Κακοδοξίες Ζηζιούλα καί ἅγ. Γρηγόριος Νύσσης

Ἐπιστολὴ Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης

«Ἡρακλειανῷ  αἱρετικῷ»

Ἐπανερχόμεθα στὴν σύγκριση τῶν κακοδοξιῶν Ζηζιούλα μὲ τὴν διδασκαλία καὶ ἑνὸς ἀκόμα πατρὸς τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης καὶ συγκεκριμένα μὲ τὴν Ἐπιστολή του «Ἡρακλειανῷ  αἱρετικῷ».

Ἐπαναλαμβάνουμε τὴν παράθεση ὅσων εἶχε πεῖ ὁ κ. Ζηζιούλας στὶς 23 Φεβρου­αρίου 2008 στὴν Ἀκαδημία τοῦ Βόλου. Ἐρωτώμενος γιὰ τὸ Μυστή­ριο τῆς Ἱεραρχίας, δὲν διστάζει νὰ συγκρίνει τὰ ἀσύγκριτα· τόλμησε νὰ εἰσαγάγει τὴν «εἰδωλολατρικὴ» ἔννοια τῆς ἀναλογίας μεταξὺ τῆς Ἱεραρχίας καὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος, μὲ σκοπιμότητα νὰ δικαιολογήσει τὸ Πρωτεῖο τοῦ Πάπα! Μᾶς ἐδίδαξε, λοιπόν, τὴν κακόδοξη θεωρία ὅτι μέσα στὴν Ἁγία Τριάδα ἔχουμε «διαβάθμηση»! Ἂς ἀκούσουμε τοὺς κακόδοξους λόγους του:

«Ὁ πρῶτος λοιπὸν αὐτομάτως γεννᾷ τὴν Ἱεραρχία. Ὀντολογικὰ ἡ Ἱεραρχία ὑπάρχει καὶ στην Ἁγ. Τριάδα. Ἡ πηγή, ἡ Ἀρχή, εἶναι ὁ Πατήρ, ἀπὸ ’κεῖ πηγάζουν τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγ. Τριάδος. Στὴν Ἁγία Τριάδα, λοιπόν, ἔχουμε μία διαβάθμιση, δὲν ἔχουμε αὐτόματη συνύπαρξη, ἀλλὰ ἔχουμε ὕπαρξη ἡ ὁποία μεταφέρεται ἀπὸ τὸν ἕναν στὸν ἄλλον. Ἐὰν βάλουμε τὰ πρόσωπα νὰ ἐμφανίζονται ἔτσι ταυτόχρονα, τότε καταργοῦμε τὴν ἔννοια τῆς αἰτιότητος. Ἡ αἰτιότητα δὲν εἶναι κάτι ποὺ μποροῦμε νὰ παραβλέψουμε. Ἡ αἰτιότητα εἶναι βασικὸ στοιχεῖο τῆς Ἑτερότητος. Ἡ Ἑτερότητα στὴν Ἁγία Τριάδα δὲν ἀναδύεται ἔτσι φυσικά, αὐτομάτως. Ὑπάρχει ἕνα πρόσωπο, πρέπει νὰ προέρχεται ἐλεύθερα. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ὅμως ποὺ εἰσάγουμε αὐτὸ τὸ πρόσωπο, αὐτὴ τὴν αἰτιότητα, εἰσάγουμε Ἱεραρχία».

«Ἡ εὐχαριστιακὴ κοινότητα εἶναι δομημένη ἱεραρχικά... Τὸ πρότυπο τῆς εὐχαριστιακῆς ἱεραρχίας εἶναι ἡ Ἁγία Τριάδα, στὴν ὁποία σαφῶς καὶ ὑπάρχει ἱεραρχία (βλ. «ὁ Πατήρ μου μείζων μού ἐστι»), ἀλλὰ ἡ προσωπικὴ ἱεράρχηση (ποτὲ π.χ. δὲν μποροῦμε νὰ βάλουμε πρῶτο τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἢ τρίτον τὸν Υἱό), δὲν συνεπάγεται μείωση τῆς οὐσίας, δηλαδὴ ὀντολογικὴ ἱεράρχηση: τὰ τρία πρόσωπα εἶναι ἴσα καὶ ταυτίζονται κατὰ τὴν οὐσία. Ἡ ἱεράρχηση στὸ προσωπικὸ ἐπίπεδο (ὁ Πατὴρ αἴτιος, ὁ Υἱὸς αἰτιατόν, τὸ Πνεῦμα αἰτιατὸν διὰ τοῦ αἰτιατοῦ) δὲν αἵρει τὴ βασικὴ καὶ κατ’ οὐσίαν ἰσότητα τῶν Τριαδικῶν προσώπων. Τὸ ἴδιο καὶ μέσα στὴν εὐχαριστιακὴ κοινότητα, καὶ κατ’ ἐπέκταση στὴν Ἐκκλησία, ὅλοι εἶναι ἐξ ἴσου μέλη τοῦ σώματος καὶ ὅλοι ἔχουν ἀνάγκη ἀλλήλων, ἀλλὰ δὲν εἶναι ὅλοι τὸ ἴδιο. Ἡ ἔννοια τῆς κεφαλῆς ταυτίζεται ἀπὸ τὸν Ἀπ. Παῦλο καὶ εἰσάγεται καὶ στὸ εὐχαριστιακὸ καὶ κανονικὸ λεξιλόγιο τῆς Ἐκκλησίας, ἀκριβῶς γιατὶ οἱ ρίζες της βρίσκονται στὴν ἴδια τὴν Ἁγία Τριάδα, τῆς ὁποίας εἰκόνα εἶναι ἡ Ἐκκλησία».

Μπορεῖτε νὰ παρακολουθήσετε σὲ βίντεο, στὴν παρακάτω διεύθυνση (ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸ 26ο λεπτό καὶ μετά) τὰ λόγια τοῦ Ζηζιούλα: http://amethystosbooks.blogspot.gr/2013/02/blog-post_9372.html

Καὶ τώρα, τὸ θαυμάσιο κείμενο τοῦ ἁγ. Γρηγορίου Νύσσης, γιὰ νὰ κάνετε τὴν σύγκριση μὲ τὶς θέσεις τοῦ Ζηζιούλα:

 «Ἡρακλειανῷ  αἱρετικῷ»

Ὁ τῆς ὑγιαινούσης πίστεως λόγος τοῖς εὐγνωμόνως τὰς θεοπνεύστους φωνὰς παραδεχομένοις ἐν τῇ ἁπλότητι τὴν ἰσχὺν ἔχει καὶ οὐδεμιᾶς λόγου περινοίας εἰς παράστασιν τῆς ἀληθείας προσδεῖται, αὐτόθεν ὢν ληπτὸς καὶ σαφὴς ἐκ τῆς πρώτης παραδόσεως, ἣν ἐκ τῆς τοῦ κυρίου φωνῆς παρελάβομεν ἐν τῷ λουτρῷ τῆς παλιγγενεσίας τὸ τῆς σωτηρίας μυστήριον παραδόντος· Πορευθέντες γάρ, φησί, μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος, διδάσκοντες τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν· διαιρῶν γὰρ εἰς δύο τὴν τῶν Χριστιανῶν πολιτείαν, εἴς τε τὸ ἠθικὸν μέρος καὶ εἰς τὴν <τῶν> δογμάτων ἀκρίβειαν, τὸ μὲν σωτήριον δόγμα ἐν τῇ τοῦ βαπτίσματος παραδόσει κατησφαλίσατο, τὸν δὲ βίον ἡμῶν διὰ τῆς τηρήσεως τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ κατορθοῦσθαι κελεύει. ἀλλὰ τὸ μὲν κατὰ τὰς ἐντολὰς μέρος, ὡς μικροτέραν φέρον τῇ ψυχῇ τὴν ζημίαν, ἠφείθη παρὰ τοῦ διαβόλου ἀπαρεγχείρητον· ἐπὶ δὲ τοῦ κυριωτέρου καὶ μείζονος ἡ πᾶσα γέγονε τοῦ ἀντικειμένου σπουδή, τοῦ παρατραπῆναι τῶν πολλῶν τὰς ψυχὰς εἰς τό, μηδὲ εἴ τι διὰ τῶν ἐντολῶν κατορθωθῇ, κέρδος εἶναι, τῆς μεγάλης καὶ πρώτης ἐλπίδος ἐν τῇ περὶ τὸ δόγμα πλάνῃ τοῖς ἀπατηθεῖσι μὴ συμπαρούσης.

Διὰ τοῦτο συμβουλεύομεν τῆς ἁπλότητος τῶν πρώτων ρημάτων τῆς πίστεως μὴ ἀποχωρεῖν τοὺς ἀντιποιουμένους τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας, ἀλλὰ παραδεχομένους ἐν τῇ ψυχῇ πατέρα καὶ υἱὸν καὶ πνεῦμα ἅγιον, μὴ μίαν ὑπόστασιν πολυώνυμον εἶναι νομίζειν· οὔτε γὰρ δυνατόν ἐστι τὸν πατέρα ἑαυτοῦ πατέρα λέγεσθαι, μὴ ἀληθῶς ἐξ αὑτοῦ τοῦ υἱοῦ τῷ πατρὶ τὴν κλῆσιν ἐπαληθεύοντος, οὔτε τὸ πνεῦμα ἓν τῶν εἰρημένων εἶναι νομίζειν, ὥστε εἰς πατρὸς ἢ υἱοῦ ἔννοιαν διὰ τῆς τοῦ πνεύματος προσηγορίας ἐνάγεσθαι τὸν ἀκούοντα· ἀλλ' ἰδίως καὶ ἀποτεταγμένως ἐν ἑκάστῳ τῶν ὀνομάτων συνυπακούεται ἡ ἐνσημαινομένη ταῖς προσηγορίαις ὑπόστασις, καὶ τὸν πατέρα ἀκούσαντες τὴν τοῦ παντὸς αἰτίαν ἠκούσαμεν, τὸν δὲ υἱὸν μαθόντες τὴν ἐκ τῆς πρώτης αἰτίας ἀναλάμψασαν δύναμιν εἰς τὴν τοῦ παντὸς σύστασιν ἐδιδάχθημεν, τὸ δὲ πνεῦμα γνόντες τὴν τελειωτικὴν δύναμιν τῶν διὰ κτίσεως εἰς τὸ εἶναι παραγομένων ἐκ τοῦ πατρὸς διὰ τοῦ υἱοῦ ἐνοήσαμεν. αἱ μὲν οὖν ὑποστάσεις κατὰ τὸν εἰρημένον τρόπον ἀσυγχύτως ἀπ' ἀλλήλων διακεχωρισμέναι εἰσί, πατρὸς λέγω καὶ υἱοῦ καὶ ἁγίου πνεύματος· ἡ δὲ οὐσία αὐτῶν, ἥτις ποτὲ αὕτη ἐστίν —ἄφραστος γάρ ἐστι λόγῳ καὶ νοήματι ἄληπτος— εἰς ἑτερότητά τινα φύσεως οὐ διαμερίζεται· διότι τὸ ἀκατάληπτον καὶ ἀπερινόητον καὶ λογισμοῖς ἀπερίδρακτον ἴσον ἐστὶν ἐφ' ἑκάστου τῶν ἐν τῇ τριάδι πεπιστευμένων προσώπων. ὁ γὰρ ἐρωτηθεὶς τί κατ' οὐσίαν ἐστὶν ὁ πατήρ, εὐγνωμόνως καὶ ἀληθῶς ὁμολογήσει τὸ ὑπὲρ γνῶσιν εἶναι τὸ ζητούμενον· ὡσαύτως καὶ περὶ τοῦ μονογενοῦς υἱοῦ οὐδενὶ λόγῳ τὴν οὐσίαν καταληφθῆναι δυνατὸν εἶναι συνθήσεται· Τὴν γὰρ γενεὰν αὐτοῦ, φησί, τίς διηγήσεται; ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου τὸ ἴσον τῆς κατὰ τὴν κατάληψιν ἀμηχανίας ὁ τοῦ κυρίου λόγος ἐνδείκνυται λέγων ὅτι τῆς μὲν φωνῆς αὐτοῦ ἀκούεις, οὐκ οἶδας δὲ πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει.

Ἐπειδὴ τοίνυν οὐδεμίαν ἐν τῷ ἀκαταλήπτῳ τῶν τριῶν προσώπων διαφορὰν ἐννοοῦμεν (οὐ γὰρ τὸ μὲν μᾶλλον ἀκατάληπτον τὸ δὲ ἧττον, ἀλλ' εἷς ἐπὶ τῆς τριάδος ὁ τῆς ἀκαταληψίας λόγος), διὰ τοῦτό φαμεν, αὐτῷ τῷ ἀλήπτῳ καὶ ἀκατανοήτῳ χειραγωγούμενοι, μηδεμίαν τῆς οὐσίας ἐπὶ τῆς ἁγίας τριάδος διαφορὰν ἐξευρίσκειν ἐκτὸς τῆς τάξεως τῶν προσώπων καὶ τῆς τῶν ὑποστάσεων ὁμολογίας· τάξις μὲν γάρ ἐστιν ἐν τῷ εὐαγγελίῳ παραδοθεῖσα, καθ' ἣν ἐκ πατρὸς ἡ πίστις ἀρχομένη διὰ μέσου τοῦ υἱοῦ εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον καταλήγει· ἡ δὲ διαφορὰ τῶν προσώπων <ἐν> αὐτῇ τῇ τάξει τῆς τῶν ὑποστάσεων παραδόσεως φαινομένη οὐδεμίαν σύγχυσιν ἐμποιεῖ τοῖς δυναμένοις ἐπακολουθεῖν ταῖς σημασίαις τοῦ λόγου, ἰδίαν ἔννοιαν τῆς τοῦ πατρὸς προσηγορίας ἐμφαινούσης καὶ τοῦ υἱοῦ πάλιν καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος ἰδίαν, κατ' οὐδένα τρόπον τῶν σημαινομένων ἐν ἀλλήλοις συγχεομένων. βαπτιζόμεθα τοίνυν, ὡς παρελάβομεν, εἰς πατέρα καὶ υἱὸν καὶ πνεῦμα ἅγιον· πιστεύομεν δὲ ὡς βαπτιζόμεθα —σύμφωνον γὰρ εἶναι προσήκει τῇ ὁμολογίᾳ τὴν πίστιν—. δοξάζομεν δὲ ὡς πιστεύομεν —οὐδὲ γὰρ ἔχει φύσιν μάχεσθαι τῇ πίστει τὴν δόξαν, ἀλλ' εἰς ἃ πιστεύομεν, ταῦτα καὶ δοξάζομεν.

Ἐπειδὴ τοίνυν εἰς πατέρα καὶ υἱὸν καὶ πνεῦμα ἅγιον ἡ πίστις ἐστίν, ἀκολουθεῖ δὲ ἀλλήλοις ἡ πίστις ἡ δόξα τὸ βάπτισμα, διὰ τοῦτο καὶ ἡ δόξα οὐ διακρίνεται ἡ πατρὸς καὶ υἱοῦ καὶ ἁγίου πνεύματος. αὕτη δὲ ἡ δόξα ἣν ἀναπέμπομεν τῇ ἰδίᾳ φύσει, οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἀλλ' ἡ τῶν προσόντων τῇ μεγαλειότητι τῆς θείας φύσεως ἀγαθῶν ὁμολογία· οὐ γὰρ ἐξ ἡμετέρας δυνάμεως τιμὴν προστίθεμεν τῇ ἀτιμήτῳ φύσει, ἀλλὰ τὰ προσόντα ὁμολογήσαντες τὴν τιμὴν ἐπληρώσαμεν. ἐπεὶ οὖν πρόσεστιν ἑκάστῳ τῶν ἐν τῇ ἁγίᾳ τριάδι πιστευομένων προσώπων ἀφθαρσία ἀιδιότης ἀθανασία ἀγαθότης δύναμις ἁγιασμὸς σοφία, πᾶν νόημα μεγαλοπρεπές τε καὶ ὑψηλόν, ἐν τῷ λέγειν τὰ προσόντα ἀγαθὰ τούτῳ τῆς δόξης ποιούμεθα τὴν ἀπόδοσιν. καὶ ἐπεὶ πάντα μὲν τὰ τοῦ πατρὸς ὁ υἱὸς ἔχει, πάντα δὲ τὰ τοῦ υἱοῦ ἀγαθὰ ἐνθεωρεῖται τῷ πνεύματι, οὐδεμίαν εὑρίσκομεν ἐν τῇ ἁγίᾳ τριάδι κατὰ τὸ ὕψος τῆς δόξης πρὸς ἑαυτὴν διαφοράν· οὔτε γὰρ κατά τινα σωματικὴν σύγκρισιν τὸ μὲν ὑψηλότερόν ἐστι τὸ δὲ ταπεινότερον —τὸ γὰρ ἀόρατον καὶ ἀσχημάτιστον μέτρῳ οὐ καταλαμβάνεται—, οὔτε κατὰ δύναμιν ἢ ἀγαθότητα τὸ διάφορον συγκριτικῶς ἐπὶ τῆς ἁγίας τριάδος εὑρίσκεται, ὡς εἰπεῖν παρὰ τὸ πλεῖον καὶ ἔλαττον εἶναι ἐν τούτοις παραλλαγήν· ὁ γὰρ ἰσχυρότερον τὸ ἓν τοῦ ἑτέρου εἰπὼν κατὰ τὸ σιωπώμενον ὡμολόγησε τὸ ἐλαττούμενον ἐν τῇ δυνάμει ἀσθενέστερον εἶναι τοῦ δυνατωτέρου, τοῦτο δὲ τῆς ἐσχάτης ἀσεβείας ἐστὶν ἔμφασίν τινα ἀσθενείας ἢ ἀδυναμίας εἴτε ἐν ὀλίγῳ εἴτε ἐν πλείονι περὶ τὸν μονογενῆ θεὸν καὶ περὶ τὸ πνεῦμα τοῦ θεοῦ ἐννοεῖν· τέλειον γὰρ ἐν δυνάμει καὶ ἀγαθότητι καὶ ἀφθαρσίᾳ καὶ πᾶσι τοῖς ὑψηλοῖς νοήμασι καὶ τὸν υἱὸν καὶ τὸ πνεῦμα ὁ τῆς ἀληθείας παραδίδωσι λόγος. εἰ οὖν παντὸς ἀγαθοῦ ἡ τελειότης <ἐφ'> ἑκάστου τῶν ἐν τῇ ἁγίᾳ τριάδι πιστευομένων προσώπων εὐσεβῶς ὁμολογεῖται, οὐκ ἔχει φύσιν τὸ αὐτὸ καὶ τέλειον λέγειν καὶ πάλιν διὰ συγκρίσεως ἀτελὲς ὀνομάζειν· τὸ γὰρ ἔλαττον <λέγειν> κατὰ τὸ μέγεθος τῆς δυνάμεως ἤτοι τῆς ἀγαθότητος οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ ἀτελὲς εἶναι κατὰ τοῦτο διισχυρίζεσθαι. εἰ οὖν τέλειος ὁ υἱός, τέλειον καὶ τὸ πνεῦμα, τελείου τέλειον οὔτε ἀτελέστερον οὔτε τελειότερον ἐπινοεῖ ὁ λόγος.

Ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν ἐνεργειῶν τὸ ἀδιαίρετον τῆς δόξης καταμανθάνομεν. ζωοποιεῖ ὁ πατήρ, καθὼς ἔφη τὸ εὐαγγέλιον· ζωοποιεῖ καὶ ὁ υἱός· ζωοποιεῖ δὲ καὶ τὸ πνεῦμα κατὰ τὴν τοῦ κυρίου μαρτυρίαν τοῦ εἰπόντος ὅτι Τὸ πνεῦμά ἐστι τὸ ζωοποιοῦν. προσήκει οὖν δύναμιν ἐκ πατρὸς ἀρχομένην καὶ δι' υἱοῦ προϊοῦσαν καὶ ἐν πνεύματι ἁγίῳ τελειουμένην νοεῖν· ἐμάθομεν γὰρ πάντα ἐκ θεοῦ εἶναι, καὶ πάντα διὰ τοῦ μονογενοῦς καὶ ἐν αὐτῷ συνεστάναι, καὶ διὰ πάντων διήκειν τὴν τοῦ πνεύματος δύναμιν, πάντα ἐν πᾶσι καθὼς βούλεται ἐνεργοῦσαν, ὥς φησιν ὁ ἀπόστολος.

(Γρηγορίου Νύσσης, Ἐπιστολὴ 24, T.L.G., section t, line 1- section 15, line 6)

 Καί μέ τή βοήθεια τού Σταύρου διαθέτουμε καί τήν νεοελληνική απόδοση.

Επιστολή αγίου Γρηγορίου Νύσσης
προς τον «αιρετικόν Ηρακλειανό»-«Ηρακλειανώ αιρετικώ»

Ο λόγος τής υγιούς πίστεως, προς αυτούς που ακούνε με ευγνωμοσύνη τις θεόπνευστες φωνές, έχει τη δύναμή του στην απλότητα, και δεν χρειάζεται καμμιά λογική επινόηση για να παραστήση την αλήθεια, καθώς είναι καταληπτός και σαφής ο ίδιος, όπως μας παραδίδεται απ’ την ίδιαν τη φωνή τού Κυρίου, που μας παρέδωσε το μυστήριο της σωτηρίας με το λουτρό τής παλιγγενεσίας μας. Γιατί πορευθέντες, λέει, μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του πατρός και του υιού και του αγίου πνεύματος, διδάσκοντες τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην υμίν. Επειδή διαιρώντας στα δύο τον τρόπο ζωής (την πολιτεία) τών Χριστιανών, και στο ηθικό δηλ. μέρος, και στη δογματικήν ακρίβεια, μας εξασφάλισε μεν το σωτήριο δόγμα με την παράδοση του βαπτίσματος, μας διατάζει δε να ολοκληρώνουμε τον βίο μας τηρώντας τις εντολές του. Αλλά το μεν μέρος τών εντολών, το οποίο και προκαλεί μικρότερη ζημιά στην ψυχή μας, δεν το αγγίζει ο διάβολος· ενώ σε κείνο που είναι το κυριώτερο και μείζον βάζει ο διάβολος όλην του την προσπάθεια, ώστε να παρεκτραπούν οι ψυχές τών περισσοτέρων από εμάς απ’ το να κερδίσουμε τη σωτηρία μας, εφ’ όσον, ακόμα κι αν κατορθώσουμε κάτι με την τήρηση των εντολών, δεν θα σωθούμε αν δεν μας συμπαραστέκεται και η μεγάλη και πρώτη μας ελπίδα, χαμένη για μας μέσα στη δογματική μας πλάνη.

       Γι’ αυτό και συμβουλεύουμε να μην απομακρύνονται αυτοί που θέλουν να σωθούν, απ’ την απλότητα των πρώτων ρημάτων τής πίστης μας, αλλά να παραδέχονται μέσα στην ψυχή τους πατέρα και υιό και άγιο πνεύμα, και να μη νομίζουν πως πρόκειται για μιαν υπόσταση με πολλά ονόματα· γιατί δεν είναι και δυνατό να λέγεται ο πατέρας πατέρας τού εαυτού του, χωρίς να επαληθεύεται απ’ τον ίδιον τον υιό το όνομα του πατέρα, ούτε μπορούμε να νομίζουμε ότι το πνεύμα αναφέρεται στην έννοια του πατέρα ή του υιού· αλλ’ εξυπακούεται σε κάθε ένα απ’ αυτά τα ονόματα, ιδιαίτερα και διακριτά, η υπόσταση που σημαίνεται με το κάθε όνομα, και ακούγοντας για τον πατέρα ακούμε την του παντός αιτία, και μαθαίνοντας για τον υιό διδαχθήκαμε τη δύναμη που ανέλαμψε απ’ την πρώτην αιτία ώστε να συσταθή το παν, και γνωρίζοντας το πνεύμα κατανοήσαμε την τελειωτική δύναμη όσων παράγονται εις το είναι κτισμένα απ’ τον πατέρα και τον υιό. Οι υποστάσεις είναι λοιπόν, σύμφωνα με τον τρόπο που είπαμε, ασυγχύτως διαχωρισμένες αναμεταξύ τους, οι υποστάσεις δηλ. του πατέρα, του υιού και του αγίου πνεύματος· η δε ουσία τους, όποια κι αν είναι – γιατί δεν μπορεί να ονομασθή με τον ανθρώπινο λόγο ούτε να περιληφθή σε κάποιο νόημα – δεν διαμερίζεται σε κάποιαν ετερότητα της φύσεως· γιατί αυτό που είναι ακατάληπτο και απερινόητο και δεν το φτάνουν οι λογισμοί μας είναι το ίδιο, ίσον, σε κάθε ένα απ’ τα πρόσωπα της τριάδας. Γιατί αυτός που θα ερωτηθή, τί είναι κατ’ ουσίαν ο πατέρας, θα ομολογήση, με ευγνωμοσύνη και αλήθεια, ότι είναι πέρα απ’ τη γνώση αυτό που αναζητείται· και θα προσθέση, πως και του μονογενούς υιού η ουσία δεν είναι δυνατόν να γίνη καταληπτή από κανέναν λόγο. Γιατί λέει: την γενεάν αυτού, τίς διηγήσεται; Και για το άγιο πνεύμα, το ίδιο μάς δείχνει ως προς αυτήν την αμηχανία τού λόγου μας ο λόγος τού Κυρίου, που λέει: της μεν φωνής αυτού ακούεις, ουκ οίδας δε πόθεν έρχεται και πού υπάγει.

       Επειδή δεν εννοούμε λοιπόν καμμιά διαφορά στο ακατάληπτο των τριών προσώπων (γιατί δεν είναι το ένα πρόσωπο περισσότερο ακατάληπτο και το άλλο λιγότερο, αλλ’ είναι ένας ο λόγος τής ακαταληψίας στην τριάδα), γι’ αυτό και λέμε, χειραγωγούμενοι απ’ το ίδιο το ακατάληπτο και ακατανόητο, πως δεν υπάρχει καμμιά διαφορά τής ουσίας στην αγία τριάδα, εκτός απ’ την τάξη τών προσώπων και την ομολογία τών υποστάσεων· και τάξη μεν είναι, όπως μας παραδόθηκε στο ευαγγέλιο, το ότι ξεκινά απ’ τον πατέρα η πίστη, και καταλήγει δια μέσου τού υιού στο πνεύμα το άγιο· η δε διαφορά τών προσώπων σ’ αυτήν την τάξη, που φαίνεται ακριβώς στο πώς μάς παραδόθηκαν οι υποστάσεις, δεν προξενεί καμμιά σύγχυση σ’ αυτούς που μπορούν να παρακολουθούν τις σημασίες του λόγου, καθώς το όνομα του πατέρα φανερώνει μιαν ιδιαίτερην έννοια, και το όνομα του υιού επίσης, καθώς και του αγίου πνεύματος, χωρίς να συγχέονται κατά κανέναν τρόπο αυτές οι σημασίες αναμεταξύ τους. Βαπτιζόμαστε λοιπόν, όπως και παραλάβαμε, στον πατέρα και τον υιό και το πνεύμα το άγιο· και πιστεύουμε όπως ακριβώς και βαπτιζόμαστε – γιατί είναι σωστό να συμφωνή με την ομολογία μας η πίστη – και δοξάζουμε τον Θεό όπως ακριβώς τον πιστεύουμε – γιατί δεν είναι και φυσικό, να μάχεται την πίστη η δόξα, αλλ’ αυτά στα οποία πιστεύουμε, αυτά και δοξάζουμε ή θεωρούμε αληθινά.

        Επειδή η πίστη μας είναι λοιπόν στον πατέρα και τον υιό και το άγιο πνεύμα, και ακολουθούν το ένα το άλλο η πίστη, η δόξα και το βάπτισμα, γι’ αυτό και δεν διακρίνεται η δόξα τού πατέρα απ’ τη δόξα τού υιού και τη δόξα τού αγίου πνεύματος. Κι αυτή η δόξα που αναπέμπουμε με την ίδια μας τη φύση, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ομολογία τών αγαθών που ανήκουν στη μεγαλειότητα της θείας φύσης· γιατί δεν προσθέτουμε βέβαια απ’ τη δική μας δύναμη τιμή στην ατίμητη φύση, αλλά ομολογώντας αυτά που ανήκουν στον Θεό, εκπληρώσαμε και την τιμή προς αυτόν. Κι επειδή ανήκει και ταιριάζει λοιπόν σε κάθε ένα απ’ τα πρόσωπα που πιστεύουμε στην αγία τριάδα αφθαρσία, αϊδιότης, αθανασία, αγαθότης, δύναμις, αγιασμός, σοφία, και κάθε νόημα μεγαλοπρεπές και υψηλό, ονομάζοντας εμείς αυτά τα αγαθά που ανήκουν στον Θεό, αποδίδουμε σ’ αυτόν και την πρέπουσα δόξα. Κι επειδή ο υιός έχει τα πάντα όσα έχει και ο πατέρας, και όλα τα αγαθά τού υιού τα θεωρούμε και στο πνεύμα, δεν βρίσκουμε μέσα στην αγία τριάδα καμμιά διαφορά ως προς το ύψος τής δόξης· και ούτε είναι βέβαια, συγκρίνοντάς τα ας πούμε σωματικά, το ένα πρόσωπο υψηλότερο και το άλλο ταπεινότερο – γιατί δεν ισχύει σ’ αυτό που είναι αόρατο και ασχημάτιστο κανένα μέτρο - , ούτε συναντάμε συγκριτική διαφορά κατά τη δύναμη ή την αγαθότητα στην αγία τριάδα, ώστε να πούμε πως υπάρχει αναμεταξύ τους κάποια παραλλαγή ως προς το περισσότερο ή λιγότερο· γιατί αυτός που είπε πως είναι ισχυρότερο το ένα πρόσωπο απ’ το άλλο, ομολόγησε, έστω και σιωπηλά, πως είναι ασθενέστερο στη δύναμη το άλλο, κι αυτό φανερώνει μιαν έσχατην ασέβεια, το να εννοήσουμε δηλ. ασθένεια ή αδυναμία, είτε μικρή είτε μεγάλη, στον μονογενή υιό και στο πνεύμα τού Θεού· γιατί ο λόγος τής αληθείας μάς παραδίδει, πως είναι τέλειος στη δύναμη και την αγαθότητα και την αφθαρσία και σε όλα τα υψηλά νοήματα και ο υιός και το πνεύμα. Αν ομολογούμε λοιπόν ευσεβώς την τελειότητα κάθε αγαθού στο καθένα απ’ τα πρόσωπα που πιστεύουμε στην αγία τριάδα, δεν είναι φυσικό να λέμε πως είναι ίδια και τέλεια τα πρόσωπα, και να τα ονομάζουμε πάλι μετά, συγκρίνοντάς τα, ως ατελή· γιατί το να πούμε πως είναι μικρότερο ένα πρόσωπο κατά το μέγεθος της δυνάμεως ή της αγαθότητός του, δεν είναι παρά σαν να ισχυριζόμαστε ότι είναι ατελές ως προς αυτό. Αν είναι λοιπόν τέλειος ο υιός, και τέλειο το πνεύμα, δεν μπορεί να επινοήση ο δικός μας λόγος πως είναι ατελέστερο ή τελειότερο το τέλειο απ’ το τέλειο.

       Μαθαίνουμε όμως για το αδιαίρετο της δόξας και απ’ τις ενέργειες. Ζωοποιεί ο πατέρας, καθώς μάς είπε το ευαγγέλιο· ζωοποιεί και ο υιός· ζωοποιεί δε και το πνεύμα, κατά τη μαρτυρία τού κυρίου που είπε ότι: Το πνεύμά εστι το ζωοποιούν. Οφείλουμε λοιπόν να εννοούμε μια δύναμη που αρχίζει απ’ τον πατέρα, προχωρά δια του υιού και τελειούται εν πνεύματι αγίω· γιατί μάθαμε πως όλα είναι απ’ τον θεό, και όλα συστήθηκαν δια του μονογενούς και στον μονογενή, και μέσα απ’ όλα περνά η δύναμη του πνεύματος. Πάντα εν πάσι καθώς βούλεται ενεργούσα, όπως λέει ο απόστολος.