Περί μακροθυμίας -Περί πίστεως -Περί φιλίας και ανειλικρινούς φίλου -Οι Άγιοι φορείς της Χάριτος του Κυρίου

Ἁγίου Νεκταρίου

Περί μακροθυμίας

Η μακροθυμία  είναι αρετή γενναίας και ευγενικής ψυχής, που έχει θεμέλιο την αγάπη προς τον πλησίον. Η μακροθυμία είναι μεγαλοψυχία, μεγαλοφροσύνη και φίλη της πραότητας. Η μακροθυμία μαρτυράει καλή αγωγή ψυχής και εκδηλώνεται σαν συμπάθεια, φιλανθρωπία, μετριοφροσύνη και δικαιοσύνη. Ο μακρόθυμος κυριαρχεί πάνω στον θυμό και την οργή του∙ κατευνάζει δε τις ορμές της καρδιάς του, ελεεί όσους έφταιξαν σε κάτι και λυπάται αυτούς που αμαρτάνουν. Ο έλεγχός του γίνεται με επιείκεια και τα λόγια του εκφράζονται με σύνεση και φρόνηση. Η οργή δεν σκοτίζει τον νου του και ο θυμός δεν διαταράσσει τα λογικά του. Η όψη του είναι ευχάριστη και οι κινήσεις του σεμνοπρεπείς. Έχοντας πολλή φρόνηση, δεν δικάζει με εμπαθή οξύτητα, αλλά αποφαίνεται με αγαθή κρίση για τα παραπτώματα. O Χρυσόστομος λέει για τη μακροθυμία τα παρακάτω: «Το αίτιο όλων των αγαθών είναι η μακροθυμία∙ αυτή είναι η ρίζα κάθε φιλοσοφίας∙ υπάρχει ως όπλο
ακαταμάχητο και πύργος απόρθητος, αντιμετωπίζοντας με ευκολία τα λυπηρά και τα δύσκολα. Και όπως ακριβώς, αν πέσει σπίθα στην άβυσσο, εκείνη δεν θα βλαφθεί καθόλου, αλλά η σπίθα θα σβήσει εύκολα, έτσι και στη μακρόθυμη ψυχή, όποιο απροσδόκητο και να εμφανιστεί, αυτό εξαφανίζεται εύκολα, ενώ εκείνη παραμένει ατάραχη. Διότι η μακροθυμία είναι δυνατότερη όλων∙ και για στρατόπεδα να πεις και για χρήματα και για άλογα και για τείχη και για όπλα και για ο,τιδήποτε, κανένα δεν θα βρεις ίσο με τη μακροθυμία.

Γιατί εκείνος που θα έχει όλα τα παραπάνω, αν κυριευθεί από θυμό, πολλές φορές συμπεριφέρεται σαν ανώριμο παιδάκι, κάνοντας πολύ θόρυβο και γεμάτος ζάλη. Ο μακρόθυμος απολαμβάνει βαθιά γαλήνη, σαν να βρίσκεται καθισμένος σε λιμάνι∙ όπως ακριβώς δεν νικιέται ο βράχος με όποια βλάβη κι αν προσπαθήσεις να του προκαλέσεις , ή δεν ταράζεται ο πύργος όποια ύβρη και να του απευθύνεις, ή δεν καταστρέφεται το διαμάντι με όποια πληγή θελήσεις να του προκαλέσεις».

Μακάριος ο άνθρωπος ο μακρόθυμος.

(Περί πίστεως) Περί της ασφάλειας που προέρχεται από την πίστη και της πληροφορίας που αντλούν από αυτή οι πιστοί για όσα δεν γίνονται αντιληπτά μέσω των αισθήσεων

Ο Θεοφύλακτος λέει τα εξής για την ασφάλεια που προέρχεται από την πίστη: «Και η πίστη αυτή καθεαυτή είναι φραγμός, που δεν επιτρέπει να εισέλθουν στον νου αμαρτωλοί λογισμοί».

Ο Χρυσόστομος ονομάζει την πίστη άγκυρα της χειμαζόμενης ανθρώπινης ψυχής και γαλήνιο λιμάνι της ανθρωπότητας. Και τονίζει: «Είναι ιερή άγκυρα που πάντοτε συγκρατεί σταθερή τη διάνοια αυτού που πιστεύει». Και στη συνέχεια: «Αλήθεια! Ποιά λέξη χρησιμοποίησε όταν είπε “έλεγχος μη βλεπομένων”! Διότι ο έλεγχος αναφέρεται σε όσα είναι πολύ δύσκολο να φανερωθούν. Η πίστη, επομένως, είναι, λέει, η φανέρωση των αοράτων, και πληροφορεί όσους προσβλέπουν σ’ αυτήν για όσα δεν βλέπονται. Η πίστη λοιπόν παρέχει την ίδια πληροφορία γι’ αυτά που είναι αόρατα, όπως ακριβώς θα συνέβαινε και αν αυτά ήταν ορατά. Επειδή τα ελπιζόμενα θεωρούνται συχνά και ανυπόστατα, η πίστη προσδίδει σε αυτά θεμέλιο΄ ή, καλύτερα, δεν προσδίδει μόνο, αλλά στην ουσία αποτελεί θεμέλιο αυτή η ίδια. Όπως και η ανάσταση δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή ως αντικειμενικό γεγονός, η ελπίδα όμως της πίστης της δίνει υπόσταση μέσα στην ψυχή μας. Αυτό σημαίνει: “υπόστασις πραγμάτων ελπιζομένων”».

Ο Θεοδώρητος τονίζει: «Αυτά που δεν βλέπονται, γίνονται ορατά με την πίστη, και αυτή η πίστη γίνεται σε μας ο οφθαλμός σε όσα ελπίζουμε και φανερώνει ως υπαρκτά αυτά που δεν έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί. Και ενώ οι νεκροί κείτονται μέσα στους τάφους, η πίστη ήδη προεικονίζει την ανάστασή τους και από τη σκόνη των σωμάτων συνθέτει στη φαντασία μας τη μελλοντική αθανασία».

Ο Γρηγόριος Νύσσης λέει ότι ο Θεός λογαριάζει σαν δικαιοσύνη για τους ανθρώπους την πίστη και όχι τη γνώση. Γιατί η μεν γνώση εξαρτάται από την εμπειρία και αφορά αυτούς που την απέκτησαν. Δεν γίνεται όμως έτσι και με την πίστη των χριστιανών, γιατί αυτή δεν αφορά όσα μπορούν να γίνουν γνωστά αλλά αποτελεί των ελπιζομένων την υπόσταση. Άλλωστε δεν ελπίζει κανείς σε κάτι που ήδη κατέχει, διότι αφού το έχει δεν το προσδοκά. Αυτό όμως που ξεφεύγει από τη λογική κατανόηση, μας το οικειοποιεί η πίστη, με τη δική της ιδιαίτερη διαβεβαίωση, η οποία και μας εγγυάται αυτό που δεν φαίνεται.

Ο Χρυσόστομος λέει: «Η πίστη αποτελεί την αρχή της σωτηρίας. Η πίστη είναι ο καθαρός οφθαλμός με τον οποίο μπορούμε να γνωρίσουμε τον Θεό. Η πίστη αντιλαμβάνεται τα αόρατα. Η πίστη είναι αγαθή οδηγός που σε χειραγωγεί προς την κολυμβήθρα. Πίστη είναι η διαυγέστατη αντανάκλαση των αοράτων. Πίστη είναι ο ακριβής διδάσκαλος της ομοουσίου Τριάδος».

Ο άγιος Αντώνιος λέει: «Η πίστη στον Κύριό μας αποτελεί σφραγίδα και τείχος που μας παρέχει ασφάλεια» (Μ. Αθανάσιος στον βίο του Αντωνίου).

Ο δε Ωριγένης σημειώνει: «Πηγή και αρχή κάθε σοφίας, είναι το να πιστέψεις στον Θεό των όλων. Άλλωστε, ποιά άλλη δύναμη ξαναπροσφέρει στην ανθρώπινη φύση την ευτυχία, όπως το κάνει αυτό η πίστη ή η μελέτη γι’ Αυτόν που βλέπει τα πάντα και φωτίζει όχι μόνο όσα λέγονται και πράττονται από μας, αλλά και όσα βρίσκονται ακόμη μέσα στον νου μας;».

Ο Κύριλλος Αλεξανδρείας λέει: «Η πίστη είναι η θύρα και η οδός προς τη ζωή. Είναι ο ανηφορικός δρόμος που οδηγεί από τη φθορά στην αφθαρσία».

Περί φιλίας

Φιλία είναι αγάπη υγιούς ψυχής προς ψυχή επίσης υγιή. Η φιλία ως απόρροια υγιούς ψυχής είναι ιερή, αγνή, ακέραιη, πιστή, σταθερή, ειλικρινής, θαρραλέα, αληθινή, αιώνια. Η φιλία είναι αρετή, γιατί θεμελιώνεται στο ήθος

και την καλή διαγωγή της υγιούς ψυχής γι’ αυτό και μόνο με την αρετή συνάπτεται και αυτής γίνεται εραστής και αυτήν αγκαλιάζει, μένοντας μαζί της πάντοτε. Η φιλία σαν αρετή, έλκεται από το όμοιο και αναπαύεται με τις συγγενείς αρετές. Είναι σύνδεσμος δύο όμοιων ψυχών.

Είναι πάθος συνετής ψυχής και συνδέει τους φίλους με σφοδρή αγάπη. Συνδέει δε με πόθο τους ανθρώπους που έχουν από τη φύση τους την τάση να διασπώνται. Η φιλία έχει σταθερό και ασυμβίβαστο ήθος. Είναι η φιλία ένα είδος ηθικής ευχαρίστησης, που κατευχαριστεί την ψυχή. Η φιλία υπομένει πάντα, συμπάσχουσα και συμπαραστεκόμενη. Ο Αριστοτέλης έχει πει: «Φιλία είναι μία ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα». 

Η φιλία είναι πιο δυνατή από τη συγγενική αγάπη, διότι η μεν συγγενική αγάπη είναι έργο ανάγκης, η φιλία όμως βασίζεται στη θέληση. Η φιλία υπαγορεύει ευλάβεια προς τα ιερά των φίλων, αγνότητα στη συμπεριφορά, ακεραιότητα στα ήθη, πίστη στον χαρακτήρα, σταθερότητα στις αποφάσεις, ειλικρίνεια στους λόγους, θάρρος στο να ειπωθούν τα ορθά και ωφέλιμα και στο να λέγεται η αλήθεια. Η φιλία είναι το στήριγμα για την ευτυχία δύο αγαθών ανθρώπων, γιατί μόνο μεταξύ αγαθών ανθρώπων μπορεί να αναπτυχθεί η αληθινή φιλία. Ο Πλάτων λέει: «Φιλία είναι η ομόνοια υπέρ των καλών και δικαίων΄ η θέληση για κοινό τρόπο ζωής, ίδιος τρόπος σκέψης και πράξης, ζωή με αρμονία και καλή διάθεση ώστε να υπάρχει ομόνοια, συνοδοιπορία τόσο στα ευχάριστα, όσο και στα δυσάρεστα».

Τρία είναι τα είδη της φιλίας΄ αυτή που βασίζεται στην αρετή, αυτή που θεμελιώνεται στο συμφέρον και αυτή που υπάρχει από συνήθεια. Άριστη όμως είναι η χάριν της αρετής φιλία, γιατί τη στερεώνει η αρετή της αγάπης.

Περί ανειλικρινούς φίλου 

Ο ανειλικρινής φίλος είναι άνθρωπος ιδιοτελής, άφιλος, κρυψίνους, εγωιστής, υποκριτής. Φοράει το προσωπείο της φιλίας για να ωφεληθεί από οτιδήποτε χρήσιμο μπορεί να προκύψει. Λέει ψέματα όταν μιλάει για φιλία και έχει δόλο μέσα του όταν παριστάνει τον αφοσιωμένο.

Ο ίδιος θέλει τη βοήθεια του φίλου του όταν όμως εκείνος του ζητάει βοήθεια, την αρνείται, προφασιζόμενος χίλιες δυο δικαιολογίες. Επιδεικνύει φιλία όταν όλα πάνε καλά, αλλά όταν ο φίλος του περνάει δύσκολα τον απαρνείται. Τον θυμάται όταν αυτός είναι ευτυχισμένος και από μακριά ζητάει να μάθει γι’ αυτόν. Εύχεται ευτυχία σ’ αυτόν που ήδη ευτυχεί και υγεία στον υγιή. 

Σ’ αυτόν που πράττει σωστά, του εύχεται ευπραγία. Ενώ έχει δόξα, του εύχεται ευδοξία΄ κι ενώ ο φίλος του είναι πλούσιος, του στέλνει πλούσια δώρα΄ κάνει δε ότι μπορεί για να δείξει φιλία προς επίδειξη. 

Τον ξεχνάει όμως γρήγορα όταν πέσει σε ατύχημα και δεν ρωτάει γι’ αυτόν. Ενώ είναι γείτονάς του, δεν ενδιαφέρεται΄ τον αποφεύγει και τον καταριέται. Του καταλογίζει ανοησία για το γεγονός ότι δυσκολεύεται κάπου, τον ξεχνάει στην ασθένειά του, δεν τον πλησιάζει στη δυστυχία του, σαν ατυχήσει τον αποστρέφεται, ταπεινωμένο τον εξουθενώνει, όταν πτωχεύσει δεν θέλει καν να τον βλέπει, όταν πεινάει δεν τον φροντίζει, ακόμα και όταν πάει να πεθάνει δεν τον ελεεί. Τέτοιος είναι ο ανειλικρινής φίλος.

(«Το γνώθι σαυτόν ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ», ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΘΩΣ)

Οι Άγιοι γίνονται οι φορείς της Χάριτος και του ελέους του Κυρίου 

Η Εκκλησία έλαβε εντολή από τους Αποστόλους να εύχεται για όλο τον κόσμο και να μεσιτεύει στο Χριστό για χάρη του κόσμου.
Η Εκκλησία όταν επικαλείται τις προσευχές των αγίων, πιστεύει ότι οι άγιοι που ζωντανοί παρακαλούσαν το Θεό για την ειρήνη του κόσμου και την ευστάθεια των Εκκλησιών του Χριστού δεν παύουν να κάνουν το ίδιο και στην ουράνια Εκκλησία του Χριστού, την θριαμβεύουσα. Αυτοί ακούν ευνοϊκά τις προσευχές μας όταν τους επικαλούμαστε και εύχονται στο Θεό και γίνονται οι φορείς της χάριτος και του ελέους του Κυρίου.
Η Εκκλησία, στις προσευχές της προς το Θεό, παρακαλεί τον Κύριο να δεχθεί τις δεήσεις της, και αναφέρει τις προσευχές των αγίων και της Θεοτόκου, επειδή πιστεύει στην παρρησία που έχουν στο Θεό και στην αμείωτη και συνεχή αγάπη τους για την στρατευόμενη Εκκλησία του Χριστού. Επίσης σε όλα τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας αναφέρονται οι Άγιοι ως πρεσβευτές προς τον Κύριο Ιησού Χριστό για χάρη μας. Οι παλαιότατοι Πατέρες της Εκκλησίας θεωρούν ότι οι Άγιοι μεσιτεύουν για μας προς τον Κύριο και πάντοτε καταφεύγουν στη μεσιτεία τους.
Έτσι, ο Μέγας Βασίλειος σε λόγο του προς τους σαράντα μάρτυρες λέει: «Τι έκανες, ώστε να βρεις τον Κύριο ελεήμονα απέναντί σου; Να, υπάρχουν τώρα για σένα σαράντα, που προσεύχονται συγχρόνως… Ω άγιος χορός! Ω ιερή σύναξη! Ω στερεός συνασπισμός! Ω κοινοί φύλακες του ανθρωπίνου γένους! Αγαθοί μέτοχοι των φροντίδων μας, βοηθοί των δεήσεων μας, δυνατότατοι πρεσβευτές, αστέρες της Οικουμένης, άνθη των Εκκλησιών». Επίσης επικαλείται για τον εαυτό του τις προσευχές των αγίων στους ουρανούς λέγοντας: «Δέχομαι και τους Αγίους Αποστόλους, επικαλούμαι στην ικεσία μου προς το Θεό, με τη μεσιτεία τους να με ελεήσει ο φιλάνθρωπος Θεός και να μου δοθεί η άφεση των αμαρτημάτων μου».
Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος επίσης στον Επιτάφιό του προς τον Μέγα Βασίλειο λέει στο τέλος: «Εσύ που μας παρακολουθείς από ψηλά, θεία και ιερά κεφαλή, τον μεν σκόλοπα του σώματος που ο Θεός μας έδωσε για να μας παιδαγωγήσει, παρακάλεσέ τον να μας τον αφαιρέσει, ή πείσε μας να τον υπομένουμε καρτερικά, και όλη η ζωή μας να κυλήσει προς το καλλίτερο. Και αν πεθάνουμε, υποδέξου μας στις σκηνές σου».
Επίσης, ο Θείος Χρυσόστομος επικαλείται στην προσευχή του τη Μητέρα του Κυρίου, και διακηρύττει: «… Δεν παρακούει ο Θεός τη Δεβώρα ούτε την Ιαήλ. Όμως εμείς έχουμε την Αγία Παρθένο και Θεοτόκο Μαρία που προσεύχεται για μας. Και αν μία τυχαία γυναίκα νίκησε, πόσο περισσότερο η Μητέρα του Χριστού θα νικήσει τους εχθρούς της αληθείας;»
Ο Πατριάρχης Ιερεμίας λέει: «Η προσευχή που γίνεται προς τους Αγίους είναι προς τη χάρη που έχουν από το Θεό, γιατί δεν ακούνε όσους τους παρακαλούν ο Πέτρος και ο Παύλος, αλλά η χάρη του Θεού που έχουν, σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου: «και εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα ως τη συντέλεια του κόσμου» (Ματθ. 28, 20).
Ως μεσίτες θεωρούμε όλους τους αγίους και εξαιρετικά την Μητέρα του Κυρίου, στην οποία απευθυνόμαστε λέγοντας «Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε, πρέσβευε για μας τους αμαρτωλούς», καθώς και στους αγίους. (Αποτελεί δε κοινή συνείδηση της Εκκλησίας μας ότι οι πρεσβείες της Μητέρας του Κυρίου είναι σωστικές, «γιατί όσα θέλει, τα μπορεί», γι’ αυτό και η επίκληση που της απευθύνει είναι «Υπεραγία Θεοτόκε, σώσε μας»).
Ο Θεός των χριστιανών είναι Θεός ζώντων, και οι Άγιοι ενδιαφέρονται για την στρατευόμενη Εκκλησία, ικετεύοντας τον Κύριο γι’ αυτήν… Αυτά λοιπόν γνωρίζοντας τα μέλη της παλαιάς Εκκλησίας και παρακινούμενοι από το Θεό, επειδή τίποτε δεν μπορούσαν να κάνουν χωρίς αυτόν, άρχισαν να παρακαλούν τις ψυχές των Αγίων να μεσιτεύουν, φανερώνοντας ότι οι ψυχές αισθάνονται και χωρίς τα σώματα. Γιατί αν ήταν αναίσθητες, δεν θα τις παρακαλούσαν. Και επειδή πίστευαν ότι το Πανάγιο Πνεύμα που τις κατοικεί τους αποκαλύπτει τις ανάγκες εκείνων που τις παρακαλούν, τις παρακαλούσαν να βοηθήσουν τους αδελφούς· και αυτή η βοήθεια φανερώνει την ενότητα των αγίων με μας.


(Απόσπασμα από το βιβλίο «Ο κόσμος της Προσευχής», εκδ. Κάλαμος)