Η ασθένεια και ο θεραπευτής κατά τον άγ. Ιωάννη της Κλίμακος σε καιρούς Οικουμενισμού!

ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΝ ΣΙΝΑΪΤΗ

Τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου,

...4. Τρόποι θεραπείας

Αφού είδαμε ποιός πρέπει να είναι ο θεραπευτής, και ποιός είναι o άρρωστος άνθρωπος, θα πρέπει να δούμε τους τρόπους θεραπείας που έξασκεί ο Θεός διά του εμπείρου και ικανού θεραπευτού.

Σέ προηγούμενη ένότητα εντοπίστηκε γιά λίγο η παρουσία και άναγκαιότητα του ικανού και πεπειραμένου θεραπευτού Κληρικού, ο οποίος, βέβαια, εννοείται ότι έχει προηγουμένως ο ίδιος θεραπευθή. Επειδή τα θέματα αυτά, δηλαδή η θεραπεία, ο θεραπευτής και οι τρόποι θεραπείας συνεφάπτονται, γι αυτό, αναγκαστικά, σε μερικά σημεία θα επανέρχομαι.

Κατ' αρχήν γιά την εξάσκηση και εφαρμογή της καταλλήλου θεραπευτικής μεθόδου χρειάζεται να υπάρχη γνήσιος και όχι νόθος πνευματικός-θεραπευτής. Ο ίδιος ο θεραπευτής πρέπει να γνωρίζη καλά τον εαυτό του και να έχη άπειρη αγάπη προς τον θεραπευόμενο, τον Χριστιανό. Ο Χριστιανός πρέπει να χαίρεται και με την απλή παρουσία του πνευματικού του ιατρού. Τελικά, η ίδια η ύπαρξη του θεραπευτού ωφελεί τον άρρωστο πνευματικά. Γράφει ο άγιος

Ιωάννης: «ίνα, τον ιατρόν ορών ο νοσών, ευφραίνηται, ει και μηδέν ίσως παρ' αυτού ωφελείται» (ι'). Και βέβαια, αυτό σημαίνει ότι ο θεραπευτής πρέπει να έχη σαφή γνώση ότι «η κατ’ έννοιαν αμαρτία του προεστώτος», δηλαδή αμαρτία του θεραπευτού που γίνεται με λογισμούς, είναι χειρότερη από την κατ' ενέργειαν αμαρτία του υπηκόου (ξ'). Η γνώση αυτή θα τον κάνη να είναι πολύ διακριτικός και θεραπευτικός, γιατί διαφορετικά θα επιβάλη δυσβάστακτα φορτία.

Δεν είναι εύκολη η θεραπεία των ασθενών. Χρειάζεται αγάπη, πνευματική ανδρεία, γιατί κατά την πορεία της θεραπείας, θα δημιουργηθούν πολλά προβλήματα και θα γίνουν πολύ λεπτοί χειρισμοί, ακριβώς γιατί έχει να κάνη κανείς με τον λεπτό, ευαίσθητο ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, με τις τόσο λεπτές διεργασίες. Γι' αυτό και πρέπει ο θεραπευτής να καταβάλη «και πάσαν την σπουδήν, την αγάπην, την θέρμην, την επιμέλειαν, και την προς Θεόν ικεσίαν, επί τον λίαν πεπλανημένον, και συντετριμμένον» (οθ'). Ο άρρωστος εδώ χαρακτηρίζεται συντετριμμένος, γι' αυτό και χρειάζονται λεπτές επεμβάσεις. Πρέπει ο θεραπευτής να έχη την ικανότητα να φανερώνη στον άρρωστο όχι απλώς τα εξωτερικά τραύματα και τα φαινόμενα, αλλά τα αίτια της ψυχικής ασθενείας, τα οποία δεν φαίνονται εξωτερικά (κβ'). Επίσης, πρέπει να διακρίνη τους προσερχομένους σε αυτόν ανάλογα με τις επιθυμίες τους, με το τί θέλουν από τον ιατρό. Να αναδέχεται την πνευματική θεραπεία των ανθρώπων, αφού ξεχωρίσει μεταξύ «γνησίων τέκνων», «εκ διγαμίας», «εκ παιδισκών» και «έτερα χαμαιρριφή». Γιατί, πράγματι, δεν ζητούν το ίδιο όλοι οι προσερχόμενοι ασθενείς. Οπόοτε, είναι απαραίτητη η διάκριση σε αυτήν την λεπτή επέμβαση που γίνεται στον ψυχικό κόσμο. Πάντως, δπως ύπογραμμίζει ο άγιος 'Ιωάννης ο Σιναΐτης, Απαι¬τείται ολοκληρωτική προσφορά του πνευματικού θεραπευτού κατά το υπεύθυνο αυτό έργο, ήτοι απαιτείται «αναδοχή κυρίως, ψυχής δόσις, αντί υπέρ ψυχής του πλησίον κατά πάντα».

Η αναδοχή αυτή άλλοτε συνδέεται με αμαρτήματα του παρελθόντος, και άλλοτε με αμαρτήματα του μέλλοντος (νζ'). Οπότε, φαίνεται και από αυτό μόνο το έργο ότι ο θεραπευτής πρέπει να έχη πνευματική δύναμη μεγάλη. «Δυνάμεως ημίν χρεία πνευματικής, ώ τίμιε, πρό πάντων», γιατί άλλοτε θα χρειαστή να κρατήσουμε τα νήπια από το χέρι και να τα οδηγήσουμε στον ορθό δρόμο και άλλοτε θα χρειασθή τα πολύ νήπια και τους πολύ αδύνατους να τους άνυψώσουμε και κρατήσουμε στους ώμους (⚡γ'). Όποτε, το έργο της πνευματικής πατρότητος είναι βαρύ, λεπτό, καθοριστικό, υπεύθυνο, θυσίαστικό.

Βέβαια, και εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το έργο του πνευματικού θεραπευτού δεν γίνεται ανθρωποκεντρικά και αυτόνομα. Απαιτείται συντονισμός της θείας Χάριτος με την έλευθερία του ασθενούς. Η ίαση των ψυχικών τραυμάτων των άνθρώπων δεν γίνεται με άνθρώπινες συμβουλές και μεθόδους έργαστηρίου, αλλά με την ενέργεια του Θεού και την συνέργεια του πνευματικού θεραπευτού. Σε όλο το κείμενο του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου γίνεται λόγος γιά προσευχή, γιά επέμβαση του Θεου, γιά το ότι ο πραγματικός θεραπευτής είναι ο Θεός, αφού δικά του παιδιά είναι οι άνθρωποι. Αρχέτυπο των ανθρώπων είναι ο Θεός και όχι ο άνθρωπος. Αλλά και πάλι δεν μπορεί να ενεργήση ο Θεός, ουτε να βοηθήση ο ικανός και πεπειραμένος πνευματικός, αν δεν συνεργήση και ο άρρωστος άνθρωπος. Στην Ορθόδοξη θεραπευτική επιστήμη, όλα γίνονται με ελευθερία, ποτέ με την βία και την επιβολή.

Σε όλο το κείμενο του ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης δίνει μεγάλη σημασία στην ολοπρόθυμη και αβίαστη προσέλευση του αρρώστου, και μάλιστα στην ολοκληρωτική βοήθειά του γιά την δική του θεραπεία. Η ελευθερία του ανθρώπου είναι απαραβίαστη. Κάπου τονίζει ότι ουτε ο κυβερνήτης μπορεί να σώση το πλοίο χωρίς την συνέργεια των ναυτών, ουτε και ο ιατρός να θεραπεύση τον άρρωστο «μη πρότερον δυσωπηθείς παρ' αυτού, και διά της του τραύματος φανερώσεως προτραπείς ολοπίστως» (λστ'). Δηλαδή, χρειάζεται εμπιστοσύνη του άρρώστου στον θεραπευτή του, παράκληση να τον συνδράμη και βέβαια οικειοθελή αποκάλυψη του τραύματος.

Σε όλη αύτήν την κίνηση υπάρχει απόλυτη ελευθερία. Γιατί, πράγματι, είναι αδύνατη η σωτηρία «εκείνων (των άρρωστων) μη συνεργούντων» (ξδ') αυτών των ιδίων. Βέβαια, υπάρχει περίπτωση που ο άρρωστος άνθρωπος αισθάνεται την δειλία και την άδυναμία του, και γι' αυτό προσφέρει όλη την θέληση του στον έμπειρο θεραπευτή, αλλά και σε αυτήν την περίπτωση προϋποτίθεται η ελεύθερη αυτοπροσφορά του. Οι άνθρωποι στην κατηγορία αυτή ζήτησαν «έκουσίφ βίς* ίατρεΰσαι» καί, βέβαια, σε αύτήν την περίπτωση ο άγιος 'Ιωάννης ο Σιναΐτης συνιστά να υπακού¬σουν οι ιατροί στην ελεύθερη προσφορά των ασθενών (λα'). Πάντως, η θεραπεία δεν μπορεί να επιτευχθή έξω από την ελευθερία και το φιλότιμο των πνευματικών παιδιών, γι' αυτό και «γνήσιος υιός, εν άπουσίαις πατρός γνωρίζεται» (νη'). Άλλωστε, όταν κάνουμε λόγο γιά θεραπεία στην ορθόδοξη παράδοση, εννοούμε το να ρυθμιστή κατάλληλα ο πνευματικός οργανισμός του άνθρωπου, ώστε να μη χρειάζεται συνεχείς παρεμβάσεις και εξαρτήσεις. Ο άνθρωπος, ελευθερωμένος από την δουλεία που θέλουν να επιβάλλουν τα κτίσματα και ο κόσμος των παθών, πορεύεται τον δρόμο της συνεχούς ανόδου και προόδου.

Συνέπεια της ελευθερίας που πρέπει να εχη ο άρρωστος άνθρωπος είναι και ο τρόπος της εξομολογήσεως. Δηλαδή, σημαντικό θεραπευτικό μέσο είναι το μυστήριο της εξομολογήσεως, κατά το οποίο ο άρρωστος, με την απόλυτη δική του ελευθερία, αποκαλύπτει τα εσωτερικά του τραύματα. Στο σημείο αυτό ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης είναι πολύ εκφραστικός. Βέβαια, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι υπάρχουν δύο είδη εξομολογήσεως, ήτοι η φανέρωση των ψυχικών τραυμάτων γιά να τύχουν της θεραπευτικής επεμβάσεως, αλλά και η εξαγόρευση των λογισμών, ώστε ο άνθρωπος να λάβη πνευματική κατεύθυνση.

Ο άγιος Ιωάννης προσφέρει πολύ σημαντικές πληροφορίες για την εξομολόγηση. Κατ' αρχάς η έξαγόρευση πρέπει να γίνεται με την απόλυτη ειλικρίνεια και ελευθερία του ασθενούς, γιατί τότε προσφέρεται αποτελεσματική βοήθεια. «Γίνεται γάρ αυτοίς και διά της προς ημάς εξαγορεύσεως ου μετρία συγχώρησις». Και αυτό συνδέεται με το ότι, όπως συμβουλεύει, και αν ακόμη ο πνευματικός θεραπευτής εχη το προορατικό χάρισμα και δι' αυτού γνωρίζει τα ψυχικά τραύματα, δεν πρέπει να τα αποκαλύπτη, αλλά να αφήνη τον ίδιο τον προσερχόμενο να τα εξομολογήται.

Σε μιά τέτοια περίπτωση «δι' αινιγμάτων (με διαφόρους πλάγιους τρόπους) αυτούς εις την έξομολόγησιν προτρεψώμεθα». Επίσης, πρέπει να υπάρχη διαρκές ενδιαφέρον μετά την εξομολόγηση, αφού, όπως διδάσκει ο άγιος Ιωάννης, πρέπει να τους προτρέψουμε να έχουν και μετά την έξομολόγηση μεγαλύτερη παρρησία σε μας. Αλλά και ο πνευματικός θεραπευτής πρέπει να δείχνη τον εαυτό του υπόδειγμα ταπεινώσεως, να υπομένη, εκτός, βέβαια, από την ανυπακοή, και να τους εκπαιδεύη να έχουν σεβασμό απέναντί του (πδ'). Φαίνεται καθαρά από το κείμενο αυτό ότι η εξομολόγηση δεν είναι εύκολο πράγμα, αλλά γίνεται μέσα στά πλαίσια της ελευθερίας, της αγάπης, της ταπεινώσεως, του σεβασμού και της υπομονής. Και αυτό συμβαίνει γιατί η αποκάλυψη του εσωτερικού κόσμου απαιτεί λεπτούς χειρισμούς, είναι μιά πολύ δύσκολη και επαχθής εργασία.

Ο άγιος Ιωάννης δίνει και άλλες λεπτομερείς οδηγίες γι' αυτήν την διακριτική και υπεύθυνη αποστολή. Ο άρρωστος πρέπει να παρακινήται στο να αποκαλύπτη ακριβώς το είδος της αμαρτωλής πράξεως που διέπραξε. Και αυτό γιά δύο λόγους, πρώτον γιά να μην αποκτά παρρησία έναντι του θεραπευτού και δεύτερον γιά να διεγείρη την αγάπη του θεραπευτου γνωρίζοντας τα αμαρτήματα που ανέλαβε (με'). Φαίνεται εδώ ότι η σχέση μεταξύ θεραπευτου και θεραπευομένου είναι αρκετά λεπτή και είναι δυνατόν να χαθή η δυνατότητα ανοιχτης επικοινωνίας μεταξύ των δύο, ή με την πολλή παρρησία του θεραπευομένου ή με την έλλειψη της αγάπης του θεραπευτού, οπότε χρειάζεται πολλή προσοχή γιά να διαφυλάσσεται ο σεβασμός του θεραπευομένου και η μεγάλη αγάπη του θεραπευτοΰ.

Όμως και αυτή η εξαγόρευση των εσωτερικών τραυμάτων «κατ' είδος» έχει τα περιοριστικά της όρια. Ο θεραπευτής δεν πρέπει να εισέρχεται βίαια και ανελεύθερα στην εσωτερική κατάσταση της προσωπικότητος του θεραπευομένου. Δεν χρειάζεται να γίνεται λεπτομερειακός εξεταστής της προσωπικότητος του άλλου. Λέγει ο άγιος Ιωάννης: «δρα μη γίνου ακριβής των ελαχίστων εξεταστής, και ουκ έση λοιπόν Θεού μιμητής» (μθ'). Ο Θεός δεν καταργεί την ελευθερία του ανθρώπου, και δεν εξετάζει τις λεπτομέρειες της ζωής του. Οπότε, μέσα στα πλαίσια αυτά πρέπει να κινήται και ο θεραπευτής, γιατί διαφορετικά χάνει την θεομιμησία, δεν κάνει το έργο του κατά Θεόν. Επίσης, δεν πρέπει ο ψυχικά άρρωστος άνθρωπος να κάνη λεπτομερείς περιγραφές των σαρκικών παραπτωμάτων, όπως πρέπει να κάνη σε άλλες περιπτώσεις. Δηλαδή, γιά άλλα άμαρτήματα απαιτείται πλήρης περιγραφή, γιατί έτσι θα μπορέση να καταλάβη και τα εσωτερικά αίτια μιάς πράξεως, όμως γιά τα σαρκικά αμαρτήματα δεν πρέπει να είναι αναλυτικός: «Νουθέτει τους υπηκόους τα μεν σωματικά και λάγνα μη κατ’ είδος εξαγορεύειν τα δε λοιπά πάντα κατ’ είδος νύκτωρ τε και μεθ' ημέραν ανακινείν τω νοΐ πλημμελήματα» (ξα'). Και το λέγει αυτό ο άγιος Ιωάννης, διότι όταν ο άρρωστος κάνη λεπτομερείς αναλύσεις, κατά κάποιον τρόπο ηδονίζεται και ευχαριστείται με την ανάμνηση, οπότε διενεργούνται λεπτές διεργασίες και αλλοιώσεις στον εσωτερικό του κόσμο.

Φυσικά, υπογραμμίζει και το απόρρητο της εξομολογήσεως, αφού δεν είναι επιτρεπτό ο θεραπευτής να ανακοινώση σε άλλους το περιεχόμενο της εξαγορεύσεως του εξομολογουμένου. Ο θεραπευτής δεν πρέπει να φανερώνη τις ψυχικές αποκαλύψεις που του έκαναν οι άλλοι. Αυτό το θέτει σε βάση θεολογική και σωτηριολογική, αφού αφ' ενός μέν ο Θεός δεν αποκαλύπτει την εξομολόγηση που άκουσε, αφ' ετέρου δε γιατί μιά ενδεχόμενη άποκάλυψη δημιουργεί τεράστια σωτηριολογικά προβλήματα στους εξομολογουμένους, αφού σε τέτοια περίπτωση «αυτούς ανίατα νοσείν παρασκευάση» (πγ').

Θά πρέπη όμως στην συνέχεια να δούμε γιά λίγο και τους τρόπους τους όποιους θα χρησιμοποιή ο καλός θεραπευτής, αφού υπάρχει διαφορά των προσερχομένων, από άποψη πνευματικής ηλικίας, τρόπου ζωής, ψυχικών ασθενειών κλπ. Ο πεπειραμένος πνευματικός ιατρός πρέπει να γνωρίζη όλα αυτά, γιατί διαφορετικά διαστρεβλώνεται ο τρόπος και η μέθοδος θεραπείας, καταργείται η ελευθερία του ανθρώπου.

Ο θεραπευτής πρέπει να γνωρίζη «εν ποίοις, και πώς, και πότε» πρέπει να εφαρμόζωνται διάφορες παραγγελίες της Αγίας Γραφής (κθ'). Ο χρόνος και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων παίζουν σπουδαίο ρόλο γιά την μέθοδο θεραπείας τους. Όπως ο στρατηγός, έτσι και ο Ποιμήν πρέπει σαφώς να γνωρίζη «την εκάστου των ερχομένων στάσιν και τάξιν» (λε'), γιατί υπάρχει διαφορά μεταξύ πνευματικής ηλικίας και άλλοι χρειάζονται γάλα, και άλλοι στερεά βρώματα, αφού, άλλωστε, «καιρός παρακλήσεως» (νδ'). Οι άνθρωποι έχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους, αφού «πολύ το ποικίλον και το διάφορον κέκτηνται». Γι' αυτό οι υπεύθυνοι γιά την μαρτυρική αυτή διακονία, την θεραπεία των ανθρώπων, πρέπει να λαμβάνουν υπ' όψη τους «και τους τόπους, και τας αναβιώσεις (ανατροφή), και τας έξεις (τις συνήθειες)» (μστ'). Ακόμη δε είναι διαφορετικές οι προσελεύσεις των ανθρώπων,γι' αυτό και κάθε άνθρωπος θέλει την δική του αντιμετώπιση (μδ').

Είναι σημαντικός ένας λόγος του άγιου Ιωάννου του Σιναΐτου, σύμφωνα με τον οποίο ο θεραπευτής δεν πρέπει να εργάζεται με την δικαιοσύνη ούτε να φροντίζη να αποδίδη πάντοτε το δίκαιο, γιατί δεν αντέχουν όλοι οι άνθρωποι το ίδιο. Και παρουσιάζει τον τρόπο που αντιμετώπισε ένας σοφός και διακριτικός Γέροντας την περίπτωση δύο αδελφών, οι οποίοι προφανώς μάλωσαν μεταξύ τους. Ο ένας ήταν ένοχος, αλλά περισσότερο αδύνατος, και ο πνευματικός εκείνος θεραπευτής τον ανεκήρυξε αθώο. Ο άλλος ήταν αθώος, αλλά επειδή ήταν δυνατός και ανδρείος, τον κατεδίκασε ως ένοχο, και αυτό «ίνα μη διά δικαιοσύνης πλείον το σχίσμα γένηται». Βέβαια, ιδιαιτέρως μίλησε ανάλογα στον καθένα, ιδίως στον ψυχικά ένοχο (π'). Βλέπει κανείς εδώ ότι η θεραπεία των ανθρώπων δεν γίνεται με βάση τα δικαστήρια και την απονομή της δικαιοσύνης, αλλά με βάση την ιατρική επιστήμη, δηλαδή τις δυνατότητες που έχει κάθε άνθρωπος.

Η γνώση που πρέπει να διαθέτη ο θεραπευτής γιά να θεραπεύση τις ψυχικές ασθένειες των προσερχόμενων είναι, απαραίτητη, γιατί συνδέεται στενά με τους τρόπους της θεραπείας και τα φάρμακα τα όποια θα δώση. Δεν απαιτείται μόνον σωστή διάγνωση, ούτε γνώση της ιδιαιτερότητος κάθε ανθρώπου, αλλά ακόμη και σωστή χορήγηση των φαρμάκων. Θα δούμε μερικούς τρόπους θεραπείας, όπως τους παρουσιάζει ο άγιος Ιωάννης, ο έμπειρος αυτός καθοδηγητής των ψυχών.

Η χορήγηση των πνευματικών φαρμάκων συνδέεται στενά με την συμπάσχουσα καρδία του θεραπευτού. Δηλαδή, ο πνευματικός θεραπευτής συμμετέχει στον πόνο και την ψυχική κατάσταση του αδελφού. Ο Ηγούμενος πρέπει σαφώς να γνωρίζη «το πάσι κατά την εαυτών αξίαν προσπάσχειν και συνδιατίθεσθαι» (ιδ'). Μόνον μέσα από την «συμπάσχουσα καρδία» γίνεται αποτελεσματική θεραπεία. Ο πόνος του άλλου γίνεται δικός του πόνος και ο ίδιος πάσχει με την κατάσταση του αρρώστου. Δεν πρόκειται γιά μιά αντικειμενοποιημένη ιατρική, αλλά γιά μιά πολύ προσωποποιημένη. Η πνευματική επέμβαση γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να μεταβάλη τους πονηρούς μοναχούς σε απλούς και όχι οι απλοί και ευθείς μοναχοί να γίνωνται πονηροί και πολύπλοκοι στους λογισμούς (⚡ε'). Απαιτείται ιδιαιτερότητα και σύνεση.

Σ' ένα θαυμάσιο κείμενο, έχοντας υπ' όψη του τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι ιατροί της εποχής εκείνης γιά να θεραπεύσουν τις σωματικές ασθένειες, τα προσαρμόζει και στον τρόπο της επεμβάσεως σε ψυχικά τραύματα και νοσήματα. Ο πνευματικός θεραπευτής πρέπει να χρησιμοποιή ποικίλους τρόπους, ανάλογα με τις ασθένειες των ανθρώπων. Γιά σωματικά πάθη τα οποία φαίνονται χρησιμοποιεί «έμπλαστρον», γιά θεραπεία εσωτερικών παθών που δεν φαίνονται και γιά κάθαρση του εσωτερικού κόσμου χρησιμοποιεί «πόσιν», δηλαδή ιατρικό υγρό,γιά καθάρισμα του ψυχικού όφθαλμού «κολλύριον», και γιά χειρουργική επέμβαση, όταν πρόκειται να καθαρίση κάποια σαπίλα χρησιμοποιεί «ξυρίον», δηλαδή ξυράφιο και «φλεβότομον» και «μάχαιραν». Όμως, δεν αρκείται στην επέμβαση και την χρησιμοποίηση των καταλλήλων εργαλείων, αλλά χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία και φάρμακα, κατά την διάρκεια της επεμβάσεως, και μετά από αυτή, ήτοι «σπόγγον», δηλαδή δρόσισμα του ασθενούς με γλυκά και ήπια και απλά λόγια, «καυτήρα», δηλαδή κανόνα και επιτίμιο από αγάπη γιά ένα μικρό χρονικό διάστημα, «άλειμμα», δηλαδή αλοιφή, ήτοι ένα λόγο ή μιά παρηγοριά γιά την ανακούφιση του ασθενούς, «υπνωτικόν», δηλαδή να σηκώση ο θεραπευτής το φορτίο του υποτακτικού, ώστε να έχη ο υποτακτικός «τύφλωσιν οσίαν» και να μή βλέπη τα καλά έργα. Βέβαια, υπάρχουν περιπτώσεις που ο θεραπευτής πρέπει να χρησιμοποιή «μάχαιρα», ώστε να αποκόπτη ένα μέλος σεσηπός γιά την ωφέλεια των άλλων αδελφών (ιβ').

Φαίνεται καθαρά, όπως το περιγράφει ο άγιος Ιωάννης, ότι ποικίλουν τα φάρμακα και τα εργαλεία. Άλλοτε απαιτείται θεραπεία, άλλοτε εκκένωση των βρωμάτων, άλλοτε χειρουργική επέμβαση και άλλοτε εκτομή. Αλλά και η χειρουργική επέμβαση πρέπει να γίνεται με διακριτικότητα, χωρίς να προκαλή πόνο στον ασθενή.

Τα φάρμακα που δίνονται στους ψυχικά αρρώστους πρέπει να είναι ανάλογα με την πνευματική τους κατάσταση. Συνιστά: «σκοπείν δε μάλλον και προσφυώς αρμόζειν τα φάρμακα». Σ' εκείνους που αμάρτησαν πάρα πολύ πρέπει να προσφέρεται παρηγορία γιά να μη πέσουν στην απόγνωση, στους υπερηφάνους και εγωιστάς χρειάζεται στενή και τεθλιμένη όδός

Γιά άλλους πρέπει ο θεραπευτής να προσεύχεται με πολλή νήψη (η1, θ'), σε άλλους θα προσφέρη τον λόγο του και την διδασκαλία του (ζ'), άλλους θα ελέγχη και θα τους προκαλή και λίγο πόνο «ίνα μη μακροχρονίση, ή τελευτήση εκ σιωπής επαράτου» (κστ', κζ'). Άλλους ωφελεί η της «εξόδου υπόμνησις» (πα'), άλλους άλλα, και όλη η κοινότητα ωφελείται από την «ατιμία», δηλαδή από τον έλεγχο κάποιου που αντέχει (πβ1), άλλοι χρειάζονται βαρύτατα επιτίμια (νη'). Ο θεραπευτής δίνει στον καθένα ανάλογα με το τί θα τον ωφελήση πνευματικά. Διαφορετικός είναι ο τρόπος προσευχής που καθορίζεται στον καθένα. Ακόμη δε διαφορετική είναι η δίαιτα που χορηγείται. Μάλιστα, χρησιμοποιώντας την διαγωγή ενός πεπειραμένου Ηγουμένου, λέγει ότι προτιμούσε να εκδιώξη κάποιον από το Μοναστήρι, γιατί έτσι θα ωφεληθή ο ίδιος περισσότερο, παρά να παραμένη στό Μοναστήρι και εν όνόματι μιας φιλανθρωπίας και συγκαταβάσεως να μένη στό θέλημά του (⚡δ').

ΟΌ κάθε άνθρωπος βοηθείται και ωφελείται διαφορετικά. Στον ένα, όταν ανάψη ο θείος έρως, δεν ισχύει ο φόβος των λόγων. Στον άλλον, η παρουσία του φόβου της κολάσεως δημιούργησε υπομονή σε όλους τους κόπους, και στον άλλον η ελπίδα της Βασιλείας των Ουρανών τον οδήγησε στην περιφρόνηση όλων των επιγείων (λδ').

Είναι σαφές με όσα προηγήθηκαν ότι ο τρόπος θεραπείας είναι μιά σταυρική διακονία, δεν είναι μιά επιπόλαια πράξη. Η  ιδιαιτερότητα κάθε ανθρώπου, αλλά και η ιδιοσυγκρασία του απαιτούν διαφορετική αντιμετώπιση, κυρίως απαιτούν διεισδυτικό, ευαίσθητο, πεπειραμένο πνευματικό ιατρό, ο οποίος όχι μόνον θα κάνη ορθή διάγνωση και ορθή θεραπεία, αλλά κυρίως θα είναι έτοιμος να συμπάσχη με τον ασθενή, να αισθάνεται πάνω στην δική του ψυχή, αλλά και στο σώμα του τον πόνο και την οδύνη του αρρώστου, και βέβαια, θα είναι πρόθυμος να αίρη τον σταυρό της πνευματικής καθοδηγήσεως. Η πνευματική ιατρική επιστήμη δεν είναι μιά εγκεφαλική διακονία, αλλά μιά μαρτυρική ζωή, κατά το πρότυπο του Χριστού και πάντων των άγιων, όπως και του Προφήτου Μωϋσέως, που καθοδηγούσε με πόνο έναν σκληροτράχηλο λαό.

5. Προϋποθέσεις θεραπείας

Μέχρι τώρα έγινε λόγος γιά το τί άκριβώς είναι ή πνευματική ασθένεια, ποιός είναι ο κατάλληλος θεραπευτής, τί είναι η θεραπεία και βεβαίως πώς επιτυγχάνεται. Απομένει να υπογραμμισθή ότι η θεραπεία του ανθρώπου δεν έγκειται απλώς σε μιά ψυχολογική υποστήριξη και μιά ατομικιστική πράξη, αλλά κυρίως και πρό παντός είναι πορεία γιά να φθάση ο άνθρωπος από την άτομικότητά του στην προσωπική σχέση, από την φιλαυτία στην φιλοθεΐα και την φιλανθρωπία, από την ιδιοτελή στην ανιδιοτελή αγάπη. Ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο η θεραπεία γίνεται μέσα σ' ένα ορισμένο πνευματικό κλίμα.

Η Εκκλησία, η οποία εκλαμβάνεται ως οικογένεια, άλλά και πνευματικό Νοσοκομείο... είναι ο κατάλληλος χώρος της εξασκήσεως της θεραπευτικής αγωγής. Ήδη έχει εντοπισθεί ότι οι ψυχικές ασθένειες είναι αποτέλεσμα της απώλειας της σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό, τον συνάνθρωπο, τον εαυτό του και ολόκληρη την κτίση. Η πτώση του άνθρώπου συνδέεται στενώτατα με την απώλεια της σχέσης. Επομένως, η θεραπεία έγκειται στην απόκτηση της πραγματικής σχέσης με τον Θεό, τον συνάνθρωπο, τον εαυτό του και την κτίση. Αυτό πραγματοποιείται μέσα στον χώρο της Εκκλησίας.

Το όλο κείμενο του άγιου Ιωάννου του Σιναΐτου που μελετάμε, προϋποθέτει ένα κοινόβιο, ένα Μοναστήρι. Αναφέρεται σ' έναν Ηγούμενο, που είναι ο Ποιμήν, και του όποιου έργο είναι η θεραπεία των ψυχικών και σωματικών παθών των μοναχών. Στο σημείο αυτό δεν πρέπει να επιμείνουμε πολύ, γιατί και μιά απλή άνάγνωση του κειμένου «πρός Ποιμένα» το επιβεβαιώνει.

Απλώς θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ο άγιος Ιωάννης κάνει λόγο γιά προσοχή στην υποδοχή των «θρεμμάτων» (πθ'), ώστε να θέλουν να ενταχθούν στην ποίμνη έχοντας αγνή διάθεση και ζήλο γιά την σωτηρία τους. Η κατάλληλη ηλικία προσελεύσεως θεωρείται απαραίτητη, ώστε να μήν υπάρχη μεταμέλεια αργότερα, μετά την αποδοχή του μοναχικού σχήματος (ο'). Αλλά καίτοι οι μοναχοί ζούν σε μιά ορισμένη κοινότητα, εν τούτοις πρέπει να υπάρχη και η δυνατότητα της ελευθερίας ανάλογα με τις ήλικίες. Ο προεστώς πρέπει να προσέχη το θέμα αυτό, γιατί άλλωστε «αι καταστάσεις και κατοικήσεις προς τας σωματικάς ηλικίας διάφοροι» (ξθ'). Επίσης, απαιτειται ιδιαίτερη προσοχή, γιατί η συγκατοίκηση των αγωνιστών με τους ραθύμους δημιουργούν πολλούς κινδύνους (ξγ').

Επομένως, η κοινότητα, τό κοινόβιο, το Μοναστήρι, εκλαμβάνεται ως μία θεραπευτική κοινότητα, μέσα στην οποία ο άνθρωπος εντάσσεται γιά την θεραπεία του, γιά να γίνη πρόσωπο, αλλά και να αποκτήση ουσιαστική κοινωνία με τούς άλλους. Στην θεραπευτική αυτή κοινότητα υπάρχει ο ειδικός θεραπευτής, αλλά και άλλοι πνευματικοί αδελφοί, οι οποίοι βοηθούν τους παρευρισκομένους αδελφούς.

Τό επίκεντρο όμως της κοινότητος δεν είναι ο άνθρωπος, δηλαδή η κοινότητα δεν συγκροτείται σε ανθρωποκεντρικό επίπεδο. Κέντρο είναι ο Θεός, αφού και αυτός ο ποιμήν-ηγούμενος ενεργεί την αποστολή του με την δύναμη και ενέργεια του Θεού. Έτσι, λοιπόν, η κοινότητα που έχει υπ' όψη του ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης είναι Μοναστήρι, το κέντρο είναι ο Ιερός Ναός, μέσα στό οποίο τελείται η θεία Ευχαριστία, αυτή η κατ' εξοχήν κοινωνική πράξη, αφού δι' αυτής αποκτούμε ενότητα με τον Θεό, τους αδελφούς και με όλη την κτίση, και βέβαια, η όλη λατρεία που γίνεται μέσα στον Ιερό Ναό. Σε κάποιο σημείο ο άγιος Ιωάννης αναφέρει ότι κάποιος από τους θεοφιλείς ανθρώπους του είπε ότι «πάντοτε μέν, μάλιστα δε εν ταίς ετησίοις και Δεσποτικαίς εορταίς, ο Θεός τους εαυτού θεράποντας δωρεαίς αμείβεται» (ιζ'). Εδώ φαίνεται ότι δεν πρόκειται γιά μιά ουμανιστική θεραπεία, γιά μιά ψυχολογική ισορροπία, αλλά γιά δωρεές που προέρχονται από τον Θεό και μάλιστα κατά την διάρκεια των Δεσποτικών εορτών. Προϋποτίθεται λατρευτική σύναξη των μελών της Εκκλησίας. Μάλιστα δε η πορεία του ανθρώπου προς την ένωσή του με τον Θεό εκλαμβάνεται μέσα από την εικόνα της θείας Ευχαριστίας (⚡γ1).

Η ύπαρξη της κοινότητος και η τέλεση της θείας Εύχαριστίας και της λατρείας συνδέεται αναπόσπαστα με ένα άλλο άπαραίτητο στοιχείο της θεραπεία τού ανθρώπου και αυτό είναι η δογματική αλήθεια της Εκκλησίας, τα δόγματα και η λεγομένη πίστη. Ο άγιος Ιωάννης θα συστήση στον Ποιμένα: «Πίστεως απαθούς, και δογμάτων ευσεβών πρό πάντων κλήρου ο μίαν τοις υιοίς καταλίμπανε· ίνα μη μόνον τους υιούς, αλλά και τα εκγονά σου Κυρίω δι' οδού ορθοδοξίας προσαγάγεις» (⚡ζ'). Η Ορθοδοξία συναπαρτίζεται και συνίσταται από την απαθή πίστη και τα ευσεβή δόγματα. Διά της ορθοδόξου αυτής πίστεως προσάγει κανείς στον Κύριο όχι μόνον τα πνευματικά του τέκνα, αλλά και τα εγγόνια. Και βέβαια αυτή είναι η μεγαλύτερη πνευματική κληρονομιά.

Επομένως, οι τρεις αυτοί παράγοντες είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις γιά την θεραπεία του ανθρώπου, ήτοι η Κοινότητα-Εκκλησία, η Εύχαριστία-λατρεία, και η Ορθοδοξία (απαθής πίστη, ευσεβή δόγματα). Αλλά και αυτός ακόμη ο ησυχαστής και ερημίτης δεν αποδεσμεύεται από την κοινότητα, διότι ή είχε ζήσει προηγουμένως σε μιά κοινότητα, ή ακόμη εμπνέεται από αυτήν, γιατί ζη μέσα στο πνεύμα της κοινότητος. αφού, αγαπώντας τον Θεό και έχοντας κοινωνία μαζί Του, έχει κοινωνία με όλο τον κόσμο, και βέβαια αισθάνεται την ανάγκη να εκκλησιασθή και να κοινωνήση του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Το γεγονός πάντως είναι ότι όταν ο άνθρωπος κατορθώση να γνωρίση τα βάθη της υπάρξεώς του και το κακό που βρίσκεται εντός του, και μάλιστα όταν, με την Χάρη του Θεού και την βοήθεια του εμπείρου πνευματικού ιατρού, θεραπευθή ψυχικά, τότε γνωρίζει το βάθος του κακού, αλλά και το ύψος της λυτρώσεως. Είναι αρκετό να ζήση κανείς την πτώση και την ανάσταση μέσα στά έγκατα της υπάρξεώς του, γιατί τότε γνωρίζει όλον τον κόσμο.

6. Συμπέρασμα

Η θεραπεία του άνθρώπου είναι το σπουδαιότερο έργο που μπορεί να επιτελεσθή πάνω στην γη. Ο άγιος Ιωάννης θα πη: «μη μακάριζε τους χρήματα προσφέροντας, μακάριε· αλλά τους πρόβατα λογικά Χριστώ ανατιθέντας». Δεν υπάρχει άλλο πιό ευπρόσδεκτο δώρο στον Χριστό από «το ψυχάς λογικάς διά μετανοίας προσφέρειν». Και αυτό γιατί ολόκληρος ο κόσμος δεν αξίζει όσο μία ψυχή, αφού «ο μέν παρέρχεται, η δε άφθαρτος και έστι και διαμένει» (⚡).

Ο θεραπευτής με την καθαρότητά του, που δεν είναι έργο δικό του, αλλά δώρο του Θεού, αποσμήχει (σπογγίζει) τον ρύπο των άλλων, αποδεικνύει τον εαυτό του «συνεργόν των ασωμάτων και νοερών Δυνάμεων», αφού αυτό είναι το δικό τους έργο (οη').

Τελικά οι άνθρωποι σήμερα ζητούν την θεραπεία, όπως την περιγράφει και την παρουσιάζει ο άγιος 'Ιωάννης ο Σιναΐτης, και την προσφέρει η Ορθόδοξη Εκκλησία. Και όταν αναζητά την δικαιοσύνη, την ειρήνη, την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων, στο βάθος ζητά την θεραπεία, δηλαδή την σωστή σχέση του με τον Θεό, τους άλλους, τον εαυτό του και την κτίση. Τα παράπονα, οι μεμψιμοιρίες του, οι συνεχείς γογγυσμοί, οι «γκρίνιες» δημιουργούνται γιατί στό βάθος του ο άνθρωπος δεν ζη την πληρότητά του. Και βέβαια, γιά το έργο αυτό είναι απαραίτητη η παρουσία ενός ευαίσθητου, υπομονετικού πνευματικού, ο οποίος να είναι ο ίδιος ψυχικά ελεύθερος, να σέβεται απόλυτα την ελευθερία του άλλου, και να τον οδηγή πράγματι στην ελευθερία του πνεύματος και όχι σε ιδιοτελείς δικές του επιδιώξεις.

«Μεταξὺ Δύο Αἰώνων», Ἱεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου, σελ. 321-334.