Εγκώμιον εις τον Απόστολον Ανδρέαν τον Πρωτόκλητον

Ἐγκώμιον εἰς τὸν

Ἀπόστολον Ἀνδρέαν τὸν Πρωτόκλητον

Νικήτα ρήτορος τοῦ Παφλαγόνος

  

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ  ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ

    

  Εἰς τὴν με­τα­πο­στο­λι­κὴν ἐ­πο­χήν, ἡ ἀ­γά­πη κά­ποι­ων χρι­στι­α­νῶν πρὸς τοὺς ἁ­γί­ους Ἀ­πο­στό­λους τοὺς ὡ­δή­γη­σεν εἰς τὴν ἀ­πο­σπα­σμα­τι­κὴν γρα­πτὴν δι­ά­σω­σιν πολ­λῶν δευ­τε­ρευ­ου­σῶν πλη­ρο­φο­ρι­ῶν πε­ρὶ τοῦ βί­ου των, αἱ ὁ­ποῖ­αι δὲν εἶ­χον συμ­πε­ρι­λη­φθῆ εἰς τὰ θε­ό­πνευ­στα κεί­με­να τῆς Και­νῆς Δι­α­θή­κης.

Ὡς μᾶς πλη­ρο­φο­ρεῖ ὁ Βρε­σκί­ας Φι­λά­στρι­ος (†390), γνω­στὸς ἀ­μύν­τωρ τῆς ὀρ­θο­δο­ξί­ας τι­μώ­με­νος ὡς ἅ­γι­ος, ἐκ τοῦ κύ­κλου τῶν μα­θη­τῶν τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου συ­ν­ε­τά­χθη κά­ποι­ος Βί­ος τοῦ Πρω­το­κλή­του, κα­τὰ πᾶ­σαν πι­θα­νό­τη­τα σύν­το­μος. Ὅ­μως οἱ αἱ­ρε­τι­κοὶ Γνω­στι­κοί, ἢ κατ’ ἄλ­λους οἱ

Μα­νι­χαῖ­οι, ἠλ­λοί­ω­σαν τὸ κεί­με­νον αὐ­τό.

      Εἰς τὴν πα­ρά­δο­σιν τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, ὁ ἀ­πό­στο­λος Ἀν­δρέ­ας κα­τε­νο­ή­θη ὡς ἕ­να πνευ­μα­τι­κὸν ἀ­νά­στη­μα ἐ­ναρ­μο­νι­σμέ­νον ἀ­πο­λύ­τως πρὸς τὴν πνευ­μα­τι­κὴν δι­ά­στα­σιν τοῦ κα­τὰ Ἰ­ω­άν­νην ἱ­ε­ροῦ Εὐ­αγ­γε­λί­ου. Οἱ αἱ­ρε­τι­κοὶ τῶν πρώ­των χρι­στι­α­νι­κῶν αἰ­ώ­νων, ἐ­κμε­ταλ­λευ­ό­με­νοι τὴν συ­νεί­δη­σιν αὐ­τὴν τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, οἰ­κει­ο­ποι­ή­θη­σαν τὸν Βί­ον αὐ­τὸν τοῦ Πρω­το­κλή­του, καὶ προ­σε­πά­θη­σαν νὰ ἀλ­λοι­ώ­σουν τὸ ἀρ­χι­κὸν κεί­με­νον πα­ρεμ­βάλ­λον­τες, εἰς τὸ κη­ρυ­κτι­κὸν μέ­ρος αὐ­τοῦ, τὴν γνω­στὴν δι­δα­σκα­λί­αν τοῦ αἱ­ρε­τι­κοῦ των συ­στή­μα­τος.

     Ὑ­πὸ τὴν μορ­φὴν αὐ­τὴν ὁ Βί­ος ἐ­κυ­κλο­φο­ρή­θη εἰς δι­α­φό­ρους πα­ραλ­λα­γάς, ὁ­ποὺ γε­νι­κῶ ς ὀ­νο­μά­ζον­ται Πε­ρί­ο­δοι, δη­λα­δὴ πε­ρι­ο­δεῖ­αι. Πολ­λοὶ ἐκ­κλη­σι­α­στι­κοὶ συγ­γρα­φεῖς, ὅ­πως ὁ ἅ­γι­ος Ἐ­πι­φά­νι­ος, ὁ Βρε­σκί­ας Φι­λά­στρι­ος, ὁ Μ. Φώ­τι­ος, ὁ πά­πας Ἰν­νο­κέν­τι­ος Α΄, καὶ ἰ­δι­αι­τέ­ρως ὁ πά­πας Γε­λά­σι­ος, με­τα­ξὺ ἄλ­λων ἀ­πέρ­ρι­ψαν τὰς Πε­ρι­ό­δους τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου, λό­γῳ τῆς αἱ­ρε­τι­κῆς δι­δα­σκα­λί­ας ὁ­ποὺ εἶ­χε πα­ρεμ­βλη­θῆ εἰς τὰ κεί­με­να αὐ­τά.

      Εἰς τὴν ποι­κι­λί­αν τῶν Πε­ρι­ό­δων αὐ­τῶν πε­ρι­ε­λαμ­βά­νον­το κυ­ρί­ως δύο εἴ­δη: α΄) κεί­με­να σα­φοῦς αἱ­ρε­τι­κῆς προ­ο­πτι­κῆς, καὶ β΄) κεί­με­να ἐκ­λα­ϊ­κευ­μέ­νης μυ­θι­στο­ρη­μα­τι­κῆς ἐμ­πνεύ­σε­ως, ἀ­πο­βλέ­πον­τα εἰς τὴν ἔ­ξαρ­σιν τῆς λα­ϊ­κῆς εὐ­σε­βεί­ας καὶ τὴν ἐ­φή­με­ρον στή­ρι­ξιν τῶν χρι­στι­α­νῶν. Ἡ πρώ­τη ὁ­μὰς τῶν κει­μέ­νων αὐ­τῶν φαί­νε­ται νὰ εἶ­ναι ἐ­κεί­νη, ἡ ὁ­ποία κα­τε­δι­κά­σθη ὑ­πὸ τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας διὰ τοῦ Decretum Gelasianum, δι’ ὃ καὶ δὲν δι­ε­σώ­θη ἕ­ως τῶν ἡ­με­ρῶν μας. Ἡ δευ­τέ­ρα ὁ­μὰς δι­ε­σώ­θη ἐν πολ­λοῖς, ἐ­κυ­κλο­φο­ρεῖ­το δὲ κυ­ρί­ως διὰ τὸ «λα­ο­γρα­φι­κὸν» ἐν­δι­α­φέ­ρον, τὸ ὁ­ποῖ­ον προ­σ­έ­φε­ρε.

    Εἰς τὰς δι­α­σω­θεῖ­σας Πε­ρι­ό­δους δὲν δι­α­τυ­πώ­νον­ται σα­φῶς αἱ γνω­σταὶ θέ­σεις τῶν Γνω­στι­κῶν καὶ τῶν Μα­νι­χαί­ων. Ἴ­σως εἶ­ναι λα­ϊ­καὶ δι­α­σκευ­αὶ τῶν κα­τα­δι­κα­σθέν­των κει­μέ­νων, ἴ­σως εἶ­ναι μία ἔμ­με­σος ἀ­φε­λὴς ἀν­τα­νά­κλα­σις ἐ­κεί­νων. Ὅ­μως κα­τὰ βά­σιν, εἰς τὸν πυ­ρῆ­να αὐ­τῶν, δι­α­σώ­ζε­ται ἡ ἀρ­χι­κὴ ἱ­στο­ρι­κὴ πα­ρά­δο­σις.

Οἱ συγ­γρα­φεῖς τῶν Πε­ρι­ό­δων δὲν ἐν­δι­ε­φέ­ρον­το διὰ τὴν ἀλ­λοί­ω­σιν τοῦ ἀρ­χι­κοῦ ἱ­στο­ρι­κοῦ πυ­ρῆ­νος, δι’ ὃ καὶ εἰς ὅ­λας τὰς πα­ραλ­λα­γάς των δι­α­σώ­ζε­ται αὐ­τὸς σχε­δὸν ὁ­μοι­ό­μορ­φος. Ἐ­χρη­σι­μο­ποί­ουν μά­λι­στα τὸν ἀρ­χι­κὸν ἱ­στο­ρι­κὸν «καμ­βᾶν», πρὸς εὐ­κο­λω­τέ­ραν δι­άν­θι­σιν αὐ­τοῦ διὰ τῶν ἀ­φε­λῶν κη­ρυ­γμά­των καὶ τῶν μυ­θι­στο­ρη­μα­τι­κῶν δι­η­γή­σε­ων αὐ­τῶν.

Κα­τὰ συ­νέ­πει­αν ἦ­το δυ­να­τὴ μία ἀ­πο­κα­τά­στα­σις τοῦ ἱ­στο­ρι­κοῦ Βί­ου, συμ­φώ­νως πρὸς τὸ πνεῦ­μα τῶν ὑ­πο­δεί­ξε­ων τοῦ ἁ­γί­ου Κυ­ρίλ­λου Ἀ­λε­ξαν­δρεί­ας ὅ­τι, «ἐν οἷς μὴ πε­ρὶ τῶν ἰ­δί­ων δο­γμά­των δι­α­λέ­γον­ται (οἱ αἱ­ρε­τι­κοὶ) ἔ­στιν ὅ­τε κα­λῶς ἐ­πι­βάλ­λον­ται», ἐφ’ ὅ­σον «οὐ πάν­τα ὅ­σα λέ­γου­σιν οἱ αἱ­ρε­τι­κοὶ φεύ­γειν καὶ πα­ραι­τεῖ­σθαι χρή· πολ­λὰ γὰρ ὁ­μο­λο­γοῦ­σιν, ὧν καὶ ἡ­μεῖς ὁ­μο­λο­γοῦ­μεν...».

Ἔτ­σι, διὰ κα­ταλ­λή­λου κρι­τι­κῆς ἀν­τι­πα­ρα­βο­λῆς τῶν Πε­ρι­ό­δων πρὸς τὰ σω­ζό­με­να τό­τε ἀ­πο­σπά­σμα­τα τοῦ ἀρ­χι­κοῦ Βί­ου, διὰ συγ­κρί­σε­ως αὐ­τῶν πρὸς τὴν ζων­τα­νὴν τό­τε πα­ρά­δο­σιν τῶν το­πι­κῶν Ἐκ­κλη­σι­ῶν, ἦ­το ἐ­φι­κτὴ ἡ ἀ­πο­κα­τά­στα­σις τῶν ἀρ­χι­κῶν ἱ­στο­ρι­κῶν πλη­ρο­φο­ρι­ῶν, καὶ ἡ σύν­θε­σις μι­ᾶς στα­θε­ρᾶς εἰ­κό­νος περὶ τῆς δρά­σε­ως καὶ τοῦ μαρ­τυ­ρί­ου τῶν ἁ­γί­ων Ἀ­πο­στό­λων. Διὰ τοῦ­το, με­τὰ τὸν κα­θ­ορι­σμὸν τοῦ κα­τα­λό­γου τῶν θε­ο­πνεύ­στων βι­βλί­ων τῆς Και­νῆς Δι­α­θή­κης, ἤρ­χι­σε μία ἄλ­λη ἐρ­γα­σία, ἤσ­σο­νος ἀ­σφα­λῶς ση­μα­σί­ας, ἡ σύν­θε­σις τῶν αὐ­θεν­τι­κῶν Βί­ων τῶν ἁ­γί­ων Ἀ­πο­στό­λων, ἐν οἷς καὶ τοῦ Πρω­το­κλή­του αὐ­τῶν, πε­ρὶ τοῦ ὁ­ποί­ου ἔ­χουν γρα­φῆ τὰ πε­ρισ­σό­τε­ρα κεί­με­να τῆς ἐ­πο­χῆς ἐ­κεί­νης.

Ὅ­πως τώ­ρα, ἔτ­σι καὶ τό­τε, ἐ­γνώ­ρι­ζον ὅ­τι δύο κεί­με­να ἀ­να­φε­ρό­με­να εἰς τὸν ἀ­πό­στο­λον Ἀν­δρέ­αν, ἡ Ἐ­πι­στο­λὴ τῶν Πρε­σβυ­τέ­ρων καὶ Δι­α­κό­νων τῶν Ἐκ­κλη­σι­ῶν τῆς Ἀ­χα­ΐ­ας καὶ τὸ Μαρ­τύ­ρι­ον (πρῶ­τον) τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου, μᾶς πλη­ρο­φο­ροῦν, με­τὰ ἱ­στο­ρι­κῆς αὐ­θεν­τι­κό­τη­τος καὶ ὀρ­θῆς δι­δα­σκα­λί­ας, διὰ τὸ μαρ­τύ­ρι­ον τοῦ ἁ­γί­ου Ἀν­δρέ­ου. Ὑ­πὸ δι­α­πρε­πῶν ἱ­στο­ρι­κῶν καὶ ἐ­ξει­δι­κευ­μέ­νων βι­ο­γρά­φων Ἀ­να­το­λῆς καὶ Δύ­σε­ως τῆς ἐ­πο­χῆς ἐ­κεί­νης, αἱ πλη­ρο­φο­ρί­αι τῶν κει­μέ­νων αὐ­τῶν ἐ­με­λε­τή­θη­σαν ἐν σχέ­σει πρὸς τὰς Πε­ρι­ό­δους, πρὸς τὰς το­πι­κὰς προ­φο­ρι­κὰς ἢ γρα­πτὰς μαρ­τυ­ρί­ας, καὶ πρὸς ὑ­πάρ­χον­τα τό­τε ἀ­πο­σπά­σμα­τα ἑ­νὸς ἀρ­χι­κοῦ Βί­ου. Οἱ με­λε­τη­ταὶ ἐ­κεῖ­νοι ἐ­πε­ξειρ­γά­σθη­σαν ἱ­στο­ρι­κῶς τὰς πλη­ρο­φο­ρί­ας αὐ­τάς, καὶ κα­τέ­λη­ξαν εἰς τὴν συγ­γρα­φὴν ὡ­λο­κλη­ρω­μέ­νων Βί­ων, αὐ­θεν­τι­κῶν ἱ­στο­ρι­κῶς καὶ ὀρ­θο­δό­ξων θε­ο­λο­γι­κῶς.

Ἔτ­σι οἱ ἐ­πί­ση­μοι αὐ­τοὶ Βί­οι τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου συ­νε­τά­χθη­σαν μὲν εἰς με­τα­γε­νε­στέ­ρους σχε­τι­κῶς αἰ­ῶ­νας, πε­ρι­έ­χουν ὅ­μως ἀ­πο­δε­δει­γμέ­νως τὰς ἀρ­χα­ϊ­κὰς ἱ­στο­ρι­κὰς μαρ­τυ­ρί­ας τῶν πρώ­των χρι­στι­α­νι­κῶν αἰ­ώ­νων, ὡς ἐ­πὶ πα­ρα­δεί­γμα­τι τὴν δρᾶ­σιν τοῦ Πρω­το­κλή­του εἰς τὸν Πόν­τον, τὸ κή­ρυ­γμα αὐ­τοῦ εἰς τὸ Βυ­ζάν­τι­ον καὶ τὴν ὑπ’ αὐ­τοῦ χει­ρο­το­νί­αν τοῦ Στά­χυ­ος ὡς ἐ­πι­σκό­που Βυ­ζαν­τί­ου, τὴν δρᾶ­σιν αὐ­τοῦ εἰς τὴν Θεσ­σα­λο­νί­κην, τὸ κή­ρυ­γμα καὶ τὴν σταύ­ρω­σιν αὐ­τοῦ εἰς τὴν πό­λιν τῶν Πα­τρῶν.

Ἐκ τῆς συγ­γρα­φῆς τῶν Βί­ων αὐ­τῶν ἐ­δη­μι­ουρ­γή­θη­σαν δύο φο­ρεῖς τῆς πε­ρὶ ἁ­γί­ου Ἀν­δρέ­ου πα­ρα­δό­σε­ως, ὁ ἀ­να­το­λι­κὸς καὶ ὁ δυ­τι­κός. Οἱ συγ­γρα­φεῖς ἑ­κά­στης πα­ρα­δό­σε­ως εἰρ­γά­σθη­σαν με­μο­νω­μέ­νως, τό­σον χρο­νι­κῶς ὅ­σον καὶ το­πι­κῶς, χρη­σι­μο­ποι­οῦν­τες μά­λι­στα ὄ­χι τὰς ἰ­δί­ας πάν­το­τε πη­γάς. Πα­ρὰ ταῦ­τα κα­τέ­λη­ξαν εἰς τὰ αὐ­τὰ σχε­δὸν ἱ­στο­ρι­κὰ συμ­πε­ρά­σμα­τα, καὶ ἐν πολ­λοῖς ταυ­τί­ζον­ται ἢ ἀλ­λη­λο­συμ­πλη­ρώ­νον­ται. Οἱ Βί­οι αὐ­τοί, συγ­γρα­φέν­τες ὑπ’ αὐ­τὰς τὰς προ­ϋ­πο­θέ­σεις, δι­αρ­κού­σης τῆς πρώ­της χρι­στι­α­νι­κῆς χι­λι­ε­τί­ας, εἶ­ναι δι’ ἡ­μᾶς κεί­με­να ὑ­ψί­στης ση­μα­σί­ας, ἐφ’ ὅ­σον εἶ­ναι «ἐν πολ­λοῖς τε­κμη­ρί­οις» αἱ πη­γαί, διὰ τῶν ὁ­ποί­ων πλη­ρο­φο­ρού­με­θα πε­ρὶ τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου.

Ἐξ αὐ­τῶν ἀρ­χαι­ό­τε­ρος εἶ­ναι ὁ ἐκ­πρό­σω­πος τῆς δυ­τι­κῆς πα­ρα­δό­σε­ως τῆς ἑ­νι­αί­ας τό­τε Ἐκ­κλη­σί­ας, ὁ ἐ­πί­σκο­πος Τουρώνης Γρη­γό­ρι­ος (Ϛ΄ αἰ­ών), διὰ τοῦ ἔρ­γου του: Τὸ βι­βλί­ον τῶν θαυ­μά­των τοῦ μα­κα­ρί­ου ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου. Λαμ­πρὸς ἐκ­πρό­σω­πος τῆς ἀ­να­το­λι­κῆς πα­ρα­δό­σε­ως εἶ­ναι ὁ μέ­γας ρή­τωρ καὶ φι­λό­σο­φος Νι­κή­τας ὁ Πα­φλα­γὼν (Ι΄ αἰ­ών), διὰ τοῦ ἔρ­γου του: Ἐγ­κώ­μι­ον εἰς τὸν ἅ­γι­ον ἀ­πό­στο­λον Ἀν­δρέ­αν καὶ τῆς εἰς τὸ θεῖ­ον κή­ρυ­γμα πε­ρι­ό­δου αὐ­τοῦ καὶ τῶν ὑπ’ αὐ­τοῦ τε­λε­σθέν­των θαυ­μά­των δι­ή­γη­σις, τὸ ὁ­ποῖ­ον διὰ πρώ­την φο­ρὰν ἐκ­δί­δε­ται ἐν Ἑλ­λά­δι εἰς τὸν ἀ­νὰ χεῖ­ρας τό­μον.

Οἱ δύο αὐ­τοὶ ἐκ­κλη­σι­α­στι­κοὶ συγ­γρα­φεῖς ἀ­πέ­χουν με­τα­ξύ των πε­ρὶ τοὺς τέσ­σα­ρας αἰ­ῶ­νας, καὶ χρη­σι­μο­ποι­οῦν ἐν πολ­λοῖς δι­α­φο­ρε­τι­κὰς πη­γάς, διὰ τοῦ­το καὶ ἀλ­λη­λο­συμ­πλη­ρώ­νον­ται. Ἔτ­σι, ἐ­πὶ πα­ρα­δείγ­μα­τι, ὁ Νι­κή­τας ὁ Πα­φλα­γὼν φαίνεται νὰ ἀ­γνοῇ τὸν πά­πυ­ρον τῆς Οὐ­τρέχ­της, τὸν ὁ­ποῖ­ον ἀ­σφα­λῶς ἐ­γνώ­ρι­ζεν ὁ Γρη­γό­ρι­ος Του­ρώ­νης, δι’ ὃ καὶ συμ­πε­ρι­έ­λα­βεν αὐ­τὸν εἰς τὸ ΙΗ΄ κε­φά­λαι­ον τοῦ Βι­βλί­ου του. Τοῦ­το εἶ­χεν ὡς ἀ­πο­τέ­λε­σμα τὴν πε­ρι­λη­πτι­κὴν ἀ­φή­γη­σιν τοῦ Νι­κή­τα —ἔ­ναν­τι τῆς λε­πτο­με­ροῦς τοῦ Γρη­γο­ρί­ου— διὰ τὰ γε­γο­νό­τα τῆς ἐ­πι­σκέ­ψε­ως τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου εἰς τὴν Μα­κε­δο­νί­αν, ὄ­χι ὅ­μως καὶ τὴν πα­ρά­λει­ψιν αὐ­τῶν.

Ὁ Γρη­γό­ρι­ος Του­ρώ­νης ὅ­μως ἀ­γνο­εῖ τὰς πλη­ρο­φο­ρί­ας πε­ρὶ τῆς Ἀ­μά­στρι­δος, τὰς ὁ­ποί­ας ὁ Νι­κή­τας γνω­ρί­ζει κα­λῶς λό­γῳ τῆς κα­τα­γω­γῆς του ἐξ αὐ­τῆς. Τοῦ­το εἶ­χεν ὡς ἀ­πο­τέ­λε­σμα τὴν ἐ­κτε­τα­μέ­νην δι­ή­γη­σιν τοῦ Νι­κή­τα διὰ τὸ κή­ρυ­γμα τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου εἰς τὰ πα­ρά­λια τοῦ Πόν­του, ἔ­ναν­τι τῆς συ­νε­πτυγ­μέ­νης κά­πως ἀν­τι­στοί­χου μορ­φῆς τῆς αὐ­τῆς δι­η­γή­σε­ως ὑ­πὸ τοῦ Γρη­γο­ρί­ου. Ἀμ­φό­τε­ροι ἐ­γνώ­ρι­ζον τὸ Μαρ­τύ­ρι­ον (πρῶτον) καὶ τὴν Ἐ­πι­στο­λὴν τῶν Πρε­σβυ­τέ­ρων καὶ Δι­α­κό­νων, ὅ­μως μό­νον ὁ Νι­κή­τας ἐ­γνώ­ρι­ζεν —ἀ­σφα­λῶς ἐκ τοῦ δι­δα­σκά­λου του Ἀ­ρέ­θα— καλ­λί­τε­ρον τὴν το­πο­γρα­φί­αν τῆς πό­λε­ως τῶν Πα­τρῶν.

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΥΣ

Ὁ «δοῦ­λος τοῦ Ἰ­η­σοῦ Χρι­στοῦ», ὁ «σο­φώ­τα­τος», ὁ «τα­πει­νώ­τα­τος», ὁ «ἅ­γι­ος ἄν­δρας», ὁ «ρή­τωρ καὶ φι­λό­σο­φος» Νι­κή­τας ὁ Πα­φλα­γὼν ἐ­γεν­νή­θη με­τα­ξὺ τῶν ἐ­τῶν 880-890 μ.Χ., κα­τὰ πᾶ­σαν πι­θα­νό­τη­τα εἰς τὴν Ἀ­μά­στρι­δα τῆς Πα­φλα­γο­νί­ας, καὶ ἐ­κοι­μή­θη ὀ­λί­γον με­τὰ τὸ 947, μᾶλ­λον εἰς τὴν Κων­σταν­τι­νού­πο­λιν. Ὁ πα­τέ­ρας του ὠ­νο­μά­ζε­το Ἀν­δρέ­ας καὶ ἦ­το ἱ­ε­ρεὺς εἰς τὴν Πα­φλα­γο­νί­αν, εἶ­χε δὲ ἀ­δελ­φὸν τὸν ἱ­ε­ρο­μό­να­χον Παῦ­λον, ὁ ὁ­ποῖ­ος ἦ­το πα­τρι­αρ­χι­κὸς σα­κελ­λά­ρι­ος, εἶ­χε δη­λα­δὴ τὴν μέ­ρι­μναν τῶν γυ­ναι­κεί­ων μο­να­στη­ρί­ων, ἐ­νῶ συγ­χρό­νως ἦ­το ἡ­γού­με­νος τῆς μο­νῆς τοῦ ἁ­γί­ου Φω­κᾶ, ἑ­νὸς γνω­στοῦ μο­να­στη­ρί­ου ἐ­πὶ τῆς εὐ­ρω­πα­ϊ­κῆς ἀ­κτῆς τοῦ Βο­σπό­ρου, πο­λὺ πλη­σί­ον τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως, εἰς τὴν θέ­σιν ὅ­που τὸ ση­με­ρι­νὸν Ὀρ­τά­κι­οϋ.

Βα­σι­ζό­με­νοι εἰς τὰ στοι­χεῖα τῶν πη­γῶν ἠμ­πο­ροῦ­με νὰ συμ­πε­ρά­νω­μεν ὅ­τι ὁ Παῦ­λος προ­σε­κά­λε­σεν εἰς τὴν Κων­σταν­τι­νού­πο­λιν τὸν ἀ­νε­ψι­όν του Νι­κή­ταν, διὰ νὰ λά­βῃ ἀ­νω­τέ­ραν μόρ­φω­σιν —στοι­χεῖ­ον τὸ ὁ­ποῖ­ον συ­νι­στοῦ­σε ἀ­πα­ραί­τη­τον προ­ϋ­πό­θε­σιν διὰ νὰ στα­δι­ο­δρο­μή­σῃ κά­ποι­ος εἰς τὰ κρα­τι­κὰ ἢ τὰ ἐκ­κλη­σι­α­στι­κὰ ἀ­ξι­ώ­μα­τα τῆς Αὐ­το­κρα­το­ρί­ας. Ὁ ἡ­γού­με­νος Παῦ­λος ἀ­νέ­θρε­ψε τὸν Νι­κή­ταν «ἐν παι­δείᾳ καὶ νου­θε­σίᾳ Κυ­ρί­ου», ὅ­μως τὸ πρό­σω­πον με­τὰ τοῦ ὁ­ποί­ου συν­δέ­ε­ται κυ­ρί­ως ὁ Νι­κή­τας διὰ μι­ᾶς σχέ­σε­ως μα­θη­τεί­ας εἶ­ναι ὁ λό­γι­ος ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος τῆς Και­σα­ρεί­ας Ἀ­ρέ­θας ὁ Πα­τρεύς, ὑ­πὸ τοῦ ὁ­ποί­ου ἐ­δι­δά­χθη τὴν ρη­το­ρι­κὴν καὶ τὴν φι­λο­σο­φί­αν.

Ὁ Ἀ­ρέ­θας ἐ­γεν­νή­θη εἰς τὴν πό­λιν τῶν Πα­τρῶν πε­ρὶ τὸ 860 μ.Χ. Τὸ 903 ἐ­γέ­νε­το ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Και­σα­ρεί­ας τῆς Καπ­πα­δο­κί­ας, εἰς δι­α­δο­χὴν τοῦ ἀ­πο­θα­νόν­τος ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Στυ­λι­α­νοῦ, καὶ ἐ­κοι­μή­θη με­τὰ τὸ 932. Ἀ­πὸ νε­α­ρᾶς του ἡ­λι­κί­ας εἶ­χε με­τα­βῆ εἰς τὴν Κων­σταν­τι­νού­πο­λιν, ὅ­που ἐ­γέ­νε­το μα­θη­τὴς τοῦ με­γά­λου Φω­τί­ου, με­τὰ τοῦ ὁ­ποί­ου συ­νε­δέ­θη διὰ φι­λί­ας ἰ­σο­βί­ου.

Ὁ ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Ἀ­ρέ­θας, πα­ρὰ τὴν ὑ­ψη­λὴν αὐ­τοῦ θέ­σιν εἰς τὴν Ἐκ­κλη­σί­αν καὶ τὴν βυ­ζαν­τι­νὴν πο­λι­τεί­αν, οὐ­δέ­πο­τε ἐγ­κα­τέ­λι­πε τὸ ζω­η­ρὸν αὐ­τοῦ ἐν­δι­α­φέ­ρον διὰ τὰς Πά­τρας. Μετ’ αὐ­τῶν τὸν συ­ν­έ­δε­ον ἀ­κό­μη οἱ εἰς γε­ρον­τι­κὴν ἡ­λι­κί­αν ζῶν­τες γο­νεῖς του, οἱ πολ­λοὶ ἀ­δελ­φοί του καὶ ὁ οἰ­κο­γε­νει­α­κὸς τά­φος των, κα­θὼς ἐ­π­ί­σης ἡ ἀ­δελ­φή του Ἄν­να, χή­ρα 23 ἐ­τῶν, εἰς τὴν ὁ­ποί­αν μά­λι­στα, ὅ­ταν ἐ­κεί­νη ἀ­πέ­θα­νεν, ἀ­φι­έ­ρω­σε δύο ἐ­πι­γράμ­μα­τα. Τὸ ἐν­δι­α­φέ­ρον του αὐ­τὸ διὰ τὰς Πά­τρας ἐ­ξε­με­ταλ­λεύ­θη­σαν οἱ ἀν­τί­ζη­λοί του, διὰ νὰ τὸν συ­κο­φαν­τή­σουν, προ­σπα­θοῦν­τες τοι­ου­το­τρό­πως νὰ μει­ώ­σουν τὸ με­γά­λο κῦ­ρος, τὸ ὁ­ποῖ­ον δι­έ­θε­τε.

Ὁ Νι­κή­τας ἀ­πέ­βη ἀ­φο­σι­ω­μέ­νος μα­θη­τὴς τοῦ Ἀ­ρέ­θα, δι’ ὃ εἰς ἐ­πι­στο­λὴν αὐ­τοῦ πρὸς τὸν θεῖ­ον του ἡ­γού­με­νον Παῦ­λον ἐκ­φρά­ζει «τὸ πρὸς τὸν δι­δά­σκα­λον (Ἀ­ρέ­θαν) φίλ­τρον» αὐ­τοῦ. Οἱ δύο ἄν­δρες συ­νε­δέ­θη­σαν διὰ μα­κρᾶς πνευ­μα­τι­κῆς φι­λί­ας, χά­ριν τῆς ὁ­ποί­ας ὁ Νι­κή­τας ἐ­ξε­φρά­ζε­το πε­ρὶ τὸν δι­δά­σκα­λον με­τὰ βα­θυ­τά­της εὐ­γνω­μο­σύ­νης. Ὅ­μως καὶ ὁ Ἀ­ρέ­θας φαί­νε­ται, ὅ­τι δι’ ἓν με­γά­λο χρο­νι­κὸν δι­ά­στη­μα, ἐ­ξη­κο­λού­θει ἐ­πι­βλέ­πων τὸ συγ­γρα­φι­κὸν ἔρ­γον τοῦ πα­λαι­οῦ μα­θη­τοῦ αὐ­τοῦ Νι­κή­τα, προ­σφέ­ρων εἰς αὐ­τὸν τὰς πο­λυ­τί­μους ἐ­πι­ση­μάν­σεις του.

Αἱ μα­θη­τι­καὶ ἐ­πι­δό­σεις τοῦ Νι­κή­τα ὑ­πῆρ­ξαν ἐ­ξαί­ρε­τοι, γε­γο­νὸς τὸ ὁ­ποῖ­ον εἶ­χεν ὡς ἀ­πο­τέ­λε­σμα τὴν κα­τά­τα­ξιν αὐ­τοῦ εἰς τὸν κύ­κλον τῶν δι­δα­σκά­λων τῆς αὐ­το­κρα­το­ρι­κῆς πρω­τευ­ού­σης, εἰς ἡ­λι­κί­αν ἀρ­κούν­τως νε­α­ράν. Τὴν θέ­σιν αὐ­τὴν δι­ε­τή­ρη­σεν ἐ­πὶ μα­κρὰν σει­ρὰν ἐ­τῶν, ἀ­πο­κτή­σας τὴν φή­μην με­γά­λου δι­δα­σκά­λου τῆς Φι­λο­σο­φί­ας καὶ τῆς Ρη­το­ρι­κῆς.

Ἡ φι­λο­σο­φία κα­τεῖ­χε πρω­τεύ­ου­σαν θέ­σιν εἰς τὰς με­λέ­τας τοῦ Νι­κή­τα, ἤ­δη ἀ­πὸ τῆς ἐ­πο­χῆς τῆς μα­θη­τεί­ας του πλη­σί­ον τοῦ Ἀ­ρέ­θα, ἡ δὲ ἐ­να­σχό­λη­σις αὐ­τοῦ με­τὰ τοῦ Ἀ­ρι­στο­τέ­λους εἶ­χεν ἀ­σφα­λῶς τὴν ρί­ζαν της εἰς τὰς ἀ­ρι­στο­τε­λι­κὰς με­λέ­τας τοῦ με­γά­λου Φω­τί­ου. Ὁ τίτ­λος τοῦ «ρή­το­ρος», ὁ ὁ­ποῖ­ος τοῦ ἀ­πο­δί­δε­ται, σχε­τί­ζε­ται βε­βαί­ως μὲ τὴν δι­δα­σκα­λί­αν τῆς ρη­το­ρι­κῆς. Ἐν τού­τοις, ὁ τίτ­λος αὐ­τὸς ἐν­δε­χο­μέ­νως ἀ­να­φέ­ρε­ται εἰς τὸ ἀ­ξί­ω­μα, τὸ ὁ­ποῖ­ον ἀ­νε­λάμ­βα­νον οἱ κλη­ρι­κοί, εἰς τοὺς ὁ­ποί­ους ἀ­νε­τί­θε­το ἡ ἐκ­φώ­νη­σις ρη­το­ρι­κῶν λό­γων κα­τὰ τὴν δι­άρ­κει­αν τῶν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῶν συ­νά­ξε­ων. Ἡ ἄ­πο­ψις αὐ­τὴ φαί­νε­ται νὰ ἀν­τα­πο­κρί­νε­ται πλή­ρως εἰς τὴν πε­ρί­πτω­σιν τοῦ Νι­κή­τα, ἐφ’ ὅ­σον, ὡς προ­κύ­πτει ἀ­πὸ ἐ­σω­τε­ρι­κὰς ἐν­δεί­ξεις τῶν ἔρ­γων του, τὰ πε­ρισ­σό­τε­ρα ἐκ τῶν ἐγ­κω­μί­ων, τὰ ὁ­ποῖα συ­νέ­γρα­ψεν, ὡς καὶ τὸ ἀ­νὰ χεῖ­ρας «εἰς τὸν ἔν­δο­ξον Ἀν­δρέ­αν τὸν Πρω­τό­κλη­τον», ἐ­ξε­φω­νή­θη­σαν εἰς να­οὺς τῆς Κων­σταν­τι­νου­πό­λε­ως.

Ὁ «κα­τὰ τὴν Πα­φλα­γο­νί­αν» Νι­κή­τας εἶ­ναι ὁ πα­ρα­γω­γι­κώ­τε­ρος συγ­γρα­φεὺς ἁ­γι­ο­λο­γι­κῶν κει­μέ­νων τῆς πρὸ τοῦ ἁ­γί­ου Συ­με­ὼν τοῦ Με­τα­φρα­στοῦ βυ­ζαν­τι­νῆς πε­ρι­ό­δου. Εἰς τὰ ἔρ­γα αὐ­τοῦ —ἐκ­δε­δο­μέ­να καὶ ἀ­νέκ­δο­τα— θε­ρα­πεύ­ον­ται ἐ­πι­τυ­χῶς ὅ­λα τὰ εἴ­δη τῆς ἁ­γι­ο­λο­γι­κῆς γραμ­μα­τεί­ας (βί­οι, μαρ­τύ­ρια, ἐγ­κώ­μια, λό­γοι, κτλ), καὶ μαρ­τυ­ρεῖ­ται ἡ πο­λυ­με­ρὴς παι­δεία αὐ­τοῦ, διὰ τῆς ὁ­ποί­ας προ­βάλ­λε­ται ὁ Νι­κή­τας ὡς μία γνη­σία μορ­φὴ τοῦ βυ­ζαν­τι­νοῦ ἐγ­κυ­κλο­παι­δι­σμοῦ τοῦ Ι΄ αἰ­ῶ­νος.

…

Η ΠΑ­ΡΟΥ­ΣΑ ΕΚ­ΔΟ­ΣΙΣ

Ο῾ Νι­κή­τας ὁ Πα­φλα­γών, ἐ­κτὸς τοῦ πα­ρόν­τος Ἐγ­κω­μί­ου, ἔ­χει συν­τά­ξει καὶ ἕ­να Λό­γον εἰς τὸν ἅ­γι­ον καὶ παν­εύ­φη­μον ἀ­πό­στο­λον Ἀν­δρέ­αν, ὁ ὁποῖος συμ­πε­ρι­ε­λή­φθη εἰς τὴν Ἑλ­λη­νι­κὴν Πα­τρο­λο­γί­αν τοῦ J-P Migne, καὶ εἶ­ναι σχε­τι­κῶς γνω­στός.

Τὸ πα­ρὸν Ἐγ­κώ­μι­ον εἰς τὸν ἔν­δο­ξον καὶ πα­νεύ­φη­μον τοῦ Χρι­στοῦ ἀ­πό­στο­λον Ἀν­δρέ­αν τὸν πρω­τό­κλη­τον, ἄ­γνω­στον ἐν πολ­λοῖς, ἐ­κτε­νέ­στε­ρον καὶ ση­μαν­τι­κώ­τε­ρον τοῦ Λόγου, ἐ­ξε­δό­θη ἀρ­χι­κῶς εἰς Πα­ρι­σί­ους ἐν ἔ­τει 1895 ὑ­πὸ τοῦ M. Bonnet, καὶ με­τὰ ἕ­ναν αἰ­ῶ­να πε­ρί­που εἰς Μό­σχαν ὑ­πὸ τοῦ A. Vinogradov εἰς δύο ἀλ­λε­παλ­λή­λους ἐκ­δό­σεις. Σώ­ζε­ται δὲ εἰς τοὺς ἑ­ξῆς κώ­δι­κας:

• Coislinianus gr. 105, Ι΄/ΙΑ΄ αἰ., φ. 52v-77r.

• Μεγ. Λαύ­ρας B 112 (232), ΙΑ΄ αἰ., φ. 252r-257r.

• Neapolitanus gr. 94 (Ⅱ C 26), ΙΑ΄ αἰ., φ. 175v-198r.

• Parisinus gr. 755, ΙΑ΄ αἰ., φ. 168v-205v.

• Parisinus gr. 1643, ΙΑ΄ αἰ., φ. 156r-182v.

• Reading, Douai gr., ΙΑ΄ αἰ., φ. 330v-357r.

• Βα­το­παι­δί­ου 798, ΙΖ΄ αἰ., φ. 33r-50r.

• Ἰ­βή­ρων 426 (Λ. 4546), ΙΖ΄ αἰ., φ. 152r-194v.

Εἰς τὴν πα­ροῦ­σαν ἑλ­λη­νι­κὴν ἔκ­δο­σιν δη­μο­σι­εύ­ε­ται τὸ κρι­τι­κὸν κεί­με­νον τοῦ ρώσ­σου κα­θη­γη­τοῦ Ἀν­δρέ­ου Βι­νογ­κρά­τωφ δι­ωρ­θω­μέ­νον εἰς ὡ­ρι­σμέ­να ση­μεῖα, βά­σει τῶν δι­α­φό­ρων γρα­φῶν τοῦ κρι­τι­κοῦ ὑ­πο­μνή­μα­τος αὐ­τοῦ. Ἐ­πὶ πλέ­ον ἡ πα­ροῦ­σα ἔκ­δο­σις συ­νο­δεύ­ε­ται ὑ­πὸ νε­ο­ελ­λη­νι­κῆς ἀ­πο­δό­σε­ως τοῦ κειμένου καὶ πολλῶν σχο­λί­ων. Τὰ σχό­λια εἶ­ναι κυ­ρί­ως πρα­γμα­το­λο­γι­κά, ἀ­πο­βλέ­πουν δὲ εἰς τὴν ἐ­νη­μέ­ρω­σιν τοῦ ἀ­να­γνώ­στου πε­ρὶ τῶν τό­πων, τοὺς ὁ­ποί­ους ἐ­πε­σκέ­φθη ὁ Ἀ­πό­στο­λος, πε­ρὶ τῶν προ­σώ­πων με­τὰ τῶν ὁ­ποί­ων συ­νε­δέ­θη καὶ πε­ρὶ τῶν συν­θη­κῶν τῆς ἐ­πο­χῆς ἐ­κεί­νης, ὑ­πὸ τὴν ὁ­ποί­αν ἔ­ζη­σε καὶ ἐ­πο­λι­τεύ­θη. Ἀ­σφα­λῶς ἀ­παι­τεῖ­ται μία πνευ­μα­τι­κὴ προ­σέγ­γι­σις τοῦ Βί­ου, δι­ό­τι μό­νον αὐ­τὴ δύ­να­ται νὰ ὁ­δη­γή­σῃ τὸν ἀ­να­γνώ­στην εἰς σω­τη­ρί­αν, ὅ­μως οὐ­δεὶς ἀν­τι­λέ­γει ὅ­τι ἡ πρώ­τη προ­σέγ­γι­σις πρέ­πει νὰ εἶ­ναι καὶ ἱ­στο­ρι­κή.

Ἡ νε­ο­ελ­λη­νι­κὴ ἀ­πό­δο­σις λαμ­βά­νει σο­βα­ρῶς ὑπ’ ὄ­ψιν τὸν σύγ­χρο­νον Ἕλ­λη­να ἀ­να­γνώ­στην· δὲν θέ­λει νὰ τοῦ προ­σά­ψῃ ὄ­νει­δος καὶ ἐν­τρο­πήν, ἀλ­λὰ θέ­λει νὰ τὸν τι­μή­σῃ, ὅ­πως τοῦ ἀ­ξί­ζει. Ὁ σύγ­χρο­νος Ἕλ­λην δὲν εἶ­ναι ὁ ἀ­μόρ­φω­τος, ὁ ἀ­γράμ­μα­τος τῶν πα­ρελ­θόν­των τε­λευ­ταί­ων αἰ­ώ­νων, ἀλλ’ ὁ ἀρ­κούν­τως πε­παι­δευ­μέ­νος, ὁ­ποὺ γνω­ρί­ζει τὴν γλῶσ­σαν του ὡς καὶ πολ­λὰς ξέ­νας γλώσ­σας. Ἁ­πλῶς ἡ με­σο­λά­βη­σις τό­σων αἰ­ώ­νων κα­τέ­στη­σεν ἀ­συ­νή­θη εἰς αὐ­τὸν τὴν γλῶσ­σαν τῶν βυ­ζαν­τι­νῶν κει­μέ­νων, ἡ ὁ­ποία ὅ­μως ἐ­πὶ αἰ­ῶ­νας προ­σείλ­κυε, συ­νε­κί­νει καὶ κα­τέ­νυσ­σε καὶ τοὺς πλέ­ον ὀ­λι­γο­παι­δεύ­τους πι­στούς.

Ὡς γνω­στὸν οἱ πρό­γο­νοί μας εἶ­χον σο­φῶς ἀν­τι­λη­φθῆ ὅ­τι ἡ γλῶσ­σα των δὲν ἐ­ξην­τλεῖ­το εἰς τὴν μορ­φὴν τῆς λα­λου­μέ­νης δη­μώ­δους, τὴν ὁ­ποί­αν ἐ­χα­ρα­κτή­ρι­ζον συ­νή­θως διὰ τῶν ὅ­ρων «ἡ τῶν πολ­λῶν γλῶσ­σα», «ὁ πο­λὺς λό­γος», ὁ «ἀ­καλ­λώ­πι­στος χα­ρα­κτήρ», ὁ «ἐξ ἀ­γο­ρᾶς λό­γος», «ὁ συρ­φε­τώ­δης λό­γος», κ. ἄ. Διὰ τοῦ­το μὲ μί­αν ἐ­ξαί­ρε­τον σύν­θε­σιν πα­λαι­ο­τέ­ρων καὶ νε­ω­τέ­ρων γλωσ­σι­κῶν στοι­χεί­ων ἐ­καλ­λι­έρ­γη­σαν μί­αν με­τρί­ως ὑ­ψη­λὴν γλῶσ­σαν, διὰ τῆς ὁ­ποί­ας ἔ­γρα­φον, ἐ­δί­δα­σκον, ἐ­κή­ρυτ­τον, ἐ­λά­τρευ­ον, ἐ­παι­δα­γώ­γουν τὰ πλή­θη, τὰ ὁ­ποῖα ἠ­σθά­νον­το τὰ λε­γό­με­να, ἔ­στω καὶ ἐ­ὰν ἀ­γνο­οῦ­σαν ἐ­νί­ο­τε τὴν ἀ­κρι­βῆ ση­μα­σί­αν κά­ποι­ων λέ­ξε­ων. Δι’ αὐ­τῆς τῆς ἐμ­πνευ­σμέ­νης συν­θέ­σε­ως ὁ πλοῦ­τος τῶν ἀρ­χαι­ο­τέ­ρων μορ­φῶν τῆς γλώσ­σης δὲν κα­θί­στα­το μνη­μει­α­κὸν κα­τά­λοι­πον τοῦ πα­ρελ­θόν­τος, κτῆ­μα ὀ­λί­γων εἰ­δη­μό­νων, ἀλ­λὰ δι­αρ­κῶς με­τω­χε­τεύ­ε­το εἰς τὰς ἀ­κο­ὰς τοῦ λα­οῦ, ὡς δι­α­χρο­νι­κὴ καὶ ζῶ­σα γλωσ­σι­κὴ πρα­γμα­τι­κό­της, προ­σαρ­μο­ζο­μέ­νη κα­ταλ­λή­λως εἰς τὰς δι­α­φό­ρους ἐκ­φάν­σεις τοῦ καθ’ ἡ­μέ­ραν βί­ου.

Ὡς ἐκ τού­του ἡ πα­ροῦ­σα νε­ο­ελ­λη­νι­κὴ ἀ­πό­δο­σις δὲν ἀ­πο­βλέ­πει εἰς τὴν ὑ­πο­κα­τά­στα­σιν τοῦ πρω­το­τύ­που κει­μέ­νου, ἀλλ’ εἰς τὴν προ­σέγ­γι­σιν αὐ­τοῦ ὑ­πὸ τοῦ συγ­χρό­νου Ἕλ­λη­νος ἀ­να­γνώ­στου. Δὲν δρᾷ ὡς τεῖ­χος ἢ σι­δη­ροῦν πα­ρα­πέ­τα­σμα, ἀλλ’ ὡς γέ­φυ­ρα τοῦ συγ­χρό­νου λό­γου πρὸς τὸν πα­λαι­όν. Δὲν ὑ­πη­ρε­τεῖ τὴν κα­τά­τμη­σιν τῆς γλώσ­σης εἰς ἑ­κα­τέ­ρω­θεν ἀ­κραί­ας μορ­φάς, ἀλλ’ ἐ­πι­θυ­μεῖ νὰ «συ­νά­ψῃ» τὰ φαι­νο­με­νι­κῶς δι­ε­στῶ­τα εἰς μί­αν ζων­τα­νὴν σύν­θε­σιν, ἐν­δει­κτι­κὴν τῆς ἑ­νό­τη­τος καὶ ἁρ­μο­νί­ας ὁ­ποὺ δι­έ­πει τὴν μί­αν, πα­νάρ­χαι­ον καὶ ἀ­δι­αί­ρε­τον γλῶσ­σαν μας. Δί­χως νὰ ἀ­φί­στα­ται τῆς ἀ­κρι­βεί­ας τοῦ πρω­το­τύ­που, ἀλ­λὰ καὶ δί­χως νὰ προ­ση­λώ­νε­ται δου­λι­κῶς εἰς αὐ­τό, προ­σπα­θεῖ νὰ ζων­τα­νεύ­σῃ, νὰ ἑρ­μη­νεύ­σῃ εἰς τὸν σύγ­χρο­νον Ἕλ­λη­να τὸ θαυ­μά­σι­ον αὐ­τὸ βυ­ζαν­τι­νὸν ἐγ­κώ­μι­ον, καὶ τοι­ου­το­τρό­πως, νὰ τὸν προ­τρέ­ψῃ, ὥ­στε μὲ τὴν βο­ή­θει­αν καὶ τῶν σχο­λί­ων νὰ τὸ δι­α­βά­σῃ καὶ νὰ τὸ ἀ­πο­λαύ­σῃ μὲ μέ­θε­ξιν ψυ­χῆς.

Μία σύγ­χρο­νος με­τά­φρα­σις εἰς γλῶσ­σαν καλ­λω­πι­σμέ­νην καὶ με­τρί­ως ὑ­ψη­λὴν βο­η­θεῖ τὸν ἀ­να­γνώ­στην, ὥ­στε καὶ τὸν ἰ­δι­κόν του λό­γον νὰ καλ­λω­πί­ζῃ καὶ τὴν λο­γι­κήν του νὰ ἀ­να­πτύσ­σῃ καὶ τὴν βελ­τί­ω­σιν τοῦ ἤ­θους του νὰ καλ­λι­ερ­γῇ. Πα­ραλ­λή­λως τὸν βο­η­θεῖ νὰ κα­τευ­θύ­νῃ πρε­πόν­τως τὴν ψυ­χι­κὴν «αἴ­σθη­σιν», διὰ τῆς ὁ­ποί­ας εἶ­ναι φορ­τι­σμέ­νη ἡ ὑ­ψη­λο­τέ­ρα γλῶσ­σα, πρὸς τοὺς χώ­ρους ἐ­κεί­νους, οἱ ὁ­ποῖ­οι ἀφ’ ἑ­αυ­τῶν ἐ­νέ­χουν μί­αν ἱ­ε­ρό­τη­τα. Δι­ό­τι, ὅ­πως ἡ εἴ­σο­δος εἰς ἕ­να ἱ­ε­ρὸν χῶ­ρον ἀ­παι­τεῖ ἀ­νά­λο­γον πε­ρι­βο­λήν, ἔτ­σι καὶ ἡ συγ­γρα­φὴ ἢ ἡ με­τά­φρα­σις τοῦ Βί­ου ἑ­νὸς Ἁ­γί­ου ἐ­πι­βάλ­λει εἰς τὴν γλῶσ­σαν νὰ ἐν­δυ­θῇ «τὰ κα­λά» της. Ἀ­σφα­λῶς ὁ βι­ο­γρά­φος ἢ ὁ με­τα­φρα­στὴς τοῦ Βί­ου πρέ­πει νὰ λαμ­βά­νῃ ὑπ’ ὄ­ψιν του καὶ τοὺς ὀ­λί­γους σή­με­ρον ὀ­λι­γο­γραμ­μά­τους εὐ­σε­βεῖς, δι­ό­τι διὰ καθ’ ἕ­να ἐξ αὐ­τῶν ὁ «Χρι­στὸς ἀ­πέ­θα­νεν» (Α΄ Κορ. η΄, 11). Ὅ­μως, ὡς πα­ρε­τή­ρη­σεν ὁ Ἀ­δα­μάν­τι­ος Κο­ρα­ῆς, «ἂν ᾖ­ναι χρέ­ος τῶν λο­γί­ων νὰ συγ­κα­τα­βαί­νω­σιν εἰς τὴν ἄ­γνοι­αν τῶν χυ­δαί­ων (=ὀ­λι­γο­γραμ­μά­των) ... χρε­ω­στοῦν ὅ­μως καὶ οἱ χυ­δαῖ­οι νὰ ἀ­να­βαί­νω­σι κα­τὰ μι­κρὸν πρὸς τοὺς λο­γι­ω­τέ­ρους, διὰ νὰ μὴν ἀ­πο­χυ­δα­ϊ­σθῶ­σιν ὁ­λό­τε­λα...».

* * *

«Πά­σχου­σι σχε­δὸν ὅ­λα τοῦ κό­σμου τού­του τὰ πρά­γμα­τα», ὡς λέ­γει ὁ κλει­νὸς Εὐ­γέ­νι­ος, «ὅ­σα ἢ τοῦ παν­δα­μά­το­ρος χρό­νου ἡ ῥύ­σις ἢ τῆς εὐ­με­τα­τρέ­πτου θε­λή­σε­ως ἡ προ­αί­ρε­σις τὰ πο­λε­μεῖ καὶ τὰ κα­τα­βάλ­λει ... Καὶ τό­τε χρει­ά­ζον­ται ... βα­κτη­ρί­αν ... καὶ δύ­να­μιν ζω­ο­γό­νον ... ἡ ὁ­ποία πε­πτω­κό­τας νὰ ἀ­ν­ορ­θώ­σῃ  ... γη­ρα­λέ­ους νὰ ἀ­να­νε­ώ­σῃ, πε­πα­λαι­ω­μέ­νους νὰ ἀ­να­και­νί­σῃ...».

Μεταξὺ τῶν πρα­γμά­των ἐ­κεί­νων, ὁ­ποὺ λη­σμο­νοῦν­ται εὐ­κό­λως, εἶ­ναι καὶ αἱ μνῆ­μαι πε­ρὶ τοῦ βί­ου καὶ τῆς πο­λι­τεί­ας τῶν Ἁ­γί­ων. Τοῦ­το ἔ­χει πα­ρα­τη­ρη­θῆ καὶ εἰς τὴν πε­ρί­πτω­σιν τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου. Αἱ ἱ­στο­ρι­καὶ συν­θῆ­και καὶ πε­ρι­πέ­τει­αι τῆς πό­λε­ως τῶν Πα­τρῶν ὡ­δή­γη­σαν στα­δι­α­κῶς τοὺς πι­στοὺς κα­τοί­κους αὐ­τῆς εἰς τὸ νὰ λη­σμο­νή­σουν πολ­λὰ πε­ρι­στα­τι­κὰ τοῦ ἐν­θέ­ου βί­ου τοῦ ἀ­πο­στό­λου Ἀν­δρέ­ου καὶ τοῦ ὑπ’ αὐ­τοῦ εὐ­αγ­γε­λι­σμοῦ τῆς καθ’ ἡ­μᾶς Ἀ­να­το­λῆς, καὶ νὰ δι­α­τη­ρή­σουν μό­νον ἐ­λά­χι­στα στοι­χεῖα ἀ­πὸ τὴν ἐν Πά­τραις μαρ­τυ­ρι­κὴν τε­λεί­ω­σιν αὐ­τοῦ. Ὅ­μως ἡ Ἐκ­κλη­σία τῶν Πα­τρῶν κα­τὰ και­ροὺς ἐ­φρόν­τι­σεν, ἵ­να «ζω­ώ­σῃ καὶ ἐν­δυ­να­μώ­σῃ», κα­τὰ τὸν αὐ­τὸν Εὐ­γέ­νι­ον, τὴν γη­ρα­σμέ­νην μνή­μην τοῦ πι­στοῦ λα­οῦ, ἐ­κτὸς τῶν ἄλ­λων, καὶ δι’ ἐκ­δό­σε­ων ἔρ­γων ἀ­να­φε­ρο­μέ­νων εἰς τὸν πρω­τό­κλη­τον Ἀ­πό­στο­λον, ὡς τῶν πα­λαι­ο­τέ­ρων συγ­γρα­φέ­ων Στε­φά­νου Θω­μο­πού­λου, Πα­να­γι­ώ­του Τρεμ­πέ­λα, Ἠ­λία Μπογ­δα­νο­πού­λου ἀρ­χι­μαν­δρί­του Χα­ρί­τω­νος Πνευ­μα­τι­κά­κι, μητροπολίτου Πα­τρῶν Νικοδήμου Βαλ­λην­δρᾶ, κ.ἄ.

Εἰς τὴν σει­ρὰν τῶν ἔρ­γων αὐ­τῶν ἔρ­χε­ται νὰ προ­στε­θῇ καὶ ἡ πα­ροῦ­σα ἔκ­δο­σις, ἡ ὁποία, ὡς καὶ αἱ δύο προ­η­γού­με­ναι, πρα­γμα­το­ποι­εῖ­ται ὑ­πὸ τῆς Ἱ­ε­ρᾶς Μη­τρο­πό­λε­ως Πα­τρῶν. Τὸ γε­γο­νὸς αὐ­τὸ διὰ τοὺς κο­πι­ά­σαν­τας ἀ­πο­τε­λεῖ ἰ­δι­αι­τέ­ραν τι­μὴν καὶ εὐ­λο­γί­αν· διὰ τοῦ­το καὶ θὰ ἤ­θε­λον ἐκ μέ­ρους τῆς ἀ­δελ­φό­τη­τος τῆς καθ­’ ἡ­μᾶς ἱ­ε­ρᾶς Μο­νῆς νὰ ἐκ­φρά­σω τὴν εὐ­γνω­μο­σύ­νην ἡ­μῶν πρὸς τὸν Μη­τρο­πο­λί­την Πα­τρῶν Σε­βα­σμι­ώ­τα­τον κ. Χρυ­σό­στο­μον.

* * *

«Πανηγυρίζοντες πάλιν τοῦ Ἀ­πο­στό­λου τὴν ἐ­νε­στῶ­σαν ἑ­ορ­τὴν ... ἀν­τη­χοῦ­σιν ἐκ τῶν Πα­λαι­ῶν Πα­τρῶν οἱ πε­ρὶ τὸν ἱ­ε­ρὸν τοῦ Πρω­το­κλή­του τά­φον ἐκ­χε­ό­με­νοι ὕ­μνοι. Πᾶ­σα ἡ Ἀ­χα­ΐα ... καὶ πᾶ­σα ὀρ­θό­δο­ξος Ἐκ­κλη­σία με­τὰ τῆς Μη­τρὸς τῶν Ἐκ­κλη­σι­ῶν πα­νη­γυ­ρί­ζει, καὶ μία πα­ρὰ πάν­των ἀ­πο­τε­λεῖ­ται συμ­φω­νία ἐξ ἀ­να­το­λῶν καὶ βοῤ­ῥᾶ καὶ νό­του καὶ δυ­σμῶν ὁ­μο­φώ­νως δο­ξο­λο­γούν­των τὸν Θε­όν, τὸν θαυ­μα­στὸν ἐν τῷ πρω­το­κλή­τῳ Ἀ­πο­στό­λῳ καὶ ἐν πᾶ­σι τοῖς ἁ­γί­οις αὐ­τοῦ ... Ἑ­ορ­τά­ζον­τες τὰ θεῖα θαυ­μά­σια καὶ τι­μῶν­τες τὸν τῆς ἀν­δρεί­ας ἐ­πώ­νυ­μον Ἀ­πό­στο­λον θη­σαυ­ρί­ζο­μεν εἰς τὰς ψυ­χὰς καὶ αὐ­τὸ τῆς ἑ­ορ­τῆς τὸ κε­φά­λαι­ον, “τὴν μνή­μην τοῦ Θε­οῦ”...».

 Ἀρ­χι­μαν­δρί­της Νι­κό­δη­μος, ἡ­γού­με­νος τῆς ἱ­ε­ρᾶς Μο­νῆς

Πα­να­γί­ας Χρυ­σο­πο­δα­ρι­τίσ­σης - Νε­ζε­ρῶν

   ΑΝΘΗ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ ~ ΙΓʹ (13)

Ἐκδόσεις «Τῆνος»

Ἀθῆναι, 2014

Πηγή