Η αποτείχιση Παράδοση της Αγίας Γραφής και της Εκκλησίας και όχι διδασκαλία ενός μεμονωμένου Κανόνος

 

 Πρωτοδευτέρα Σύνοδος Κωνσταντινουπόλεως

 ΙΕ΄ Κανών (β΄ μέρος)

 

  Ἡ ἑρμηνεία τῶν κανονολόγων

Μᾶς ἐστάλη μέσῳ e-mail ἡ ἑρμηνεία τοῦ ΙΕ΄ Κανόνος τῆς Πρωτοδευτέρας Συνόδου ἀπὸ τοὺς ἔγκυρους ἑρμηνευτὲς τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τὴν δημοσιεύουμε.

Οἱ ἑρμηνευτὲς δὲν ἀναφέρουν πουθένα ὅτι ὁ Ἱ. Κανὼν ἰσχύει μόνο για τοὺς κληρικοὺς ἢ ὅτι εἶναι προαιρετικός. Ἀντίθετα ἐπαινοῦν ὅσους ἀποτειχίζονται, "ὅποιοι κι ἂν εἶναι αὐτοί", εἴτε κληρικοί, εἴτε λαϊκοί.

Ὁ δὲ Κανὼν καὶ οἱ ἑρμηνευτές του διδάσκουν ὅτι οἱ ἀποτειχιζόμενοι συμβάλλουν θετικὰ στὴν ἀποτροπὴ τοῦ σχίσματος ἐν τῆ Ἐκκλησία, κάτι ποὺ δὲν ἀναφέρει ὅτι κάνουν, ἐκεῖνοι ποὺ δὲν ἀποτειχίζονται. Ἄρα, οἱ μὴ ἀποτειχιζόμενοι (σύμφωνα μὲ τὸν Κανόνα) οὐδὲν προσφέρουν πρὸς τὴν κατεύθυνση τῆς ἀποτροπῆς τοῦ σχίσματος,  πρὸς τὴν κατεύθυνση τῆς ἀποτροπῆς τῆς αἱρέσεως.

Στὴν συνέχεια δημοσιεύουμε καὶ ἕνα ἄλλο σχόλιο, μὲ τὸ ὁποῖο ὁ σχολιογράφος (Λεόντιος Διονυσίου) ἐπισημαίνει ὅτι οἱ Πατέρες ποὺ συνέταξαν τὸν ΙΕ΄ Κανόνα δὲν ἀναφέρονται εἰδικὰ στὸ θέμα τῆς ἀποτειχίσεως, ἀλλὰ παρεπιμπτόντως. Ἡ διδασκαλία περὶ ἀπομακρύνσεως ἀπὸ τοὺς αἱρετικούς (ἀφοῦ αὐτὸ οὐσιαστικὰ συμβαίνει μὲ τὴν πράξη τῆς ἀποτειχίσεως)  εἶναι διάχυτη στὴν Παλαιοδιαθηκικὴ καὶ Ἐκκλησιαστικὴ Παράδοση.

Ὁ Κανόνας δηλαδή, συνετάγη ὄχι γιὰ νὰ ἐξετάσει τὸ θέμα τῆς ἀποτειχίσεως, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἀποτρέψει τὰ σχίσματα ποὺ ἐγίνοντο γιὰ ἄλλους λόγους, ἐκτὸς ἐκείνων τῆς Πίστεως.
Γιὰ νὰ μὴ ὑπάρξει, ὅμως, παρεξήγηση καὶ αὐτὸ τὸ ἐκμεταλλευτοῦν οἱ Ἐπίσκοποι καὶ ἀπαιτοῦν ὑπακοὴ  ἀπὸ τοὺς πιστούς, ἀκόμα κι ὅταν εἰσάγουν αἱρετικὲς δοξασίες στὴν Ἐκκλησία (κάνουν δηλαδὴ ὅ,τι ἀκριβῶς κάνουν σήμερα οἱ Οἰκουμενιστές), προσθέτουν οἱ πατέρες στὸ τέλος τοῦ Κανόνος μιὰ αὐτονόητη ἐξαίρεση: στὴν περίπτωση ποὺ Ἐπίσκοπος κηρύττει ἐπίσημα αἱρετικὲς κακοδοξίες, τότε, πρὶν κἂν συνέλθει Σύνοδος γιὰ νὰ τὸν καταδικάσει, οἱ πιστοὶ ἀκολουθοῦντες τὴν πάγια διδασκαλία τῆς Παλαιᾶς καὶ Καινῆς Διαθήκης, ἀλλὰ καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸν αἱρετίζοντα Ἐπίσκοπο.
Τοῦτο βέβαια ἔχει κάποιο κόστος, ἀφοῦ οἱ Ἐπίσκοποι ποὺ αἱρετίζουν (μὲ τὴν ὑποστήριξη ὅσων συμπορεύονται μαζί τους ἢ τοὺς ἀνέχονται)  θὰ  δ ι ώ ξ ο υ ν  τοὺς ἀποτειχιζομένους. Γι’ αὐτὸ ὁ ΙΕ΄ Κανὼν διδάσκει καὶ ἐντέλλεται ὅτι, ὅσοι προχωροῦν στὴν ἀποτείχιση, ὄχι μόνο δὲν πρέπει νὰ ἀπομονώνονται καὶ νὰ λοιδωροῦνται, καὶ νὰ κατηγοροῦνται ὡς προκαλοῦντες σχίσμα στὴν Ἐκκλησία, (ὅπως συμβαίνει σήμερα ἀκόμα καὶ ἀπὸ κάποιους οἱ ὁποῖοι λέγονται ἀντι-οικουμενιστές), ἀλλὰ ἀντιθέτως νὰ ἐπαινοῦνται, ἀσφαλῶς ἀπὸ τοὺς Ὀρθοδόξους.

 ΙΕ΄ Κανών (β΄ μέρος)

  Ἡ ἑρμηνεία τῶν κανονολόγων

   

Βαλσαμών: «Εάν δε εξ ευλόγου αιτίας τυχόν προφάσει αιρέσεως, αποστή τις από της του οικείου αρχιερέως κοινωνία, διά τι κολασθήσεται; Επάγουσιν οι Πατέρες ως ταύτα πάντα τότε γίνονται, όταν προφάσει εγκληματικής τινός υποθέσεως καθ’ εαυτόν τις του οικείου ποιμένος καταγνώσεται, και αποσχίση εαυτόν εκ τούτου, και τοιουτοτρόπως διαρρήξη την ένωσιν της Εκκλησίας. Ει γαρ μη δι’ εγκληματικήν αιτίασιν, αλλά δι’ αίρεσιν χωρίση τις εαυτόν από του επισκόπου αυτού ή του μητροπολίτου ή του πατριάρχου, ως επί εκκλησίας διδάσκοντος ανερυθριάστως διδάγματα τινά απηλλοτριωμένα του ορθού δόγματος, ο τοιούτος και προ εντελούς διαγνώσεως, πολλώ δε πλέον και μετά διάγνωσιν, εάν εαυτόν αποτειχίση, ήγουν χωρίση εκ της κοινωνίας του πρώτου αυτού, ου μόνον ου τιμωρηθήσεται, αλλά και τιμηθήσεται, ως ορθόδοξος. Ου γαρ απέσχισεν εαυτόν από επισκόπου, αλλά από ψευδεπισκόπου και ψευδοδιδασκάλου. Και το παρά τούτου γεγονός επαίνου άξιον εστίν, ως μη κατατέμνον την Εκκλησίαν, αλλά μάλλον συνάπτον αυτήν και του μερισμού απαλλάττον».

Ζωναράς: «Ει δ’ ο πατριάρχης τυχόν ή μητροπολίτης, ή ο επίσκοπος αιρετικός είη, και τοιούτος ως δημοσία, κηρύττειν την αίρεσιν, και γυμνή τη κεφαλή, αντί του, ανυποστόλως και μετά παρησιάς, διδάσκει τα αιρετικά δόγματα, οι αποσχίζοντες αυτού, όποιοι αν είεν, ου μόνον κολάσεως άξιοι ουκ έσονται διά τούτο, αλλά και τιμής, ως ορθόδοξοι, αξιωθήσονται, χωρίζοντες εαυτούς της των αιρετικών κοινωνίας.
Τούτο γαρ δηλοί το αποτειχίζοντες. Το γαρ τείχος των εντός αυτού προς τους εκτός χωρισμός εστίν. Ου γάρ επισκόπου απέστησαν, αλλά ψευδεπισκόπου και ψευδοδιδασκάλου. Ουδέ σχίσμα τα της Εκκλησίας εποίησαν, αλλά μάλλον σχισμάτων την Εκκλησίαν απήλλαξαν όσον το επ’ αυτοίς».

Αριστηνός: «Ει δε τινές, αποσταίεν τινός, ου διά πρόφασιν εγκλήματος, αλλά διά αίρεσιν, υπό   συνόδου ή αγίων Πατέρων κατεγνωσμένην, τιμής και αποδοχής άξιοι, ως ορθόδοξοι».

 

Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης: «εάν δε οι ρηθέντες πρόεδροι ήναι αιρετικοί, και την αίρεσιν αυτών κηρύττουσι παρρησία, και διά τούτο χωρίζονται οι εις αυτούς υποκείμενοι, και προ του να γένη ακόμη συνοδική κρίσης περί της αιρέσεως ταύτης, οι χωριζόμενοι αυτοί, όχι μόνον διά τον χωρισμόν δεν καταδικάζονται, αλλά και τιμής της πρεπούσης ως ορθόδοξοι, είναι άξιοι, επειδή, όχι σχίσμα επροξένησαν εις την Εκκλησίαν με τον χωρισμόν αυτόν, αλλά μάλλον ελευθέρωσαν την Εκκλησίαν από το σχίσμα και την αίρεσιν των ψευδεπισκόπων αυτών. Όρα και τον λα'. Αποστολικόν».

 _____________________

Σχόλιο Λεόντιου Διονυσίου
 

Ο ΙΕ΄ Κανόνας, εξεταζόμενος ορθόδοξα κι όχι απομονωμένος από την όλη εκκλησιαστική Παράδοση, εκφράζει την Αγιογραφική διδασκαλία Παλαιάς τε και Καινής Διαθήκης, η οποία συνίσταται στο Παύλειο χωρίο: «εξέλθετε εκ μέσου αυτών και αφορίσθητε και ακαθάρτου μη απτεσθε, καγώ εισδέξομαι υμάς, και έσομαι υμίν εις πατέρα και υμείς έσεσθέ μοι εις υιούς και θυγατέρας, λέγει Κύριος παντοκράτωρ» (Β΄ Κορ. στ΄ 17-18).

Παρόμοια αγιογραφικά χωρία που συμπληρώνουν το προηγούμενον είναι: «αιρετικόν άνθρωπον μετά πρώτην και δευτέραν νουθεσίαν παραιτού» (Τίτ. γ΄10-11)· «και χαίρειν αυτώ μη λέγετε· ο γαρ λέγων αυτώ χαίρειν κοινωνεί τοις έργοις αυτού τοις πονηροίς» (Β' Ιω. 10-11)· «εισελεύσονται λύκοι βαρείς εις υμάς μη φειδόμενοι του ποιμνίου, καὶ ἐξ ὑμῶν αὐτῶν ἀναστήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα» (Πράξ. 20, 29-30)· «εν υμίν έσονται ψευδοδιδάσκαλοι, οίτινες παρεισάξουσιν αιρέσεις απωλείας» (Β’ Πέτ. 2, 1-2) και πολλά άλλα αγιογραφικά χωρία.

Πάνω σ’ αυτά στηρίζεται και ο ΙΕ΄ Κανών, ο οποίος όμως συνετάχθη για ειδικό σκοπό, για να αποτρέψει τα σχίσματα που δεν είχαν ως βάση τους τις περί την πίστιν αλλοιώσεις, αλλά τις προσωπικές αμαρτίες του Επισκόπου (πραγματικές ή κατά φαντασίαν). Σ’ αυτήν την περίπτωση ο Κανών (μαζί με τον ΙΓ΄ και ΙΔ΄) απαγορεύει την Διακοπή Μνημοσύνου και την αποτείχιση του κατωτέρου κληρικού από τον ανώτερό του.

Όμως, για να μην υπάρξει παρερμηνεία, και για να μη δοθεί η εντύπωσις ότι αυτό ισχύει και για την περίπτωση που ο ανώτερος κληρικός κηρύττει αίρεσιν, συμπληρώνουν οι Πατέρες της Πρωτοδευτέρας Συνόδου στο β΄ μέρος του ΙΕ΄ Κανόνος την γνωστή φράση, ότι δηλαδή, όταν κηρύττεται αίρεσις, τότε ο κατώτερος κληρικός δεν υποχρεούται να μνημονεύει τον ανώτερο, αλλά πρέπει να διακόπτει την κοινωνία απ’ αυτόν, να αποτειχίζεται, επαινώντας τον μάλιστα, διότι αυτή η πράξις απαιτεί δύναμη και θάρρος και διότι είναι γνωστό ότι ανέκαθεν, οι παραβάτες περί την Πίστιν Επίσκοποι, ως βίαιοι και εξουσιαστές ήσαν διώκται των κατωτέρων κληρικών που αντιδρούσαν στις κακόδοξες θέσεις τους. Εξ άλλου μόνο οι ιερείς μνημονεύουν κατά τις ιερές ακολουθίες το ανώτερό τους Επίσκοπο, Μητροπολίτη ή Πατριάρχη.

Ο Ιερός αυτός Κανών λοιπόν είναι ειδικός, αναφέρεται σε κληρικούς, αλλά δεν εξαντλεί, ή μάλλον δεν ασχολείται γενικά με το θέμα της Διακοπής Μνημοσύνου ή της αποτειχίσεως. Χρησιμοποιήθηκε όμως ως σημείο αναφοράς περί της απομακρύνσεως από τους αιρετικούς Επισκόπους, επειδή εκφράζει την πάγια διδασκαλία και στάση της Εκκλησίας στο θέμα και ειδικά στον 20ο αιώνα, προεβλήθη ιδιαίτερα από τους Παλαιοημερολογίτες.

Αυτό, ασφαλώς, δεν σημαίνει ότι οι λαϊκοί που δεν τελούν ακολουθίες και δεν μνημονεύουν, απαγορεύεται να αποτειχιστούν, ότι δηλαδή είναι υποχρεωμένοι να απωλεσθούν συμβιώνοντες με τους αιρετικούς, επειδή ο ποιμένας τους συμπλέει με τους αιρετικούς ή τους φοβάται και σιωπά.

Στην ιστορία της Εκκλησίας αναφέρονται πάμπολες περιπτώσεις λαϊκών που αποτειχίστηκαν (περίοδος Αρειανισμού, Πνευματομάχων, Νεστοριανισμού, Μοιχειανών, Εικονομαχίας κ.λπ.). Πολλές απ’ αυτές είδαμε ότι αναφέρει ο ιερομόναχος πατήρ Ευθύμιος Τρικαμηνάς στα βιβλία του και τις απαντήσεις προς την Ι. Μ. Πειραιώς, που δημοσιεύθηκαν στο παρόν ιστολόγιο.

Επίσης πολλά παραδείγματα λαϊκών που επαινούνται από τον άγ. Θεόδωρο τον Στουδίτη επειδή διέκοψαν την κοινωνία με τον αιρετικό Επίσκοπο, είδαμε στο Επίμετρο του άρθρου του κ. Σημάτη «ΓΙΑΤΙ ΠΑΙΖΕΤΕ, π. ΠΑΥΛΕ, ΑΥΤΟ ΤΟΝ ΑΧΑΡΟ ΡΟΛΟ;».