὁριστικὰ τὸν Τεσσαρεσκαιδεκατισμὸ στὴν Ρώμη (Εὐσέβιος ἐκκλ. ἱστορ. 5,15/5,20). Ὁ Ἱππόλυτος, σὲ ἀπόσπασμα ποὺ διασώζει ὁ Τερτυλλιανός, γράφει ὅτι ὁ Βλάστος ἐπιθυμοῦσε νὰ εἰσαγάγει κρυφὰ τὸν Ἰουδαϊσμὸ λέγοντας, ὅτι τὸ Πάσχα ἔπρεπε νὰ γιορτάζεται σύμφωνα μὲ τὸ μωσαϊκὸ νόμο μόνο στὶς 14 τοῦ μήνα Νισάν (La Piana, The Roman Church, σελ. 218). Οἱ ἀπόψεις τοῦ Βλάστου βρῆκαν ἀπήχηση μεταξὺ τῶν συμπατριωτῶν του Τ. καὶ ἡ ἐφαρμογή τους καθιστοῦσε ἀναπόφευκτη τὴ σύγκρουση μὲ τὸν Ἐπίσκοπο Ρώμης Βικτώριο, καθὼς παραβίαζε τὴν συμφωνία ποὺ εἶχε ἐπιτευχθεῖ μεταξὺ Ἀνικήτου καὶ Πολυκάρπου (Φειδάς, τ. Α´, σελ. 277). Ἔτσι ὁ Βικτώριος, ὁ πρῶτος λατινόφρων Ἐπίσκοπος Ρώμης, υἱοθέτησε τὴν προαναφερθεῖσα θέση τοῦ Ἀπολλιναρίου καὶ ἀντέδρασε σ’ αὐτὴν τὴν ἐξέλιξη. Αἰτήθηκε τὴν σύγκληση Συνόδων στὴν Ρώμη, Γαλατία, Κόρινθο καὶ στὴν Ἀσία (βλ. Στεφανίδη, σελ. 112). Ὅλες οἱ Σύνοδοι ἐκτὸς τῆς Ἀσίας ἀποφάσισαν τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα τὴν Κυριακὴ μετὰ τὶς 14 Νισὰν ἐξ οὗ καὶ ὁ Βικτώριος ζήτησε τὴν συμπόρευση καὶ συμμόρφωση τῶν Τ. μὲ τὶς ἄλλες Ἐκκλησίες, διότι ἔτσι θὰ θεραπευόταν μιὰ δυσαρμονία καὶ παρερμηνεία στὸ θέμα. Ὁ Πολυκράτης, ἐπίσκοπος Ἐφέσου καὶ πρόεδρος τῆς Συνόδου τῆς Ἀσίας, ἀρνήθηκε ὅμως νὰ συμφωνήσει γράφοντας σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν Βικτώριο, ὅπως μᾶς τὴν μεταφέρει ὁ Εὐσέβιος (βλ. καὶ Στυλιανὸς Παπαδόπουλος, σελ. 293):

«Ἡμεῖς οὖν ἀρᾳδιούργητον ἄγομεν τὴν ἡμέραν, μήτε προστιθέντες μήτε ἀφαιρούμενοι. καὶ γὰρ κατὰ τὴν Ἀσίαν μεγάλα στοιχεῖα κεκοίμηται·ἅτινα ἀναστήσεται τῇ ἡμέρᾳ τῆς παρουσίας τοῦ κυρίου, ἐν ᾗ ἔρχεται μετὰ δόξης ἐξ οὐρανῶν καὶ ἀναζητήσει πάντας τοὺς ἁγίους, Φίλιππον τῶν δώδεκα ἀποστόλων, ὃς κεκοίμηται ἐν Ἱεραπόλει καὶ δύο θυγατέρες αὐτοῦ γεγηρακυῖαι παρθένοι καὶ ἡ ἑτέρα αὐτοῦ θυγάτηρ ἐν ἁγίῳ πνεύματι πολιτευσαμένη ἐν Ἐφέσῳ ἀναπαύεται· ἔτι δὲ καὶ Ἰωάννης ὁ ἐπὶ τὸ στῆθος τοῦ κυρίου ἀναπεσών, ὃς ἐγενήθη ἱερεὺς τὸ πέταλον πεφορεκὼς καὶ μάρτυς καὶ διδάσκαλος· οὗτος ἐν Ἐφέσῳ κεκοίμηται, ἔτι δὲ καὶ Πολύκαρπος ἐν Σμύρνῃ, καὶ ἐπίσκοπος καὶ μάρτυς· καὶ Θρασέας, καὶ ἐπίσκοπος καὶ μάρτυς ἀπὸ Εὐμενείας, ὃς ἐν Σμύρνῃ, κεκοίμηται. τί δὲ δεῖ λέγειν Σάγαριν ἐπίσκοπον καὶ μάρτυρα, ὃς ἐν Λαοδικείᾳ κεκοίμηται, ἔτι δὲ καὶ Παπίριον τὸν μακάριον καὶ Μελίτωνα τὸν εὐνοῦχον, τὸν ἐν ἁγίῳ πνεύματι πάντα πολιτευσάμενον, ὃς κεῖται ἐν Σάρδεσιν περιμένων τὴν ἀπὸ τῶν οὐρανῶν ἐπισκοπὴν ἐν ᾗ ἐκ νεκρῶν ἀναστήσεται; οὗτοι πάντες ἐτήρησαν τὴν ἡμέραν τῆς τεσσαρεσκαιδεκάτης τοῦ πάσχα κατὰ τὸ εὐαγγέλιον, μηδὲν παρεκβαίνοντες, ἀλλὰ κατὰ τὸν κανόνα τῆς πίστεως ἀκολουθοῦντες· ἔτι δὲ κἀγὼ ὁ μικρότερος πάντων ὑμῶν Πολυκράτης, κατὰ παράδοσιν τῶν συγγενῶν μου, οἷς καὶ παρηκολούθησά τισιν αὐτῶν. ἑπτὰ μὲν ἦσαν συγγενεῖς μου ἐπίσκοποι, ἐγὼ δὲ ὄγδοος· καὶ πάντοτε τὴν ἡμέραν ἤγαγον οἱ συγγενεῖς μου ὅταν ὁ λαὸς ἤρνυεν τὴν ζύμην. ἐγὼ οὖν, ἀδελφοί, ἑξήκοντα πέντε ἔτη ἔχων ἐν κυρίῳ καὶ συμβεβληκὼς τοῖς ἀπὸ τῆς οἰκουμένης ἀδελφοῖς καὶ πᾶσαν ἁγίαν γραφὴν διεληλυθώς, οὐ πτύρομαι ἐπὶ τοῖς καταπλησσομένοις· οἱ γὰρ ἐμοῦ μείζονες εἰρήκασι πειθαρχεῖν δεῖ θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις» (Εὐσέβιος ἐκκλ. ἱστορ. 5,24,7f.).

Ἐδῶ ἐμφανίζονται πολὺ σημαντικὰ στοιχεῖα ποὺ ἀφοροῦν ἄμεσα καὶ τὴν κατανόηση τῆς ἐξέλιξης τοῦ σχίσματος καὶ τῆς τελικῆς του καταδίκης ἀπὸ τὴν Σύνοδο τῆς Νικαίας, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐξήγηση καὶ ἑρμηνεία τοῦ σημερινοῦ παλαιοημερολογητικοῦ σχίσματος. Οἱ ἐρευνητὲς δὲν ἔχουν στοιχεῖα ποὺ νὰ ἀποδεικνύουν πότε ἔλαβε μέρος ἡ σκλήρυνση καὶ ἀπολυτότητα τῆς στάσεως τῶν Τ., ἡ ἄρνηση συμμόρφωσης καὶ συμπόρευσης μὲ τὶς ὑπόλοιπες Ἐκκλησίες καὶ ἡ ἀλλαγὴ ρότας τους ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ στάση ὁμονοίας τοῦ Ἁγ. Πολυκάρπου. Σίγουρο εἶναι πάντως, ὅτι οἱ Τ. δὲν θέλησαν νὰ συμμορφωθοῦν μὲ τὴν ἀπόφαση τῆς Ἐκκλησίας ὡς πρὸς τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα, καὶ μόνον αὐτόν, παραμένοντας πεισματικὰ στὴν δική τους παράδοση. Παράλληλα γίνεται φανερό:

Α) Ὅτι ἤδη στὸ τέλος τοῦ 2^ου αἰ. καὶ ἀρχὲς τοῦ 3^ου ὑπῆρχαν ἤδη διχογνωμίες καὶ παρατάξεις μεταξὺ τῶν Τ., μιᾶς καὶ κατὰ τὸν Ἀπολλινάριο οἱ Τ. τῆς Λαοδικείας ἀνάφεραν πιὰ τὸν Εὐαγγελιστὴ Ματθαῖο κι ὄχι τὸν Ἰωάννη ὡς πηγὴ τῆς παράδοσης ποῦ ἀκολουθοῦσαν «καὶ διηγοῦνται Ματθαῖον οὕτω λέγειν», ἐνῶ ὁ Πολυκράτης στὴν Ἔφεσο συνεχίζει νὰ χρησιμοποιεῖ τὸν μαθητὴ τοῦ Ἰωάννη Πολύκαρπο καὶ τὸν ἀπόστολο Φίλιππο. Ὁ δὲ Ἅγ. Ἐπιφάνιος γράφει γιὰ τὶς παρατάξεις τῶν Τ.: «Καὶ οὔτε τὰ ἴσα αὐτοῖς δογματίζουσιν, οὐ γὰρ ἃ λέγουσιν οἴδασιν οὐδὲ περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται» (Haer. L,1) καὶ τονίζει ὅτι ἄλλοι γιόρταζαν —ἀνάλογα σὲ ποιά παράταξη ἦταν— στὶς 18 Μαρτίου, ἄλλοι στὴν Καππαδοκία στὶς 26 Μαρτίου, ἄλλοι στὶς 25 Μαρτίου (βλ. καὶ Oehler’s corpus haereseolog. I sel. 59).

Β) Ὁ Πολυκράτης ἐπισημαίνει στὴν ἐπιστολή του, ὅπως οἱ Γ.Ο.Χ. σήμερα, ὅτι οἱ Τ. δὲν ἄλλαξαν τίποτα ἀπὸ αὐτὸ ποὺ παρέλαβαν, «ἡμεῖς οὖν ἀρᾳδιούργητον ἄγομεν τὴν ἡμέραν, μήτε προστιθέντες μήτε ἀφαιρούμενοι», ὑπονοώντας ὅτι αὐτὸ τὸ ἔπραξαν οἱ ἄλλοι, οἱ μὴ Τ., ὅτι καινοτόμησαν οἱ ἄλλοι, οἱ μὴ Τ., γεγονὸς ποὺ δὲν ἰσχύει, ὅταν μάλιστα μιλοῦμε γιὰ ἐκκλησιαστικοὺς ἄνδρες ποὺ πολέμησαν τὶς αἱρέσεις καὶ διαφύλαξαν τὴν Ὀρθοδοξία. Γιατὶ ἂν δὲν εἶναι ἔτσι πρὸς τί ἡ ἀναφορά του στοὺς προκατόχους του καὶ στὴν Δευτέρα Παρουσία, μιᾶς καὶ ὡς Ἐπίσκοπος γνώριζε, ὅτι τὰ ἴδια ἐπιχειρήματα μὲ ἰσάξιους προκατόχους θὰ μποροῦσε νὰ χρησιμοποιήσει καὶ ἡ ἄλλη πλευρά;

Γ) Ἡ ἄρνηση τοῦ Πολυκράτη καὶ κατ’ ἐπέκταση τῶν Τ. νὰ συμμορφωθοῦν καὶ συμβαδίσουν μὲ τὶς ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας, τὴν στιγμὴ ποὺ γινόταν ἰσχυρὴ ἡ ἀπόδειξη καθολικότητάς της καὶ παρόλο ποὺ δὲν θίγονταν δόγματα —ἀντιθέτως μάλιστα ἡ Ἐκκλησία ὑπεράσπιζε τὰ δόγματα— ἀλλὰ μόνο καὶ μόνο ἐπειδὴ θεωροῦσαν τὴν ἡμερολογιακή τους παράδοση ὡς κανόνα πίστεως «οὗτοι πάντες ἐτήρησαν τὴν ἡμέραν τῆς τεσσαρεσκαιδεκάτης τοῦ πάσχα κατὰ τὸ εὐαγγέλιον, μηδὲν παρεκβαίνοντες, ἀλλὰ κατὰ τὸν κανόνα τῆς πίστεως ἀκολουθοῦντες» ἀποδεικνύεται ὡς ἡ κύρια αἰτία τῆς τελικῆς τους καταδίκης ἀπὸ τὴν Σύνοδο τῆς Νικαίας καὶ τὶς ἑπόμενες Συνόδους Ἀντιοχείας (1^ος Κανόνας), Λαοδικείας (7^ος Κανόνας) καὶ Κων/πολεως (7^ος Κανόνας). Εἶναι ὁλοφάνερο ὅτι τὸ ἐπιχείρημα ποὺ χρησιμοποιοῦν, εἶναι τὸ ἴδιο ἐπιχείρημα ποὺ χρησιμοποιοῦν σήμερα οἱ Παλαιοημερολογῖτες καὶ ἀρνοῦνται τὴν ἐκκλησιαστικὴ κοινωνία παραμένοντας στὸ σχίσμα —παρόλο ποὺ ὁ ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα καὶ ὁ σχετικὸς μὲ αὐτὸν Κανόνας δὲν ἄλλαξε— δηλ. τὸ «μηδὲν παρεκβαίνοντες, ἀλλὰ κατὰ τὸν κανόνα τῆς πίστεως ἀκολουθοῦντες».

Ὁ Βικτώριος δὲν δέχθηκε τὴν ἐξήγηση καὶ ἄρνηση τοῦ Πολυκράτη νὰ συμμορφωθεῖ μὲ τὴν ἀπὸ τὶς ἄλλες Ἐκκλησίες συμφωνημένη ἡμερομηνία ἑορτασμοῦ καὶ ἀνακήρυξε τοὺς Τ. ἀκοινώνητους: «ἀθρόως τῆς Ἀσίας πάσης ἅμα ταῖς ὁμόροις ἐκκλησίαις τὰς παροικίας ἀποτέμνειν, ὡς ἂν ἑτεροδοξούσας, τῆς κοινῆς ἑνώσεως πειρᾶται, καὶ στηλιτεύει γε διὰ γραμμάτων ἀκοινωνήτους πάντας ἄρδην τοὺς ἐκεῖσε ἀνακηρύττων ἀδελφούς» (Εὐσέβιος ἐκκλ. ἱστορ. 5,24,9f.). Μετὰ ὅμως ἀπὸ ἐπιστολὴ τοῦ Ἁγ. Εἰρηναίου μὲ τὴν συμβουλὴ νὰ μὴν διασπάσει τὴν ὁμόνοια τῆς Ἐκκλησίας, συμφώνησε καὶ ἀνακάλεσε τὴν ἀπόφασή του. (Ὁ Β. Στεφανίδης ἀμφιβάλλει γι’ αὐτό, χωρὶς ὅμως νὰ παραθέτει στοιχεῖα, σελ. 112). Ὁ Εὐσέβιος ὅμως δὲν μᾶς παρέδωσε ἀρνητικὴ ἀπάντηση τοῦ Βικτωρίου καὶ κανεὶς ἐκκλησιαστικὸς συγγραφέας, οὔτε ὁ Τερτυλλιανός (de praescriptione haereticorum) δὲν ἀναφέρει τοὺς Τ. ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Βικτωρίου μέχρι τὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, στὴν ὁποία τελικὰ καταδικάστηκαν, ὡς συνοδικὰ καταδικασμένους καὶ ἐκτὸς Ἐκκλησίας. Ἀπὸ τὸ γεγονὸς αὐτὸ θεωρεῖται ἀπὸ τοὺς πιὸ πολλοὺς ἐρευνητὲς σίγουρο, ὅτι ὁ Βικτώριος τελικὰ ἀνακάλεσε (σχετικὰ μὲ τὸν Βικτώριο βλ. καὶ Pope St. Victor I. In: Catholic Encyclopedia, τόμος 15). Στὴν ἐπιστολὴ του ἔγραψε ὁ Ἅγ. Εἰρηναῖος μεταξὺ ἄλλων:

«Οὐδὲ γὰρ μόνον περὶ τῆς ἡμέρας ἐστὶν ἡ ἀμφισβήτησις, ἀλλὰ καὶ περὶ τοῦ εἴδους αὐτοῦ τῆς νηστείας. οἳ μὲν γὰρ οἴονται μίαν ἡμέραν δεῖν αὐτοὺς νηστεύειν, οἳ δὲ δύο, οἳ δὲ καὶ πλείονας, οἳ δὲ τεσσαράκοντα ὥρας ἡμερινάς τε καὶ νυκτερινὰς συμμετροῦσιν τὴν ἡμέραν αὐτῶν. καὶ τοιαύτη μὲν ποικιλία τῶν ἐπιτηρούντων οὐ νῦν ἐφ' ἡμῶν γεγονυῖα, ἀλλὰ καὶ πολὺ πρότερον ἐπὶ τῶν πρὸ ἡμῶν, τῶν παρὰ τὸ ἀκριβές, ὡς εἰκός, κρατούντων τὴν καθ' ἁπλότητα καὶ ἰδιωτισμὸν συνήθειαν εἰς τὸ μετέπειτα πεποιηκότων, καὶ οὐδὲν ἔλαττον πάντες οὗτοι εἰρήνευσάν τε καὶ εἰρηνεύομεν πρὸς ἀλλήλους, καὶ ἡ διαφωνία τῆς νηστείας τὴν ὁμόνοιαν τῆς πίστεως συνίστησιν». τούτοις καὶ ἱστορίαν προστίθησιν, ἣν οἰκείως παραθήσομαι, τοῦτον ἔχουσαν τὸν τρόπον· «ἐν οἷς καὶ οἱ πρὸ Σωτῆρος πρεσβύτεροι, οἱ προστάντες τῆς ἐκκλησίας ἧς σὺ νῦν ἀφηγῇ, Ἀνίκητον λέγομεν καὶ Πίον Ὑγῖνόν τε καὶ Τελεσφόρον καὶ Ξύστον, οὔτε αὐτοὶ ἐτήρησαν οὔτε τοῖς μετ' αὐτῶν ἐπέτρεπον, καὶ οὐδὲν ἔλαττον αὐτοὶ μὴ τηροῦντες εἰρήνευον τοῖς ἀπὸ τῶν παροικιῶν ἐν αἷς ἐτηρεῖτο, ἐρχομένοις πρὸς αὐτούς· καίτοι μᾶλλον ἐναντίον ἦν τὸ τηρεῖν τοῖς μὴ τηροῦσιν. καὶ οὐδέποτε διὰ τὸ εἶδος τοῦτο ἀπεβλήθησάν τινες, ἀλλ' αὐτοὶ μὴ τηροῦντες οἱ πρὸ σοῦ πρεσβύτεροι τοῖς ἀπὸ τῶν παροικιῶν τηροῦσιν ἔπεμπον εὐχαριστίαν, καὶ τοῦ μακαρίου Πολυκάρπου ἐπιδημήσαντος τῇ, Ῥώμῃ ἐπὶ Ἀνικήτου καὶ περὶ ἄλλων τινῶν μικρὰ σχόντες πρὸς ἀλλήλους, εὐθὺς εἰρήνευσαν, περὶ τούτου τοῦ κεφαλαίου μὴ φιλεριστήσαντες εἰς ἑαυτούς. οὔτε γὰρ ὁ Ἀνίκητος τὸν Πολύκαρπον πεῖσαι ἐδύνατο μὴ τηρεῖν, ἅτε μετὰ Ἰωάννου τοῦ μαθητοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν καὶ τῶν λοιπῶν ἀποστόλων οἷς συνδιέτριψεν, ἀεὶ τετηρηκότα, οὔτε μὴν ὁ Πολύκαρπος τὸν Ἀνίκητον ἔπεισεν τηρεῖν, λέγοντα τὴν συνήθειαν τῶν πρὸ αὐτοῦ πρεσβυτέρων ὀφείλειν κατέχειν. καὶ τούτων οὕτως ἐχόντων, ἐκοινώνησαν ἑαυτοῖς, καὶ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ παρεχώρησεν ὁ Ἀνίκητος τὴν εὐχαριστίαν τῷ Πολυκάρπῳ, κατ' ἐντροπὴν δηλονότι, καὶ μετ' εἰρήνης ἀπ' ἀλλήλων ἀπηλλάγησαν, πάσης τῆς ἐκκλησίας εἰρήνην ἐχόντων, καὶ τῶν τηρούντων καὶ τῶν μὴ τηρούντων». καὶ ὁ μὲν Εἰρηναῖος φερώνυμός τις ὢν τῇ προσηγορίᾳ αὐτῷ τε τῷ τρόπῳ εἰρηνοποιός, τοιαῦτα ὑπὲρ τῆς τῶν ἐκκλησιῶν εἰρήνης παρεκάλει τε καὶ ἐπρέσβευεν, ὁ δ' αὐτὸς οὐ μόνῳ τῷ Βίκτορι, καὶ διαφόροις δὲ πλείστοις ἄρχουσιν ἐκκλησιῶν τὰ κατάλληλα δι' ἐπιστολῶν περὶ τοῦ κεκινημένου ζητήματος ὡμίλει» (Εὐσέβιος ἐκκλ. ἱστ. 5,24,12f.).

Ἀποτελεῖ πέλεκυ ἡ ἀπάντηση τοῦ ἁγ. Εἰρηναίου ὁ ὁποῖος πασιφανέστατα δὲν δικαιολογεῖ κανένα σχίσμα ἢ διακοπὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητας γιὰ λόγους ἡμερολογίου ἢ τοπικῶν ἐθίμων (σσ. ἡ Σύνοδος τῆς Νικαίας καὶ ὁ Κανόνας της γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα δὲν εἶχε ἀκόμα λάβει χώρα). Γιὰ τὸν Ἅγιο τὸ ἡμερολόγιο γενικὰ δὲν ἀποτελεῖ θέμα δογματικὸ ἢ Πίστεως «τῶν παρὰ τὸ ἀκριβές, ὡς εἰκός, κρατούντων τὴν καθ' ἁπλότητα καὶ ἰδιωτισμὸν συνήθειαν εἰς τὸ μετέπειτα πεποιηκότων, καὶ οὐδὲν ἔλαττον πάντες οὗτοι εἰρήνευσάν τε καὶ εἰρηνεύομεν πρὸς ἀλλήλους». Ὁ Ἅγιος κατηγορήθηκε μάλιστα γι’ αὐτά του τὰ λόγια ἀπὸ πολλοὺς συγγραφεῖς ὡς Τ. Κι αὐτὸ παρόλο ποὺ στὴν ἐπιστολή του πρὸς τὸν Φλωρῖνο καταδίκασε μὲ σαφήνεια τοὺς Μοντανιστές, τὴν ἐξέλιξη δηλ. τῶν Τ. καὶ τὴν ἡμερολατρεία τους: «ταῦτα τὰ δόγματα, Φλωρῖνε, ἵνα πεφεισμένως εἴπω, οὐκ ἔστιν ὑγιοῦς γνώμης· ταῦτα τὰ δόγματα ἀσύμφωνά ἐστιν τῇ ἐκκλησίᾳ, εἰς τὴν μεγίστην ἀσέβειαν περιβάλλοντα τοὺς πειθομένους αὐτοῖς· ταῦτα τὰ δόγματα οὐδὲ οἱ ἔξω τῆς ἐκκλησίας αἱρετικοὶ ἐτόλμησαν ἀποφήνασθαί ποτε· ταῦτα τὰ δόγματα οἱ πρὸ ἡμῶν πρεσβύτεροι, οἱ καὶ τοῖς ἀποστόλοις συμφοιτήσαντες, οὐ παρέδωκάν σοι». (Εὐσέβιος ἐκκλ. ἱστ. 5,20,4f.).

Ἐπίσης πέλεκυ ἀποτελεῖ ἡ στάση τοῦ Βικτωρίου, ὁ ὁποῖος γιὰ χάρη τῆς ἑνότητας –καὶ παρόλο ποὺ δὲν συμφωνοῦσε μὲ τοὺς Τ.– ἀποδεικνύεται (ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω), ὅτι ἀνακάλεσε τὴν ἀπόφασή του καὶ ἀποδέχθηκε τὴν διδαχὴ τοῦ Ἁγ. Εἰρηναίου. Διότι ἐνῶ αὐτὸς ποὺ κατηγορήθηκε γιὰ τὴν σκληρή του στάση ὑποχώρησε, οἱ Τ. πού, θεωρώντας τὴν ἀπόφασή του ἄδικη, ὑπερασπίστηκαν τὸν ἑαυτό τους, παρέμειναν στὴν σκληρή τους στάση, δὲν συμμορφώθηκαν μὲ τὴν ἀπόφαση καὶ στάση τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν καὶ ὁδηγήθηκαν τελικὰ στὴν αἵρεση καὶ στὴν καταδίκη τους. Ὁ Σωκράτης ἐξηγεῖ καὶ καταδικάζει αὐτήν τους τὴν στάση μὲ τὰ χαρακτηριστικὰ λόγια, ὅτι ἐνῶ οἱ Ἀπόστολοι δὲν νομοθέτησαν περὶ ἡμερῶν καὶ ἑορτῶν: «Σκοπὸς μὲν οὖν γέγονε τοῖς ἀποστόλοις οὐ περὶ ἡμερῶν ἑορταστικῶν νομοθετεῖν, ἀλλὰ βίον ὀρθὸν καὶ τὴν θεοσέβειαν εἰσηγήσασθαι» οἱ Τ. ξέχασαν τὴν ἀποστολικὴ διδαχή: περὶ δὲ ἡμερῶν καὶ μηνῶν ἄσπονδον αἱροῦνται πόλεμον, τὴν περὶ τούτων θεωρίαν πατήσαντες» καὶ ἀλλοῦ «οἱ διὰ ἑορτὴν δικαιωθῆναι νομίζοντες» (Σωκράτης ὁ σχολαστικός, ed. KG V, 22). Δηλαδὴ κατὰ τὸν Σωκράτη οἱ Τ. δὲν ἀπέτυχαν μὸνο στὴν κατανόηση τοῦ Πάσχα, ἀλλὰ καὶ στὴν ἄποψή τους περὶ τῆς δικαίωσης μέσῳ τοῦ ἡμερολογίου. «Τινὲς δὲ τούτων ἀμελήσαντες ἀδιάφορον μὲν πᾶσαν πορνείαν ἡγοῦνται, περὶ δὲ ἡμερῶν ἑορτῆς ὡς περὶ ψυχῆς ἀγωνίζονται· ἀντιστρέψαντες μὲν τὰ τοῦ Θεοῦ παραγγέλματα καὶ νομοθετοῦντες ἑαυτοῖς, παρ’οὐδὲν δὲ τὴν τῶν ἀποστόλων νομοθεσίαν τιθέμενοι... Εἰ γὰρ ὅλως ἀκριβολογῆσθαι προήρηνται, οὐκ ὀφείλουσι ἡμέρας μόνον καὶ μῆνας παρατηρεῖν, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄλλα ὅσα ὁ Χριστὸς “ὑπὸ νόμον γενόμενος” Ἰουδαϊκῶς ἔπραττεν, ἤ ὑπέμεινεν ὑπὸ Ἰουδαίων άδικούμενος». Ἔτσι ἀφοῦ δημιούργησαν σχίσμα στὴν Ἐκκλησία μετὰ διαιρέθηκαν οἱ ἴδιοι σὲ πολλὲς παρατάξεις: «ὡς ἡ ἐκκλησία διαιρεθεῖσα οὐκ ἀνέμεινε τῇ γενομένῃ πρώτῃ διαιρέσει· καὶ ὡς οἱ διαιρεθέντες καθ’ ἑαυτῶν πάλιν ἐχώρουν, μικρᾶς τε καὶ εὐτελοῦς προφάσεως λαμβανόμενοι ἀλλήλων διεχωρίζοντο. Ναυατιανοὶ μὲν οὖν, ὡς ἔφην, διὰ τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν διῃρέθησαν· καὶ περὶ τούτου οὐ μίαν μόνην διαίρεσιν ἔχουσιν· ἄλλοι γὰρ ἄλλως κατὰ ἐπαρχίας, οὐ μόνον περὶ μηνός, ἀλλ’ ἤδη καὶ περὶ ἑβδομάδος ἡμερῶν, καὶ περὶ ἑτέρων εὐτελῶν διαφερόμενοι, πῆ μὲν διακρίνονται, πῆ δὲ καὶ ἐπιμίγνυται» (α. α. Ο. KG V, 22). Ἡ ἱστορία, ὡς εἰκός, ἐπαναλαμβάνεται καὶ σήμερα, μὲ τοὺς συγχρόνους ἡμερολάτρες!

Σ’ αὐτὴ τὴν συνάφεια εἶναι ἀξιομνημόνευτο καὶ τὸ ἑξῆς: Ὁ Σωζομενὸς μιλώντας γιὰ τὸν τεσσαρεσδεκατίτη Σαββάτιο σημειώνει: «ὡς δὲ τῷ χρόνῳ ἐπίσημος ἐγίνετο, πολλοὺς τοὺς ζηλοῦντας ἔσχε, καὶ μάλιστα Φρύγας καὶ Γαλάτας, οἷς πάτριον ὧδε τὴν ἑορτὴν ταύτην ἐπιτελεῖν» (ἀπὸ Σωζομενό στὸ Karl Köstlin, σελ. 392). Νὰ λοιπὸν καὶ ὁ ὅρος «πάτριον» σχετικὰ μὲ τὸ ἡμερολόγιο.

Μετὰ τὴν καταδίκη τους ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους οἱ Τεσσαρεσκαιδεκατῖτες δὲν ἐξαλείφθηκαν ἀμέσως. Μάλιστα τέλεσαν καὶ μία σύνοδο ἀντίθετη στὴν Σύνοδο τῆς Νικαίας στὶς πηγὲς τοῦ ποταμοῦ Σαγγαρίου (Σωκράτης ὁ σχολαστικός, ed. KG, IV). Τελικὰ ὅμως διασπάστηκαν σὲ πολλὲς ὁμάδες καὶ μεταλλάχθηκαν σὲ πολλὲς αἱρέσεις (αὐτὴ εἶναι ἡ μοῖρα ὅλων τῶν σχισματικῶν), ὅπως οἱ Πρωτοπασχῖτες, οἱ Τετραδῖτες, οἱ Μοντανιστές, οἱ Ναυατιανοί, οἱ Καθαροί κλπ., «διὰ τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν διῃρέθησαν· καὶ περὶ τούτου οὐ μίαν μόνην διαίρεσιν ἔχουσιν· ἄλλοι γὰρ ἄλλως κατὰ ἐπαρχίας, οὐ μόνον περὶ μηνός, ἀλλ' ἤδη καὶ περὶ ἑβδομάδος ἡμερῶν, καὶ περὶ ἑτέρων εὐτελῶν διαφερόμενοι» (Σωκράτης ὁ σχολαστικός, ed. KG V, 22).

Ἡ κύρια πηγὴ τῆς πτώσης τους ἦταν ἡ ἀνάδειξη σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας θεμάτων, ὅπως τὸ ἡμερολογιακό, σὲ θέματα πίστεως καὶ δόγματος, ἀντὶ νὰ ἀκολουθήσουν τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ποὺ ὁρίζει μόνο τὸ Πάσχα καὶ ἀποφεύγει τὰ σχίσματα γιὰ ἡμερολογιακὰ θέματα «ἀλλὰ καὶ περὶ ἑορτῶν μὴ διακρίνεσθαι παραινῶν» (Σωκράτης ὁ σχολαστικός, ed. KG V, 22), ὅσο αὐτὰ δὲν ἀγγίζουν τὸν ἐν Νικαίᾳ Κανόνα γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα. Π.χ. ἡ ἑορτὴ τῆς Ἁγίας σκέπης γιορτάζεται στὴν Ἑλλάδα, μετὰ ἀπὸ ἀπόφαση τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς 17^ης Ὀκτωβρίου 1957, τὴν 28^η Ὀκτωβρίου, ἐνῶ στὴν Ρωσία τὴν 1^η Ὀκτωβρίου. Ἡ μετάθεση αὐτὴ ὅμως δὲν ἐπέφερε οὔτε σχίσμα οὔτε ἐπέβαλε τὴν σύγκλιση πανορθοδόξου Συνόδου. Σημειωτέον, ὅτι ὅ,τι γράφτηκε ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς συγγραφεῖς σχετικὰ μὲ τὸ ἡμερολόγιο καὶ τὴν ἡμερολατρία, γράφτηκε μετὰ ἀπὸ τὶς πρώτες δύο τουλάχιστον Οἰκουμενικὲς Συνόδους καὶ συμφωνεῖ ἀπόλυτα μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ διδασκαλία καὶ παράδοση.

Ἀλλὰ καὶ ὁ τόσο ἀπὸ τοὺς Γ.Ο.Χ. ἀναφερόμενος ὡς ὑπερασπιστὴς τοῦ ἡμερολογίου π. Φιλόθεος Ζερβᾶκος, μπορεῖ νὰ διαφώνησε καὶ νὰ καυτηρίασε τὸν τρόπο ἀλλαγῆς ἡμερολογίου, μπορεῖ νὰ συμβούλευε τὴν ἐπιστροφὴ σ’ αὐτό, ἐπ’ οὐδενὶ τρόπῳ ὅμως δὲν συντάχθηκε μὲ τὴν διακοπὴ ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας μὲ τὸ Νέο οὔτε μὲ τὴν δημιουργία σχισμάτων λόγῳ ἡμερολογίου. Ἀντιθέτως σὲ ἀπόλυτη συμφωνία μὲ τοὺς παραπάνω ἐκκλησιαστικοὺς συγγραφεῖς καὶ μὲ τὴν διαχρονικὴ ἐκκλησιαστικὴ διδασκαλία ἔγραψε σὲ διάφορες ἐπιστολές του (πηγή: https://www.impantokratoros.gr/5E7030DC.el.aspx):

...Ούτε ο Χριστός ούτε οι Άγιοι Απόστολοι, ούτε οι Άγιοι Πατέρες μας εδίδαξαν ότι θα μας σώσουν τα ημερολόγια. Μας εδίδαξαν ότι θα μας σώσει η πίστη και τα καλά έργα... (σσ. σύγκρινε μὲ Σωκράτη: «Σκοπὸς μὲν οὖν γέγονε τοῖς ἀποστόλοις οὐ περὶ ἡμερῶν ἑορταστικῶν νομοθετεῖν, ἀλλὰ βίον ὀρθὸν καὶ τὴν θεοσέβειαν εἰσηγήσασθαι». Στὸ ἴδιο πνεῦμα κινεῖται καὶ τὸ γνωστότατο χωρίο τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου). Δεν εθίχθη ούτε η Πίστις ούτε τα μυστήρια ούτε έγιναν φράγκοι και άπιστοι όσοι ακολούθησαν το νέο ημερολόγιον... Ο πιστεύσας και βαπτισθείς εις τον Χριστόν θα σωθεί και όχι όποιος πιστεύη εις το ημερολόγιον, το χρονόμετρον... Εκείνο το οποίο βλάπτει είναι το να μην υπάρχει συμφωνία στην Πίστη, στο βάπτισμα, στη Θεία Μυσταγωγία και τα άλλα Μυστήρια (σσ. σύγκρινε μέ: καὶ οὐδὲν ἔλαττον πάντες οὗτοι εἰρήνευσάν τε καὶ εἰρηνεύομεν πρὸς ἀλλήλους»).

...Όσοι πιστεύουν και φρονούν ότι χωρίς το ημερολόγιον μυστήριον δεν τελειοί το Άγιον Πνεύμα, αυτοί όχιν μόνον είναι αιρετικοί και πλανεμένοι, αλλά και ημερολάτραι και χρονολάτραι (σσ. σύγκρινε μέ: «οὐκ ἔστιν ὑγιοῦς γνώμης· ταῦτα τὰ δόγματα ἀσύμφωνά ἐστιν τῇ ἐκκλησίᾳ, εἰς τὴν μεγίστην ἀσέβειαν περιβάλλοντα τοὺς πειθομένους αὐτοῖς· ταῦτα τὰ δόγματα οὐδὲ οἱ ἔξω τῆς ἐκκλησίας αἱρετικοὶ ἐτόλμησαν ἀποφήνασθαί ποτε· ταῦτα τὰ δόγματα οἱ πρὸ ἡμῶν πρεσβύτεροι, οἱ καὶ τοῖς ἀποστόλοις συμφοιτήσαντες, οὐ παρέδωκάν σοι»).

...Είναι διηρεμένοι σε πολλές μερίδες παρατάξεις και η μια δεν δέχεται την άλλην. Κρατούν σφιχτά το ημερολόγιον, την αγάπην όμως, το κεφάλαιον των αρετών, περιφρονουν (σσ. σύγκρινε μέ: «διὰ τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν διῃρέθησαν· καὶ περὶ τούτου οὐ μίαν μόνην διαίρεσιν ἔχουσιν»).

...Ως φαίνεται έχετε το φρόνημα ότι το παλαιόν εορτολόγιον τα συγχωρεί όλα, και πορνείας και μοιχείας και φθόνους και συκοφαντίας και ψεύδη και κατηγορίας και όλας τας άλλας αμαρτίας (σσ. σύγκρινε μέ: «Τινὲς δὲ τούτων ἀμελήσαντες ἀδιάφορον μὲν πᾶσαν πορνείαν ἡγοῦνται, περὶ δὲ ἡμερῶν ἑορτῆς ὡς περὶ ψυχῆς ἀγωνίζονται· ἀντιστρέψαντες μὲν τὰ τοῦ Θεοῦ παραγγέλματα καὶ νομοθετοῦντες ἑαυτοῖς»).

Ἡ ἡμερολατρεία καὶ ἡ ἀνάδειξη τοῦ ἡμερολογίου σὲ δόγμα καὶ σὲ θέμα πίστεως τελικὰ ἐμπόδισε τοὺς Τ. νὰ ἀνακαλύψουν τὰ πραγματικὰ αἱρετικὰ θέματα, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκαλέσουν σχίσμα καὶ στὸ τέλος νὰ καταλήξουν νὰ γίνουν καὶ οἱ ἴδιοι αἵρεση. Ἀκόμα καὶ οἱ ἴδιοι οἱ Γ.Ο.Χ. παραδέχονται (δυστυχῶς ὅποτε τὸ θέλουν) ὅτι ἡ ἡμερολογιακὴ μεταβολὴ καθ’ ἑαυτὴ δὲν δικαιώνει ἕνα σχίσμα: «Ἐκεῖνο τό ὁποῖο δικαιώνει περισσότερο τήν ἒνσταση τῶν παλαιοημ/τῶν εἶναι, ὂχι ἀκριβῶς αὐτή καθ’ ἑαυτή ἡ ἡμερολογιακή μεταβολή, ἀλλά ὃτι αὐτή εἶναι ἒργο οἰκουμενιστικῆς δραστηριότητας» (http://krufo-sxoleio.blogspot.de/2016/07/blog-post_9.html).

Δηλαδή, ἐδῶ ὁμολογοῦν, ὅτι ἦταν δυνατὸν νὰ γίνει ἡ ἡμερολογιακὴ ἀλλαγή, ἐφ’ ὅσον αὐτὴ δὲν θίγει κάποιο δόγμα. Ὅμως στὰ κείμενα τῶν πρώτων δεκαετιῶν μιλοῦσαν μόνο γιὰ τὸ Ἡμερολόγιο κι ὄχι γιὰ αἵρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ. Ὁ Οἰκουμενισμὸς ὡς ὅρος δὲν ὑπάρχει σὲ κανένα κείμενο διαμαρτυρίας τῶν Γ.Ο.Χ. τὴν δεκαετία τοῦ 20 καὶ 30. Οἱ ἴδιοι μάλιστα δικαιολογοῦνται, ὅτι δὲν μιλοῦσαν γιὰ τὸν Οἰκουμενισμό, γιατὶ ἕως τότε ἦταν ἄγνωστη ἡ αἱρετικὴ Ἐγκύκλιος τοῦ 1920! Κι ἐφ’ ὅσον ἦταν ἄγνωστη ἡ αἵρεση καὶ κανεὶς δὲν ἤξερε τί εἶχαν στὸ μυαλό τους οἱ αἱρετικοί, εἶναι φανερὸ ὅτι δὲν ἦταν συνδεδεμένη «ἡ ἡμερολογιακή μεταβολή» μὲ τὴν «οἰκουμενιστική δραστηριότητα» καὶ ἄρα τὸ σχίσμα ἔγινε ξεκάθαρα γιὰ τὸ ἡμερολόγιο. Βέβαια, ἐπειδὴ αὐτὴ ἡ δικαιολογία δὲν ἰσχύει, χρησιμοποιοῦν κι ἄλλο σκεπτικό.

Μόλις πρὶν λίγες μέρες ἔγραφαν: «Η Ἐκκλησία καθ’ ἥν ἐποχήν μετέθετε τάς ἀνωτέρω ἑορτάς δέν ἦτο ἀκόμη πλήρως κατηρτισμένη καί δέν εἶχεν ὁλοκληρώσει διά τῶν ἐπτά Οἱκουμενικῶν Συνόδων τό καθεστώς αὐτῆς. Ἀφ’ ἧς ὅμως ἐθέσπισε τό καθεστώς αὐτῆς καί ἀφοῦ καταρτισθεῖσα πλήρως «τό τέλειον εἴληφεν» ὡς λέγει ἡ Συνοδική πρᾶξις τοῦ Ἱερεμίου, καί ἀφοῦ ὕψωσεν ὡσεί δόγμα τάς παραδόσεις καί τάς συνηθείας αὐτῆς καί ἀνεθεμάτισε πάντα νεωτερισμόν καί πᾶσαν παράβασιν αὐτῆς, οὐδεμίαν ἀπολύτως ἐπέφερε μεταβολήν εἰς τάς ἑορτάς» (http://entoytwnika1.blogspot.gr/2018/01/blog-post_23.html). Βέβαια, αὐτὴ ἡ θέση ἀποτελεῖ αὐθαιρεσία τῶν Π.Η., διότι τὸ «τέλειον» ἰσχύει μόνον γιὰ τὶς δογματικὲς ἀλήθειες τῆς Ἐκκλησίας κι ὄχι καὶ γιὰ τοὺς Κανόνες. Εἰδικὰ δὲ γιὰ τὸ Ἡμερολόγιο, τὸ ὁποῖο δογματοποίησαν οἱ Π.Η., δὲν ἔχει θεσπιστεῖ οὐδεὶς Κανόνας. Οἱ Κανόνες ποὺ ἔχουν θεσπιστεῖ ἀπὸ Οἰκουμενικὲς Συνόδους, ἀφοροῦν καὶ κανονίζουν τὸ Πασχάλιο. Ἔχει δὲ ἀρκούντως ἀποδειχθεῖ ὅτι καὶ οἱ Σύνοδοι τοῦ 16^ου αἰῶνος, μόνο τὸ Πασχάλιο ρυθμίζουν. Ἀλλὰ ἐὰν ὑποθέσουμε, ὅτι ρύθμισαν καὶ τὸ Ἑορτολόγιο (ποὺ δὲν ἀποδεικνύεται), νὰ ποὺ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τὴν δεκαετία τοῦ 1920 (πρὶν γίνει μέλος του Π.Σ.Ε. καὶ πρὶν ἀρθοῦν ἀπὸ τὸν Ἀθηναγόρα τὰ ἀναθέματα), ἀποδέχτηκε στὸ σύνολό της πλὴν Λακεδαιμονίων Γ.Ο.Χ., ὅτι ἡ ἀλλαγὴ τοῦ Ἑορτολογίου, παρ’ ὅτι κακῶς ἔγινε, δὲν ἀποτελεῖ ἀφορμὴ σχίσματος, ἀφοῦ δὲν ἀγγίζει δόγμα τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως γίνεται μὲ τὸν Οἰκουμενισμό.

Μία ἐπιπλέον ἀπόδειξη τῶν παραπάνω ἀποτελεῖ καὶ καὶ τὸ βιβλίο του ἱερομονάχου π. Χαρίτωνος, «Τὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ ἡ διαχρονική του στάση ἐναντίον τῶν αἱρέσεων», ποὺ παρουσίασαν καὶ προώθησαν οἱ Γ.Ο.Χ., στὸ ὁποῖο ὁ π. Χαρίτων παραθέτει πηγές, ποὺ ἀκυρώνουν τὰ συμπεράσματα τῶν Π. ὅπως:

«Περὶ δὲ τοῦ καθ’ ἡμᾶς Ἡμερολογίου τοιαύτην ἔχομεν γνώμην αἰδέσιμον καὶ ἔμπεδον καὶ ἀμετακίνητον τὸ ἀπ’ αἰῶνος καθωρισμένον καὶ κεκυρωμένον δὲ τῇ διηνεκεῖ τῆς Ἐκκλησίας πράξει Πασχάλιον, ὡς οὐκ ἐξὸν περὶ τοῦτο (σσ. δηλ. τὸ Πασχάλιον, ὄχι το ἡμερολόγιο) καινοτομῆσαι» (ἐγκύκλιος τοῦ 1904 σελ. 195).

«Κυρίως δὲ ἡ Σύνοδος διὰ τοῦ 8^ου Κανόνος, ἐπανέλαβε τὴν περὶ τοῦ Πάσχα (σσ. ὄχι τὸ ἡμερολόγιο) διάταξιν τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἀποφασίσασα νὰ μείνῃ αὕτη ἀσάλευτος» (Νικόδημος Μπιλάλης, σελ. 206).

«Ἡ ἐκκλησία τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης ἄτε καινοτομίαις χαίρουσα τοῖς περὶ αὐτὴν ἀστρονόμοις ἀπερισκέπτως συνήνεσε καὶ μετέθετο τὰ καλῶς περὶ τοῦ ἱεροῦ πάσχα (σσ. ὄχι τὸ ἡμερολόγιο) τοῖς χριστιανοῖς τελούμενα, τὰ ἀπὸ τῆς ἁγίας καὶ οἰκουμενικῆς συνόδου τῶν τιη΄ θεοφόρων Πατέρων ὁρισθέντα, παρά τε τῶν λοιπῶν συνόδων κυρωθέντα... Ὑφηγούμεθα παντὶ χριστιανῷ ὀρθοδόξῳ βουλομένω, ὡς οὐκ ἐστιν ἀσύστατον τὸ παρ ἡμῖν πασχάλιον (σσ. ὄχι τὸ ἡμερολόγιο)» (Συνοδικὴ ἀπόφαση τοῦ 1583, σελ. 205).

«...Ἡ Ἐκκλησία, ὅμως οὐδέποτε ἐπρόσεξε τὴν ἀκρίβεια τοῦ χρόνου, εἰμὴ μόνον τὴν ἑνότητα τοῦ πληρώματος...» (π. Θεόκλητος Διονυσιάτης, σελ. 239).

Παντοῦ λοιπὸν μιλοῦν οἱ πηγὲς γιὰ τὸ Πάσχα καὶ τὸν σχετικὸ μὲ αὐτὸ Κανόνα κι ὄχι γιὰ τὸ ἡμερολόγιο.

Ἂς μὴν ξεχνοῦμε, ὅτι οἱ Τ. στήριζαν τὴν στάση τους σὲ μία «Πάτριο» Παράδοση, τὴν ὁποία παρέλαβαν ἀπὸ Ἀποστόλους καὶ Ἁγίους. Παρόλα αὐτὰ ὅμως καταδικάστηκαν, διότι προκάλεσαν σχίσμα καὶ δὲν συμμορφώθηκαν μὲ τὶς ἀποφάσεις τῆς ὑπόλοιπης Ἐκκλησίας σχετικὰ μὲ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα (ὅπως πράττουν μέσα στὶς τόσες τους πλάνες κι οἱ Παπικοί) κι ὄχι γιὰ τὸ ἡμερολόγιο.

Τελευταία καὶ ἠχηρὴ ἀπόδειξη τῶν παραπάνω καὶ τοῦ ἐπιχειρήματος, ὅτι τὸ ἡμερολόγιο δὲν ἀποτελεῖ λόγο διακοπῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας, ὅσο τὸ Πασχάλιο δὲν ἔχει ἀλλάξει, μᾶς δίνει καὶ ἡ ἀπὸ τοὺς Γ.Ο.Χ. τόσες φορὲς, ἀλλὰ δυστυχῶς κατὰ τὸ τῶν Γ.Ο.Χ. δοκοῦν, ἀναφερόμενη Ρωσικὴ Ἐκκλησία τῆς Διασπορᾶς. Ἡ ROCOR ἐνῶ ἔστειλε στὶς 17. 02. 1925 μήνυμα στὸν Πατριάρχη Κων/πόλεως Κων/νο νὰ ἀνακαλέσει τὴν ἀπόφαση τῆς Συνόδου γιὰ τὴν διόρθωση τοῦ ἡμερολογίου, δὲν ἀναφέρει πουθενὰ οὔτε ἀπειλεῖ μὲ διακοπὴ ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας (Tserkvonyia Vedomosti, 11-12 (1925): 1-4, in: Rocorstudies, the development of russian orthodox church outside of russias attitude toward other local orthodox churches and non orthodox christians).

Ὁ Μητροπολίτης Ἀντώνιος ἀναφέρει σὲ ἐπιστολή του τὸ 1926: «for now while they [the modernizers] have not had the last word, and while the Church as a whole at an Ecumenical Council has not repeated the imprecation of Patriarch Jeremaiah [who in 1583 anathematized those among the Orthodox who adopted the Gregorian calendar], we must continue to maintain relationships (μετ.: «πρέπει νὰ συνεχίσουμε τὴν διατήρηση τῶν σχέσεων» τοὐτέστιν τὴν ἐκκλησιαστικὴ κοινωνία) lest we deprive ourselves of our own salvation, and swallow the camel while straining out the gnat» (letter dated 12 October 1926. Pis’ma Blazhenieshego Mitropolita Antoniia (Jordanville, 1988), 195).

Ὁ δὲ Μητροπολίτης Ἀναστάσιος σὲ ἐπιστολή του στὶς 27 September 1961 πρὸς τοὺς Γ.Ο.Χ., ἀντιγραφὴ τῆς ὁποίας στάλθηκε καὶ στὸν ἐπίσκοπο Ἰάκωβο, ἀναφέρει: «Our Church remains loyal to the use of the old calendar and considers the introduction of the new calendar to be an error. Nonetheless, its tactic was always to preserve spiritual unity with Orthodox Churches, even those who have adopted the new calendar, but only to the degree to which they celebrate Pascha in compliance with the decision of the First Ecumenical Council. Our Church has never labeled the Ecumenical Patriarchate or the Greek Archdiocese of North and South America as schismatic, and never abrogated spiritual union with them. (μετ.: «Παρόλα αὐτὰ ἡ τακτική της (δηλ. τῆς ROCOR) ἦταν πάντα ἡ διαφύλαξη τῆς πνευματικῆς ἑνότητας μὲ τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, ἀκόμα κι ἂν αὐτὲς υἱοθέτησαν τὸ Νέο Ἡμερολόγιο, ἀλλὰ μόνο στὴν βάση τοῦ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα σὲ συμφωνία μὲ τὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Ἡ Ἐκκλησία μας δὲν θεώρησε ποτὲ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἢ τὴν ἑλληνικὴ Ἀρχιεπισκοπὴ Βορείου καὶ Νοτίου Ἀμερικῆς ὡς σχισματική, καὶ δὲν διέκοψε ποτὲ τὴν πνευματικὴ ἑνότητα μαζί τους»). (Synod Archive. File: Sobor 2/74. Report to the council by Archbishop Anthony of Geneva “Nasha Tserkov’ v sovremennom mire,” 8-9)

Πιὸ τρανταχτὴ ἀπόδειξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς διαχρονικῆς πρακτικῆς γιὰ ἡμερολογιακὰ θέματα ἀπὸ τὰ παραπάνω λόγια δὲν ὑπάρχει.

Ἂν ἡ στάση τῶν Γ.Ο.Χ. σήμερα ἦταν ἡ ἀνάλογη μὲ αὐτὴ τῆς ROCOR, πόσο πιὸ ἰσχυρὸς θὰ ῆταν ὁ ἀντιαιρετικὸς ἀγῶνας. Δυστυχῶς ὅμως μέχρι τώρα, τὸ σχίσμα διατηρεῖται, μάλιστα ἀναγνωρισμένο πιὰ ἀπὸ τὸ κρᾶτος ὡς ἄλλη «Ἐκκλησία», ἐνῶ ἡ αἵρεση προχωράει Ἂς ἐλπίσουμε, ὅτι τελικὰ θὰ διδαχθοῦμε ἀπὸ τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας καὶ δὲν θὰ ἐπαναλάβουμε τὰ ἴδια λάθη, τώρα μάλιστα ποὺ δὲν ἐπικρατεῖ αἵρεση ἀλλὰ παναίρεση καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἑνότητα τῶν Ὀρθοδόξων εἶναι ἀναγκαιότερη ἀπὸ ποτέ.

Ἀδαμάντιος  Τσακίρογλου

1. Οἱ ὅροι «Σταυρώσιμο» καὶ παρακάτω «Ἀναστάσιμο» Πάσχα ἐφευρέθηκαν τὸν 17^ο αἰ. ἀπὸ τὸν I. Voss καὶ εἶναι ἀποδεκτοὶ μόνο ἀπὸ κάποιους νεότερους ἱστορικούς.

Πηγές:

Ευσέβιος Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία, εισαγωγή, μτφρ. σχόλια, Παναγιώτης Χρήστου, τομ. 1-3, Πατερικαί εκδόσεις Γρηγόριος Παλαμάς, Θεσ/νίκη, 1977-1978

Ευσέβιος Καισαρείας, ΄΄Εις τον Κωνσταντίνον Τριακονταετηρικός, Εις τον βίον Κωνσταντίνου, εισαγωγή, μτφρ. σχόλια, Παναγιώτης Χρήστου, τομ.4, εκδ. Πατερικαί εκδόσεις Γρηγόριος Παλαμάς, Θεσ/νίκη, 1982.

Β. Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, Εκδόσεις Διήγηση, 1994.

B. Στεφανίδου, Εκκλησιαστική ιστορία, Εκδ. "Αστήρ", 1970.

Franciscus Oehler, Corpus haereseologicum. Berlin, Asher, 1856-61.

James Drummond, The American Journal of Theology, Vol. 1, No. 3 (Jul., 1897), pp. 601-657.

Corpus scriptorum historiae byzantine, chronikon paschale, consilio B.G. Nibuhrii, vol. I, Oxford, 1934, σελ. 15.

Μεταλληνός Δ. Γεώργιος, Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Αρμός, Αθήνα 1989.

Δρόμοι της Πίστης – Ψηφιακή Πατρολογία (σημαντικός αριθμός ψηφιοποιημένων κειμένων Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας από την Patrologiae cursus completus, Series Graeca. Επισημαίνεται ότι στα περισσότερα απουσιάζει η αρίθμηση με βάση την P.G. του Migne).

Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Α´, εκδ. Παρουσία, Αθήνα 1997

Die Quartodezimaner; in: RGG4 6, Sp. 1862.

Karl Reinhold Köstlin, Lehrbegriff des Evangeliums und der Briefe Johannis, Βερολίνο 1843.

G. La Piana, “The Roman Church at the end of the second century”, 1925, Harvard Theological Review: 201-277.

Ιωάννης Παναγιωτόπουλος, Οι χριστιανικές κοινότητες των Ανατολικών στη Ρώμη των πρώτων χριστιανικών αιώνων: η περί Πάσχα έριδα. Πρακτικά του Η΄ Πανελληνίου ΣυμποσίουΛατινικών Σπουδών, Κομοτηνή 2007, σελ. 127-132.

Bernhard Lohse: Das Passafest der Quartadecimaner; Beiträge zur Förderung christlicher Theologie, 54; Gütersloh: Bertelsmann, 1953.

Philip Schaff: History of the Christian Church, Band 2, §62. The Paschal Controversies.

Χριστοδούλου Κ. Παρασκευαΐδου, «Ιστορική και Κανονική θεώρησις του Παλαιοημερολογητικού ζητήματος κατά τε την γένεσιν και την εξέλιξιν αυτού εν Ελλάδι», διδακτορική διατριβή (Ψηφιακή έκδοση στην ιστοσελίδα της Μυριόβιβλου.

Archimandrite Seraphim, The Quest for Orthodox Church Unity in America: A History of the Orthodox Church in North America in the Twentieth Century (New York, 1973), 61-62.