Περί των Μυστηρίων των Εικονομάχων

  Χθὲς ἀναρτήσαμε ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία τοῦ π. Εὐθυμίου (ἐδῶ), ἀπὸ τὴν ὁποία πολλοὶ προβληματίστηκαν, ὡς πρὸς κάποια σημεῖα της, ὅπως π.χ. γιὰ τὴν ἀναγνώριση τῶν Μυστηρίων τῶν αἱρετικῶν κατ’ Οἰκονομίαν ἀπὸ ἐκκλησιαστικὴ Ὀρθόδοξη Σύνοδο.

    Γιὰ κάποια ἀπ’ αὐτά, ὁ π. Εὐθύμιος ἔχει παρουσιάσει σὲ βιβλίο του κάποιες θέσεις, ποὺ μποροῦν νὰ θεωρηθοῦν ὡς ἀπάντηση στὸν προβληματισμὸ κάποιων ἀδελφῶν. Τέτοια ἀπάντηση προκύπτει ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ γεγονότα ποὺ ἀναφέρει γιὰ τὴν περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας. Οἱ Ὀρθόδοξοι Σύνοδοι ποὺ κατὰ τὰ 120 χρόνια ἐκείνης τῆς αἱρέσεως συνεκλήθησαν, δὲν θεώρησαν ἄκυρες (κατὰ περίπτωση) τὶς χειροτονίες, τὶς βαπτίσεις, τοὺς γάμους κ.λπ. ποὺ τελέστηκαν κατὰ τὴν περίοδο τῆς ἐπικρατήσεως τῆς αἱρέσεως τῶν Εἰκονομάχων, ἀπέδωσαν δὲ τοὺς θρόνους καὶ πάλι σὲ μετανοήσαντας ἱερεῖς καὶ Ἐπισκόπους.

      Παραθέτουμε τὸ σχετικὸ τμῆμα.

"Πατερικὴ Παράδοση"

Ὁ ἅγ. Νικόδημος εἰς τό σημεῖο αὐτό τοῦ κανόνος ἑρμηνεύει ὡς ἑξῆς: «ἀλλά καί τιμῆς τῆς πρεπούσης, ὡς ὀρθόδοξοι, εἶναι ἄξιοι». Τό «ὡς ὀρθόδοξοι» σημαίνει ὅτι, εἰς τήν ὑπάρχουσα καί κηρυττομένη αἵρεσι, οἱ ἀποτειχισθέντες ἐτήρησαν ὀρθόδοξον στάσιν, ἀπομακρυνόμενοι ἀπό τόν αἱρετικό Ἐπίσκοπο. Δηλαδή σιωπηλά ἐννοεῖται ὅτι οἱ ὑπόλοιποι μή ἀποτειχισθέντες δέν ἐτήρησαν ὀρθόδοξον στάσι, δέν ἐβοήθησαν εἰς τήν παροῦσα αἵρεσι τήν Ἐκκλησία νά ὀρθοδοξήση, ἀλλά ἐβοήθησαν διά τῆς δειλίας των τήν αἵρεσι νά ἑδραιωθῆ. Ἐφ’ ὅσον λοιπόν οἱ μέν ἀξιώνονται τιμῆς καί ἐπαίνου, ἐξυπακούεται ὅτι οἱ ἐκ τοῦ ἀντιθέτου ὑποκύψαντες καί συμβιβασθέντες εἶναι ἄξιοι κατηγορίας καί τιμωρίας.

Τό ὅτι συνήθως δέν τιμωροῦνται ὑπό τῆς Ἐκκλησίας ὅσοι δέν τηροῦν γενναία καί ὁμολογιακή στάσι σέ θέματα πίστεως καί αἱρέσεως αὐτό πρέπει νά ὀφείλεται στούς ἑξῆς λόγους.

Πρῶτον διότι αὐτοί συνήθως ἀποτελοῦν τήν πλειοψηφία.

Δεύτερον διότι αὐτοί ἐπιστρέφουν διά τῆς μετανοίας εἰς τήν Ὀρθοδοξίαν, ὅταν καταδικασθῆ ἡ αἵρεσις, ὅπως ἔγινε κατά τήν Ζ΄ Οἰκουμενική μέ Ἐπισκόπους καί ἱερεῖς πού εἶχαν ἀκολουθήσει τήν Εἰκονομαχία, σύμφωνα μέ τά πρακτικά τῆς Συνόδου, μολονότι ἡ Εἰκονομαχία μέχρι τότε δέν ἦτο, ὅπως ἀναφέραμε, κατεγνωσμένη αἵρεσις.

Τρίτον διότι μὲ την ἀποκατάστασι τῆς Ὀρθοδοξίας και την καταδίκη τῆς αἱρέσεως ἡ Ἐκκλησία ἐν τῇ εὐσπλαγχνίᾳ της δίδει ἄφεσιν εἰς ὅλα τά προηγούμενα, καθ’ ὅσον ἐπετεύχθη ὁ βασικός σκοπός καί στόχος. Αὐτό ὅμως οὐδόλως σημαίνει ὅτι οἱ μή τιμωρούμενοι δι’ οἱονδήποτε λόγο εἶναι συνειδησιακῶς ἐντάξει, τήν στιγμή πού οἱ προθέσεις καί οἱ διαθέσεις ἑκάστου θά ἐξετασθοῦν λεπτομερῶς ἀπό τόν ἐτάζοντα νεφρούς καί καρδίας Θεόν…

η΄. Ἡ ἀποτείχισις στὰ χρόνια τῆς Εἰκονομαχίας

i. Πρώτη Περίοδος: Ἡ ἀντιμετώπισις ἀπὸ τὴν Ζ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ὅσων δὲν ἀποτειχίστηκαν καταδεικνύει τὴν ὑπάρχουσα Παράδοσι.

Ἤδη ἐκάναμε μία μικρή ἀναφορά εἰς τήν παροῦσα μελέτη διά τήν πρώτη περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας καί ἀναφέραμε τήν ἀποτείχισι πολλῶν ἁγίων καί τόν ἀγῶνα των κατά τῆς αἱρέσεως.  Ἀναφέραμε τήν ἐξέγερσι τοῦ λαοῦ καί ἰδίᾳ τῶν γυναικῶν καί τήν ἐκδίωξι ἀπό τήν Ἐκκλησία τοῦ πρώτου εἰκονομάχου Πατριάρχου, ὀνόματι Ἀναστασίου. Ἀναφέραμε μεταξύ ἄλλων καί τό καύχημα  τῶν ὁμολογητῶν, τόν ὅσιο Στέφανο τόν νέο, ὁ ὁποῖος ὡς ἡγούμενος, ὄχι μόνο δέν ὑπέγραψε τά πρακτικά τῆς εἰκονομαχικῆς Συνόδου τῆς Ἱέρειας, ὅταν οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ τά ἔφεραν στή μονή, ἀλλά καί τούς ἐξεδίωξε ὡς αἱρετικούς, μή δεχθείς οὔτε τά προσφερόμενα ἀπό τόν αὐτοκράτορα πρός αὐτόν δῶρα καί τρόφιμα. Ἀνέφερε δέ ὅτι δέν ἦτο δυνατόν νά γευθῆ ἀπό αὐτά τά ὁποῖα τοῦ προσέφεραν οἱ αἱρετικοί.

Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ὅλος ὁ ἀγῶνας τῶν ὁμολογητῶν ἐγίνετο χωρίς κἄν ἡ αἵρεσις νά εἶναι κατεγνωσμένη, ἀλλά ἀπεναντίας ἐπικυρωμένη ἀπό τήν Σύνοδο τῆς Ἱερείας, στήν ὁποία συμμετεῖχαν 348 Ἐπίσκοποι. Ἡ ἀποτείχισις λοιπόν ὅλων τῶν ἁγίων τῆς α΄ περιόδου τῆς Εἰκονομαχίας ἔχει διά τίς ἡμέρες μας ἰδιαίτερη σημασία, ἦταν δέ ἀναμφιβόλως ἡ αἰτία τῆς συγκλήσεως τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἡ ὁποία προσωρινῶς ἀπεκατέστησε τήν ὀρθόδοξο

πίστι.

Εἰς τό σημεῖον αὐτό θά ἀναφερθῶμεν εἰς τήν ἰδίαν τήν Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο καί συγκεκριμένα εἰς τό πῶς ἀντιμετώπισαν οἱ θεοφόροι Πατέρες τούς μή ὁμολογήσαντας ἀλλά ἀκολουθήσαντας δι’ οἱονδήποτε λόγο τήν αἵρεσιν τῆς Εἰκονομαχίας. Εἶναι πολύ σημαντικό αὐτό, διότι ὑπάρχει ἡ ἔνστασις ἀπό τούς δεχομένους τήν δυνητικήν ἑρμηνείαν τοῦ ΙΕ΄ ἱεροῦ κανόνος τῆς Πρωτοδευτέρας Συνόδου, ὅτι δηλαδή οἱ μή ἀποτειχισθέντες ἀπό τούς αἱρετικούς Ἐπισκόπους ἤ Πατριάρχες οὐδέποτε ἐτιμωρήθησαν. 

         Εἰς τήν πρώτην πρᾶξιν αὐτῆς τῆς Συνόδου καί μετά τίς προκαταρκτικές προσφωνήσεις, προσῆλθον εἰς τήν Σύνοδον τρεῖς Ἐπίσκοποι, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἀποδεχθῆ τήν Εἰκονομαχία καί ἐζήτουν συγγνώμη διά τήν ἀμέλεια καί νωθρότητα εἰς τήν ὁμολογίαν τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Ἔφερον δέ μαζί των καί λιβέλλους ἐναντίον τῆς αἱρέσεως, τούς ὁποίους ἀνέγνωσαν εἰς τήν Σύνοδο, ὑπόσχοντο δέ ὅτι οὐδέποτε πλέον θά ἀρνηθοῦν τήν Ὀρθοδοξία ἤ θά συμπεριφερθοῦν παρομοίως πρός τούς αἱρετικούς. Τό κείμενο τῶν πρακτικῶν ἔχει ὡς ἑξῆς:

«Τούτων οὕτω πραχθέντων, (τῶν προκαταρκτικῶν προσφωνήσεων) παρήχθη Βασίλειος ὁ ὁσιώτατος ἐπίσκοπος Ἀγκύρας, καί Θεόδωρος ὁ Μύρων, καί Θεοδόσιος ὁ τοῦ Ἀμμορίου καί στάντων αὐτῶν ἐν τῷ μέσῳ τῆς ἁγίας συνόδου, Βασίλειος ἐπίσκοπος Ἀγκύρας εἶπεν· ὅσον ἦν εἰς δύναμίν μου, δεσπόται, ἐξήτασα τήν ὑπόθεσιν, καί πᾶσαν πληροφορίαν δεξάμενος, προσῆλθον τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ ἐγώ ὁ ἔσχατος ὑμῶν δοῦλος.

»Ταράσιος ὁ ἁγιώτατος πατριάρχης εἶπεν· δόξα τῷ Θεῷ τῷ θέλοντι πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι, καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν.

»Βασίλειος ἐπίσκοπος Ἀγκύρας ἀπό λιβέλλου ἀνέγνω οὕτως·  θεσμοθεσία ἐστίν ἐκκλησιαστική κανονικῶς παραδεδομένη ἄνωθεν καί ἐξ ἀρχῆς ἔκ τε τῶν ἁγίων ἀποστόλων, καί τῶν αὐτῶν διαδόχων ἁγίων πατέρων ἡμῶν καί διδασκάλων· ἀλλά γε καί τῶν ἁγίων καί οἰκουμενικῶν ἕξ συνόδων, ὥστε τούς ἀπό αἱρέσεως οἱασδηποτοῦν ἐπιστρέφοντας πρός τήν ὀρθόδοξον ὁμολογίαν καί παράδοσιν τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας, ἐγγράφως τήν οἰκείαν ἐξαρνεῖσθαι αἵρεσιν, καί τήν ὀρθόδοξον ὁμολογεῖν πίστιν. ὅθεν καί ἐγώ Βασίλειος ἐπίσκοπος Ἀγκύρας τῆς πόλεως, προαιρούμενος ἑνωθῆναι τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ, Ἀνδριανῷ τε τῷ ἁγιωτάτῳ πάπα τῆς πρεσβυτέρας Ρώμης, καί Ταρασίῳ τῷ μακαριωτάτῳ πατριάρχῃ, τοῖς τε ἁγιωτάτοις ἀποστολικοῖς θρόνοις, λέγω δέ Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας, καί τῆς ἁγίας πόλεως, ἀλλά μήν καί πᾶσι τοῖς ὀρθοδόξοις ἀρχιερεῦσί τε καί ἱερεῦσι, ταύτην τήν παροῦσαν ἔγγραφόν μου ὁμολογίαν ποιοῦμαι, καί προστάζω ὑμῖν τοῖς ἐξ ἀποστολικῆς αὐθεντίας λαβοῦσι τήν ἐξουσίαν.  Ἐν ταυτῷ δέ καί συγγνώμην ἐξαιτοῦμαι παρά τῆς θεοσυλλέκτου ὑμῶν μακαριότητος ὑπέρ ταύτης μου τῆς βραδύτητος·  δέον γάρ ἦν μή ὑστερηκέναι με πρός τήν τῆς ὀρθοδοξίας ὁμολογίαν· ἀλλά τῆς ἄκρας μου ἀμαθίας καί νωθρείας καί ἠμελημένης διανοίας ἐστί τοῦτο. ὅθεν καί μᾶλλον αἰτῶ τήν μακαριότητα ὑμῶν ἐξαιτῆσαι καί παρά Θεοῦ συγχώρησίν μοι παρασχεθῆναι» (Πρακτικά τῶν Ἁγίων καί Οἰκουμενικῶν Συνόδων Τόμος 3, 729).

Ἐδῶ βλέπομε στήν ἀρχή τοῦ λιβέλλου, ὅτι ὁ Ἐπίσκοπος αὐτός ζητᾶ «ἑνωθῆναι τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ». Δηλαδή ὁμολογεῖ ἐνώπιον τῶν Πατέρων ὅτι ὅσο καιρό εἶχε ἐκκλησιαστική κοινωνία μέ τούς εἰκονομάχους, θά λέγαμε σήμερα  μέ τήν κρατοῦσα Ἐκκλησία, ἐθεωροῦσε τόν ἑαυτόν του ἐκτός Ἐκκλησίας.  Καταγγέλλει ἐπίσης ὅτι δέν ἔπρεπε νά φανῆ ἐλλιπής εἰς τήν ὁμολογίαν τῆς Ὀρθοδοξίας «δέον γάρ ἦν μή ὑστερηκέναι με πρός τήν τῆς ὀρθοδοξίας ὁμολογίαν». Ἐν συνεχείᾳ εἰς τόν λίβελλον κάνει ὁμολογία πίστεως, καταδικάζει ὅλες τίς αἱρέσεις μέ λεπτομερῆ ἀναφορά εἰς τήν Εἰκονομαχία.

Τελειώνοντας δέ ἀναφέρει τά ἑξῆς: «Ταῦτα μέ οὕτως ὁμολογῶ, καί τούτοις συγκατατίθεμαι, καί ἐξ ὅλης καρδίας καί ψυχῆς καί διανοίας ἀποφαίνομαι. ἐάν δέ, ὅπερ ἀπέστω, ἐκ διαβολικῆς προσβολῆς ἐν οἱῳδήποτε χρόνῳ ἑκουσίως ἤ ἀκουσίως διαστραφῶ ἐκ τῶν ὑπ’ ἐμοῦ τούτων προωμολογημένων, ἀνάθεμα ἔσομαι ἀπό τοῦ πατρός καί τοῦ υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου πνεύματος, καί τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας, καί παντός ἱερατικοῦ τάγματος ἀλλότριος. Φυλάξω δέ κατά τούς θείους κανόνας τῶν τε ἁγίων ἀποστόλων καί τῶν θεσπεσίων πατέρων ἡμῶν, ἑαυτόν ἀπό πάσης δοσοληψίας καί αἰσχροκερδείας» (Πρακτικά, ὡς ἀν. 3,230). Ἐδῶ βλέπομε τόν Ἐπίσκοπο νά ἀναθεματίζη ὁ ἴδιος τόν ἑαυτόν του, ἄν στό μέλλον καθ’ οἱονδήποτε τρόπο ἀρνηθῆ τήν Ὀρθοδοξία. Ἄρνησις, εἰς τό σημεῖο αὐτό, θεωρεῖται ἡ μή ἀποτείχισις ἀπό τούς αἱρετικούς, οἱ ὁποῖοι κατεῖχον τήν ἐκκλησιαστική ἐξουσία.

         Ὅταν ἐν συνεχείᾳ ἀνέγνωσε τό λίβελλον καί ὁ δεύτερος Ἐπίσκοπος, ὁ ἅγιος Εὐθύμιος Ἐπίσκοπος Σάρδεων εἶπε: «Εὐλογητός ὁ Θεός ὁ ἑνώσας αὐτόν τῇ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ» (Πρακτικά, 3, 730).  Δηλαδή διά τῆς αἱρέσεως ὁ Ἐπίσκοπος εἶχε ἐξέλθει τῆς Ἐκκλησίας, ἔστω καί ἄν ἦτο ἑνωμένος μέ Συνόδους καί Πατριάρχες, καί μέ τήν μετάνοια καί ἐπιστροφή στήν ὀρθόδοξο πίστι ἑνώθηκε καί εἰσῆλθε στήν Ἐκκλησία.

         Ὅταν ἀνέγνωσε τόν λίβελλον ὁ τρίτος Ἐπίσκοπος ἔγινε συζήτησις, ἄν θά τούς δεχθοῦν ἁπλῶς ὡς μετανοοῦντας ἤ θά ἔπρεπε νά τούς ἀποδώσουν καί τούς ἐπισκοπικούς θρόνους:

«Ταράσιος ὁ ἁγιώτατος πατριάρχης εἶπε. δοκεῖ ὑμῖν τούς θρόνους αὐτῶν ἀπολαμβάνειν;

Οἱ εὐλαβέστατοι μοναχοί εἶπον· καθώς ἐδέξαντο αἱ ἅγιαι καί οἰκουμενικαί ἕξ σύνοδοι τούς ἐξ αἱρέσεως ἐπιστρέφοντας, καί ἡμεῖς δεχόμεθα.

»Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπεν· ἀρέσκει πᾶσιν ἡμῖν. καί ἐκελεύσθησαν ὅ,τε εὐλαβέστατος Βασίλειος ἐπίσκοπος Ἀγκύρας, καί Θεόδωρος ὁ εὐλαβέστατος ἐπίσκοπος τοῦ Ἀμμορίου, καθίσαι εἰς τούς βαθμούς καί εἰς τάς καθέδρας αὐτῶν» (Πρακτικά, 3,231).

Βλέπομε λοιπόν  φανερά ὅτι ἡ Σύνοδος ἀπεφάσισε νά μήν τούς τιμωρήση, ἀλλά νά τούς ἀποδώση και τούς ἐπισκοπικούς θρόνους, ἐφ’ ὅσον μετενόησαν καί ὑπεσχέθησαν νά μήν ἀρνηθοῦν πάλι τήν ὀρθόδοξο πίστι. Ἡ παρατήρησις τῶν μοναχῶν καί ἡ ἀποδοχή τῆς Συνόδου ὅτι «καθώς ἐδέξαντο αἱ ἅγιαι καί οἰκουμενικαί ἕξ σύνοδοι τούς ἐξ αἱρέσεως ἐπιστρέφοντας καί ἡμεῖς δεχόμεθα», σημαίνει ὅτι τούς Ἐπισκόπους αὐτούς τούς ἀντιμετώπισαν ὡς αἱρετικούς, παρ’ ὅτι αὐτοί οἱ Ἐπίσκοποι ὑπήκουον στόν Πατριάρχη καί σέ πολυάνθρωπο Σύνοδο 348 Ἐπισκόπων, πού ναί μέν σήμερα  γνωρίζουμε ὅτι ἔχει καταδικασθῆ ὡς αἱρετική, τότε ὅμως, ἀποτελοῦσε τήν τελευταία ὀρθόδοξη Σύνοδο· καί προσέτι εἶχον καί τήν στήριξι τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας, ἡ ὁποία ἀσκοῦσε τότε σημαντικωτάτη ἐπιρροή στά ἐκκλησιαστικά πράγματα καί ἐνίοτε μάλιστα τά κατηύθυνε.

Ἀπό ὅλα αὐτά γίνεται φανερό ὅτι μόνο ἡ ὁμολογία καί ἡ ἀποτείχισις ἐν καιρῷ αἱρέσεως εἶναι ὁ ἀσφαλής δρόμος πρός σωτηρία καί παραμονή στήν Ἐκκλησία.

         Ἐν συνεχείᾳ στήν ἴδια πρώτη συνέλευσι τῆς Συνόδου προσήχθησαν ἄλλοι ἑπτά Ἐπίσκοποι, οἱ ὁποῖοι εἶχαν προσχωρήσει στήν εἰκονομαχική αἵρεσι. Καί αὐτοί ἐν μετανοίᾳ, διά τήν ἄρνησι τῆς πίστεως, ἐζήτουν νά ἐνταχθοῦν πάλι στήν Ἐκκλησία. Μέ αὐτούς ἀσχολήθηκε πολύ ἐκτενέστερα ἡ Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος, ἐγένοντο πάμπολλες συζητήσεις τῶν Πατέρων διά τό πῶς θά τούς ἀποδεχθοῦν καί ἀνεγνώσθησαν διάφορα κείμενα ἁγίων Πατέρων καί Συνόδων. Σέ κάποια στιγμή τῆς συζητήσεως διελέχθησαν τά ἑξῆς:

«Ταράσιος ὁ ἁγιώτατος πατριάρχης εἶπεν· ἀρτίως οὖν καί ἡμεῖς κατά τόν καιρόν τοῦτον τήν ἀναφυεῖσαν αἵρεσιν πῶς ὀφείλομεν δέξασθαι;

Ἰωάννης ὁ θεοφιλέστατος τοποτηρητής τοῦ ἀποστολικοῦ θρόνου τῆς ἀνατολῆς εἶπεν· ἡ αἵρεσις χωρίζει ἀπό τῆς ἐκκλησίας πάντα ἄνθρωπον.

Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπε· τοῦτο εὔδηλόν ἐστιν» (Πρακτικά, 3, 733).

Δηλαδή ἐφ’ ὅσον ὑπάρχει αἵρεσις, αὐτός πού τήν ἀποδέχεται καί ὑπάγεται εἰς αὐτήν, χωρίζεται ἀμέσως ἀπό τήν Ἐκκλησία. Αὐτό ὁμολόγησε ἡ Οἰκουμενική Σύνοδος καί ἀπό αὐτό πάλι καταδεικνύεται ὅτι ἐν καιρῷ αἱρέσεως ἡ ἀποτείχισις εἶναι ἡ μόνη ὁδός σωτηρίας.

Τελικῶς καί αὐτούς τούς Ἐπισκόπους, ἐφ’ ὅσον ἀνέγνωσαν τούς λιβέλλους ἐναντίον τῆς αἱρέσεως, τούς ἀπεδέχθη ἡ Σύνοδος καί τούς ἀπέδωσε καί τούς ἐπισκοπικούς θρόνους των.

         Πρίν κλείσουμε τήν ἀναφορά μας στή Ζ΄ Οἰκουμενική καί προκειμένου νά γίνη πλήρως κατανοητό τό γιατί δέν ἐτιμωροῦντο ὅσοι ἐν καιρῷ αἱρέσεως δέν ἀπετειχίζοντο ἀπό τούς αἱρετικούς Πατριάρχες καί Ἐπισκόπους, θά ἀναφέρωμε καί ἕνα τμῆμα εἰς τό ὁποῖο οἱ Πατέρες, προκειμένου νά βεβαιωθοῦν διά τό πῶς θά ἀντιμετωπίσουν τούς μετανοοῦντας καί ἐπιστρέφοντας ἐκ τῆς αἱρέσεως, ἀνέγνωσαν τμῆμα τῶν πρακτικῶν της Δ΄ ἐν Χαλκηδόνι Συνόδου, τό ὁποῖον ἔχει ὡς ἑξῆς:

«Ἡ ἁγία σύνοδος εἶπε· ἀναγνωσθήτω καί τά λοιπά τῶν κανονικῶν χρήσεων. Ἔτι Κωνσταντῖνος ὁ εὐλαβέστατος διάκονος καί νοτάριος τοῦ εὐαγοῦς πατριαρχείου ἀνέγνω ἐκ τῶν πεπραγμένων τῆς ἁγίας καί οἰκουμενικῆς τετάρτης συνόδου τῆς ἐν Χαλκηδόνι. “Οἱ ἀνατολικοί καί οἱ σύν αὐτοῖς εὐλαβέστατοι ἐπίσκοποι ἐξεβόησαν· πάντες ἡμάρτομεν, πάντες συγγνώμην αἰτοῦμεν. Καί αὖθις Θαλάσσιος, Εὐσέβιος καί Εὐστάθιος οἱ εὐλαβέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· πάντες ἡμάρτομεν, πάντες συγγνώμην αἰτοῦμεν. καί μεθ’ ἕτερα. Καί ἀναστάς ὁ εὐλαβέστατος ἐπίσκοπος Γουβενάλιος ἅμα αὐτοῖς μετῆλθον εἰς τό ἄλλο μέρος· καί ἀνεβόησαν οἱ ἀνατολικοί καί οἱ σύν αὐτοῖς εὐλαβέστατοι ἐπίσκοποι· ὁ Θεός καλῶς ἤνεγκέ σε ὀρθόδοξε, καλῶς ἦλθες. καί μεθ’ ἕτερα πλεῖστα. Οἱ Ἰλλυρικιανοί εὐλαβέστατοι ἐπίσκοποι εἶπον· πάντες ἐσφάλημεν, πάντες συγγνώμην αἰτοῦμεν”». (Πρακτικά, 3, 736).

Αὐτός  λοιπόν εἶναι ὁ λόγος διά τόν ὁποῖο οἱ Πατέρες ἐν τῇ εὐσπλαγχνίᾳ των καί ἐφ’ ὅσον ἐμετανόουν διά τήν ἔλλειψιν τῆς ὁμολογίας τῆς  πίστεως καί τόν συμβιβασμό, δέν ἐτιμωροῦσαν ὅσους δέν ἀπετειχίζοντο ἐν καιρῷ αἱρέσεως, ἀπό τούς αἱρετικούς Πατριάρχες καί Ἐπισκόπους. Τό γεγονός ὅτι καί οἱ ἴδιοι οἱ προσερχόμενοι αἱρετικοί ἀντιμετώπιζον τούς ἑαυτούς των ὡς παραβάτας ἐν καιρῷ αἱρέσεως, δεικνύει ὅτι ἡ ἀποτείχισις ἦτο Παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας. Τό πῶς τώρα δύναται νά χρησιμοποιηθῆ ὡς ἐπιχείρημα ὑπέρ τῆς δυνητικῆς ἑρμηνείας τοῦ ΙΕ΄ ἱεροῦ κανόνος τῆς Πρωτοδευτέρας Συνόδου, τό ὅτι δηλαδή οἱ μή ἀποτειχισθέντες ἐν καιρῷ αἱρέσεως δέν ἐτιμωρήθησαν, αὐτό μόνο σέ ἡμέρες ἀλλοιώσεως τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος (ὅπως συμβαίνει στίς ἡμέρες μας) δύναται νά γίνη.

ii. Δεύτερη Περίοδος τῆς Εἰκονομαχίας.

Θά κάνωμε στή συνέχεια μία μικρή ἀναφορά εἰς τήν ἀποτείχισι τῶν ὁμολογητῶν κατά τήν δευτέρα περίοδο τῆς εἰκονομαχίας, μετά δηλαδή τήν Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο. Κατά τήν περίοδο αὐτή ἔχουμε ἀπό πλευρᾶς αὐτοκρατόρων τόν μετριοπαθῆ εἰκονομάχο Νικηφόρο τόν ἀπό Γενικοῦ (802-811) καί τούς εἰκονομάχους Λέοντα Ε΄ τόν Ἀρμένιο, Μιχαήλ Β΄ τόν Τραυλό καί τόν Θεόφιλο (829-842). Τήν περίοδο τῶν τριῶν τελευταίων αὐτοκρατόρων, δηλαδή διάστημα περίπου τριάντα ἐτῶν, ἔχουμε καί εἰκονομάχους Πατριάρχες, οἱ ὁποῖοι ἦσαν: ὁ Θεόδοτος Α΄(814-820), ὁ Ἀντώνιος Α΄ (821-837) καί ὁ Ἰωάννης Ζ΄ (837-842).

         Κατ’ αὐτήν τήν δευτέρα περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας, κατά τήν ὁποία ἦτο ἤδη κατεγνωσμένη ἡ αἵρεσις, συνήχθη Δευτέρα εἰκονομαχική Σύνοδος τό 815, ἡ ὁποία ἀκύρωσε τήν Ζ΄ Οἰκουμενική, ἐπεκύρωσε τήν εἰκονομαχική Σύνοδο τῆς Ἱέρειας καί ἐπέβαλε μέ τήν βοήθεια τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας πάλι τήν Εἰκονομαχία. Οἱ ἅγιοι πού ἀντιστάθηκαν στήν αἵρεσι καί ἀπετειχίστηκαν ἐκκλησιαστικῶς ἀπό τούς εἰκονομάχους Πατριάρχες καί Ἐπισκόπους ἦσαν οἱ ἑξῆς: (ἐδῶ ἀναφέρονται δεκάδες Ἅγιοι). Ἔξαρχος ὁμολογητής καί πνευματικός ἡγέτης, θεωρητικός καί πρακτικός, τῆς δευτέρας περιόδου τῆς εἰκονομαχίας ἦταν ὁ ὅσιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης.

         Ἀπό ὅλα αὐτά βλέπομε ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική ἐπικοινωνία μέ τούς αἱρετικούς, πού ἐδραστηριοποιοῦντο μέσα στήν Ἐκκλησία, ἦτο διά τούς Πατέρες μεγίστη πτῶσις καὶ προδοσία τῆς πίστεως. Σήμερα ὅμως αὐτό ὀνομάζεται σύνεσις, διάκρισις καί ἀποφυγή σχίσματος.

(Ἱερομονάχου Εὐθυμίου Τρικαμηνᾶ, Ἡ Διαχρονικὴ Συμφωνία τῶν Ἁγίων Πατέρων γιὰ τὶ Ὑποχρεωτικὸ τοῦ 15^ου Κανόνος… περὶ Διακοπῆς Μνημοσύνου, σελ. 131-142).