Παρουσίαση του βιβλίου «Ου βουλόμεθα ζην ψευδολογούντες» (3ο βίντεο) --Εισήγηση Αδαμάντιου Τσακίρογλου

Εἰσήγηση Ἀδαμάντιου Τσακίρογλου

      Ἀγαπητὲ ἐν Χριστῷ π. Εὐθύμιε, ἀγαπητοὶ πατέρες, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί!

          Εἶναι τιμή μου ἡ πρόσκλησή σας νὰ πῶ δύο τρία λόγια γιὰ θέματα ποὺ ἐσεῖς γνωρίζετε καλύτερα ἀπὸ ἐμένα. Εἶναι ὅμως καὶ χαρά μου, γιατί ἔτσι φαίνεται ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας δὲν μετράει τόπο (ἐσεῖς Ἑλλάδα, ἐγὼ Γερμανία) καὶ χρόνο (πάτε μία ὥρα πιὸ μπροστά), ἀλλὰ τὴν καλὴ προαίρεση καὶ τὸ κοινὸ φρόνημα, τὴν κοινὴ πίστη καὶ τὴν κοινωνία, πάντα μέσα στοὺς κόλπους Της. Ἡ Ἐκκλησία ζεῖ στὴν δική Της πραγματικότητα πάνω ἀπὸ χρόνους καὶ τόπους. Ἡ Ἐκκλησία δὲν ἐπηρεάζεται ἀπὸ τὴν ἀλλαγὴ τῶν χώρων οὔτε ἀπὸ τὴν ἀλλοίωση τῶν μεταβλητῶν καὶ ρεόντων χρονικῶν, πολιτικῶν καὶ κοινωνικῶν συστημάτων τοῦ πρόσκαιρου αὐτοῦ κόσμου.

Ὅποιος προσκολλιέται σὲ αὐτὰ ἔχει χάσει τὸ νόημα καὶ τὴν ἐπαφὴ μαζί της καὶ τελικὰ μένει ἐκτός Της. Αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν προσήλωση καὶ τὴν δουλικὴ προσκόλληση στοὺς κοσμικοὺς καί –ἰδιαίτερα– χρονικοὺς ὑπολογισμούς, καταδικάζει καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος γράφοντας στοὺς Γαλάτας: "ἡμέρας παρατηρεῖσθε καὶ μήνας καὶ καιροὺς καὶ ἐνιαυτούς; Φοβοῦμαι ὑμᾶς μήπως εἰκῆ κεκοπίακα εἰς ὑμᾶς" (Γαλάτας 4: 10).

Ἐπειδὴ ὅμως ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι μόνο ὑπερκόσμιος, ἀλλὰ καὶ ἐγκόσμιος, θεανθρώπινος ὀργανισμός, ἡ λατρεία Της προσέλαβε καὶ ἐξαγίασε τὰ σχήματα τοῦ ἐπίγειου κόσμου. Καὶ ὅπως λέει ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς Ι. Φουντούλης: «Ὅταν ἀκούστηκε στὸν κόσμο τὸ Εὐαγγέλιο τῆς σωτηρίας καὶ συνεκροτήθη ἡ Ἐκκλησία, δὲν ἐφρόντισε νὰ ἐφεύρει κανένα νέο ἡμερολόγιο οὔτε νὰ ἐπινοήσει νέες ὑπερκόσμιες χρονικὲς ὑποδιαιρέσεις. Στὰ μέρη ὅπου διεδόθη, βρῆκε πολλὰ συστήματα καταμέτρησης τοῦ χρόνου, διάφορα ἡμερολόγια. Τὰ υἱοθέτησε καὶ τὰ ἐξεχριστιάνισε». Τὸ Σάββατο ἔγινε Κυριακή, ἡμέρα Κυρίου· ἡ Πεντηκοστή, ἔγινε ἑορτὴ τῆς καθόδου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ γενέθλια της Ἐκκλησίας· ἡ 25η Δεκεμβρίου, ἡ εἰδωλολατρικὴ ἑορτὴ τῆς γεννήσεως τοῦ θεοῦ ἥλιου, ἔγινε ἑορτὴ τῆς γεννήσεως τοῦ ἀληθινοῦ φωτός, τοῦ Χριστοῦ.

Ὅταν ὁ Ἰωάννης Ρίζος μὲ πληροφόρησε ὅτι σχεδίαζε νὰ γράψει τὴν πρώτη ἔκδοση τοῦ «Οὐ βουλόμεθα» τοῦ εἶπα, ὅτι θὰ τὸν κατηγορήσουν πολύ. Αὐτός μου ἀπάντησε, ὅτι δὲν τὸν ἐνδιαφέρει τὸ κόστος, ἀρκεῖ νὰ συνεισφέρει στὴν ἐπίλυση μακροχρόνιων προβλημάτων καὶ παρανοήσεων, νὰ βοηθήσει κάποιους νὰ δοῦν τὴν ἀλήθεια. Ἦταν σκανδαλώδης ἡ σιωπὴ τῆς ἐπίσημης Ἐκκλησίας σὲ αὐτὸ τὸ θέμα τὶς τελευταῖες δύο-τρεῖς δεκαετίες. Τότε τὸν ρώτησα ἂν μπορῶ νὰ συμμετάσχω καὶ ἐγὼ στὸ καλοπροαίρετο καὶ ἐπαινετὸ ἔργο του, μοιραζόμενος μαζί του τὸν κίνδυνο τῶν ὕβρεων, ἀλλὰ ὑπηρετώντας τὴν ἀλήθεια καὶ βρίσκοντας πληροφορίες ποὺ θὰ βοηθοῦσαν τὸ ἔργο του καὶ ἴσως δὲν ἦταν μέχρι τότε γνωστὲς στὸ εὐρὺ κοινὸ στὴν Ἑλλάδα. Ὁ Ἰωάννης Ρίζος μὲ τίμησε μὲ τὴν συμφωνία του καὶ συμπεριέλαβε στὸ βιβλίο, ὅσα κατάφερα νὰ ἐπισημάνω καὶ νὰ τοῦ ἀποστείλω. Ἔτσι ἐκδόθηκε ἡ πρώτη ἔκδοση τοῦ βιβλίου, ποὺ παρὰ τὶς ἀντιδράσεις ποὺ ἐπακολούθησαν, ἀπέδειξε ὅτι κάποιος ἔπρεπε, ἐπιτέλους νὰ τολμήσει καὶ νὰ ἐπαναφέρει ἀναλυτικὰ τὸ ἡμερολογιακὸ θέμα· σήμερα, μάλιστα, ποὺ στὸν ἀγῶνα κατὰ τῆς Παναιρέσεως, ἀπὸ πολλοὺς “μπερδεύεται” ἡ ἐκκλησιαστικὴ θεάρεστη καὶ ὁμολογιακὴ πράξη τῆς ἀποτείχισης μὲ τὸ παλαιοημερολογήτικο ἢ ἄλλο σχίσμα, μήπως καὶ ἐπακολουθοῦσε μία θετικὴ ἐξέλιξη.

Μέχρι τὴν ὥρα ἐκείνη ὁ π. Εὐθύμιος καὶ ἡ Π.Π. ἦσαν οἱ μόνοι ποὺ τολμοῦσαν. Μακάρι νὰ εἶχαν τολμήσει και ἄλλοι νὰ καλέσουν τοὺς Γ.Ο.Χ. νὰ ἐγκαταλείψουν τὰ σχίσματα καὶ νὰ πολεμήσουμε ἑνωμένοι, ἀνεξαρτήτως ἡμερολογίου τὴν παναίρεση. Δὲν τόλμησαν ὅμως. Ἀναλώθηκαν μόνο σὲ ρητορεῖες περὶ σωστοῦ καὶ λάθους ἡμερολογίου χωρὶς ἀντίκρυσμα ὠφέλιμο γιὰ τὴν Ἐκκλησία. Χειρότερα· προσχώρησαν σὲ παρατάξεις τῶν Γ.Ο.Χ., ἢ στὴ λογικὴ ὅτι ἡ σχισματικὴ παλαιοημερολογίτικη ἐπιχειρηματολογία ἀποτελεῖ τὴν πεμπτουσία τῆς Ὀρθοδοξίας!

Μετὰ τὴν ἔκδοση τοῦ βιβλίου ἀκολούθησαν ἀντιπαραθέσεις ἐπὶ ἀντιπαραθέσεων, ἀντιδράσεις μερικὲς σίγουρα θετικὲς ἀλλὰ καὶ πάρα πολλὲς ἀρνητικές. Ἄνθρωποι καὶ μάλιστα ρασοφόροι ἁγιορεῖτες, τῷ ὀνόματι πνευματικοί, χωρὶς μάλιστα -ἄκουσον, ἄκουσον- νὰ ἔχουν διαβάσει τὸ βιβλίο, κακοχαρακτήρισαν ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ καὶ τὸν ἴδιο τὸν κ. Ρίζο. Μὲ συμβούλεψαν μάλιστα νὰ κόψω κάθε σχέση μαζί του. Φυσικὰ ἀρνήθηκα.

Ἄλλοι ρασοφόροι καὶ κατ’ εὐφημισμὸν ἀντιοικουμενιστές, δυστυχῶς ἀδιαφόρησαν τελείως –παρότι ἔβλεπαν ὅτι ἡ συζήτηση γιὰ τὸ Παλαιοημερολογιτικὸ ζήτημα, ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν ἀγώνα κατὰ τοῦ Οἰκουμενισμοῦ– καὶ οὔτε ἐπικρότησαν οὔτε διόρθωσαν. Οὔτε στήριξαν, οὔτε νουθέτησαν. Δηλ. συμπεριφέρθηκαν καὶ αὐτοί, ὅπως οἱ παραπάνω ἁγιορεῖτες, σὰν νὰ μὴν εἶχε ποτὲ ἐκδοθεῖ τὸ βιβλίο αὐτό, ἀδιαφορώντας γιὰ τὸ γεγονός, ὅτι ὑπάρχουν πιστοὶ ποὺ παρασύρονται ἀπὸ τοὺς Γ.Ο.Χ. καὶ τοὺς ἰνστρούχτορές τους καὶ προσχωροῦν στὰ ὀλέθρια σχίσματα.

Αὐτὴ ἡ παράδοξη ἐξέλιξη μᾶς ἐνίσχυσε ὅμως ψυχικά, ἀντὶ νὰ μᾶς ἀποθαρρύνει, γιατί βλέπαμε ὅτι, ἂν οἱ ἀρνητικὲς ἀντιδράσεις ἦταν πραγματικὰ στὸ πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας (γιὰ τὴν ἀδιαφορία δὲν μιλάω γιατί δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι εἶναι ἐκτὸς ἐκκλησιαστικοῦ πνεύματος), θὰ μᾶς διόρθωναν -ἂν ἔβρισκαν κάτι λάθος- καὶ δὲν θὰ μᾶς καταδίκαζαν. Ἐπειδὴ ὅμως στὸ κεντρικὸ νόημα δὲν εἶχαν τίποτα νὰ ἀντιπαραθέσουν, οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ἄρχισαν νὰ διυλίζουν τὸν κώνωπα, καταπίνοντας τὴν κάμηλο τοῦ σχίσματος καὶ τῆς ἡμερολατρείας. Ἔτσι συνεχίσαμε τὶς ἔρευνές μας.

Οἱ δημόσιες ἀντιπαραθέσεις κυρίως μὲ τοὺς Γ.Ο.Χ. (ἀντιθέτως μὲ τὴν γνώμη πολλῶν ἀδελφῶν ποὺ σκανδαλίστηκαν, λέγοντας γιατί ἀσχολούμαστε μὲ αὐτοὺς ἢ γιατί διασποῦμε μία προσπάθεια γιὰ ἑνότητα), ἔφεραν νέα, σημαντικότατα στοιχεῖα στὴν ἐπιφάνεια, ποὺ ἀποδείκνυαν, ὅτι σύμφωνα μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία καὶ τὴν διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων, στὸν ἀγώνα ἐναντίον τῆς αἱρέσεως δὲν ἔπαιξαν ποτὲ ρόλο τὰ ἡμερολόγια, ἀλλὰ τὸ δόγμα καὶ ἡ πίστη. Οἱ Γ.Ο.Χ. παρὰ τὸ κάλεσμα ὁμονοίας ἐκτὸς σχισμάτων, ἀποδείχθηκαν ὅτι προσπαθοῦσαν νὰ ὑπερασπίσουν ὄχι τὸ ἡμερολόγιο καθ’ ἑαυτό, γιατί κανείς μας δὲν τοῦ ἐπιτέθηκε, ἀλλὰ μέσῳ αὐτοῦ (νὰ ὑπερασπίσουν) τὸ σχίσμα ποὺ αὐτοὶ προκάλεσαν ἀποκλειστικὰ γιὰ τὸ ἡμερολόγιο καὶ στὸ ὁποῖο ἀμετανόητοι παραμένουν.

Ἀκολούθησε ἡ δεύτερη ἔκδοση τοῦ βιβλίου, ἡ ὁποία συμπεριλαμβάνει ἐκτὸς τὰ στοιχεῖα τῆς πρώτης, τὰ ὅσα νεώτερα προέκυψαν ἀπὸ τὶς ἀντιπαραθέσεις μὲ τοὺς Γ.Ο.Χ. ἀλλὰ καὶ μὲ βάση τὸ βιβλίο τοῦ π. Χαρίτωνος τῆς ὁμάδας τοῦ μοναχοῦ Σάββα. Σὲ αὐτὸ φαίνεται ἀκόμα πιὸ ξεκάθαρα τὸ ἑξῆς συμπέρασμα:

Ὅλοι οἱ Ἅγιοι ζητοῦσαν ἑνότητα στὴν πίστη καὶ ὄχι στὸ ἡμερολόγιο. Καὶ αὐτὸ λέμε καὶ ἐμεῖς: Νὰ πολεμήσουμε ὅλοι μας ἀνεξαρτήτως ἡμερολογίου τὴν Παναίρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, ὅπως ὀφείλουμε ὡς Ὀρθόδοξοι, μέσα στὴν Ἐκκλησία, ἔξω ἀπὸ τὰ σχίσματα, ἔχοντας ἐκκλησιαστικὴ κοινωνία μεταξύ μας· καὶ ὅταν εὐλογήσει ὁ Θεὸς καὶ γίνει μία πραγματικὴ πανορθόδοξος σύνοδος, ἂς λυθεῖ καὶ τὸ ἡμερολογιακό (Αὐτὸ ἐξάλλου ζητοῦσαν διὰ τοῦ πρ. Φλωρίνης Χρυσοστόμου καὶ οἱ Παλαιοημερολογίτες τὶς πρῶτες δεκαετίες). Ἐμεῖς θὰ ὑπακούσουμε στὴν ἀπόφαση τῆς Ἐκκλησίας, ἀκολουθώντας ὅποιο ἡμερολόγιο αὐτὴ ἀποφασίσει. Τὸ ἡμερολόγιο δὲν εἶναι δόγμα, οὔτε θέμα πίστεως καὶ δὲν πρέπει νὰ μᾶς χωρίζει.

Ναί, θὰ ποῦνε πάλι οἱ Γ.Ο.Χ. ἀλλὰ καὶ ἡ γνωστὴ ὁμάδα ἁγιορειτῶν ζηλωτῶν ποὺ ἀντὶ νὰ ἐπικεντρωθεῖ ἀποκλειστικὰ στὸν ἀντιαιρετικὸ ἀγώνα, κηρύττει παράλληλα καὶ ὑπὲρ τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου καὶ προωθεῖ πιστοὺς στὸ σχίσμα· ναί, θᾶ ποῦνε, τὸ ἡμερολόγιο δὲν εἶναι δόγμα, ἀλλὰ τὸ ἑορτολόγιο καὶ ἡ κοινὴ νηστεία εἶναι γιατί ἀποδεικνύουν καὶ ἐξασφαλίζουν τὴν ἑνότητα. Φυσικά, δὲν ἀρνούμαστε ὅτι εἶναι ὠφέλιμο νὰ γιορτάζουμε καὶ νὰ νηστεύουμε στὸν ἴδιο χρόνο σὲ ὅλες τὶς γιορτὲς ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί· δὲν ἀποτελεῖ ὅμως οὔτε ὁ χρόνος τῆς ἑορτῆς προϋπόθεση ἑνότητος, οὔτε ἡ μετάθεσή της, οὔτε ἡ μὴ κοινὴ νηστεία αἰτία σχίσματος ἢ ἄρνηση ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας. Ἡ μόνη ἑορτολογικὴ μετάθεση ποὺ ἀπαγορεύεται ἀπὸ τὴν Α΄ Οἰκουμενική, ἀφορᾶ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα, οἱ δὲ ἄλλες ἡμερολογιακὲς διαφορὲς ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὴν ἀνθρώπινη ἀτέλεια, ἀδυναμία, ἁμαρτία. Θὰ τὸ ἀποδείξω μὲ δύο τρία παραδείγματα, ὄχι ἀπὸ τὸ βιβλίο –αὐτὸ θὰ τὸ διαβάσετε– ἀλλὰ ἀπὸ νέα στοιχεῖα ποὺ προέκυψαν μέσω τῶν ἀντιπαραθέσεων καὶ κάνουν μάλιστα καὶ μία τρίτη ἔκδοση ἀναγκαία.

Πρῶτον ἡ μετάθεση τῆς ἑορτῆς τῆς Ἰνδίκτου. Ἡ Ἴνδικτος, ὅπως εἶναι γνωστόν, εἶναι ἡ Πρωτοχρονιὰ τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἑορτάζεται τὴν 1 η Σεπτεμβίου. Ἄρα κατέχει σημαντική θέση στὸ Ἑορτολόγιο. Ἂς παρακολουθήσουμε, λοιπόν, τὴν διακύμανση αὐτῆς τῆς ἑορτῆς, μὲ βάση τὸ ἔργο τοῦ Ι. Φουντούλη «περὶ τοῦ νέου ἔτους»:

Γιὰ τὴν ἐκλογὴ τῆς ἡμέρας τῆς ἐνάρξεως τοῦ ἔτους τὸ κριτήριο ἦταν ἀσταθές, ἀνάλογα μὲ τὶς προϋποθέσεις ποὺ ἐπικρατοῦσαν. Ἂν δηλαδὴ θὰ λαμβάνετο ὡς ἀρχὴ τὸ ἡλιοστάσιο καὶ ποιό ἀπὸ τὰ δύο, τὸ θερινὸ ἢ τὸ χειμερινό. Ἡ ἡμέρα τοῦ ἡλιοστασίου εἶναι εἴτε ἡ μεγαλύτερη, τὸ Καλοκαίρι-Θερινὸ ἡλιοστάσιο, εἴτε ἡ μικρότερη, τὸ Χειμώνα-Χειμερινὸ ἡλιοστάσιο, μέρα τοῦ ἔτους γιὰ ὅλες τὶς περιοχὲς τῆς γῆς ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς Τροπικούς. Ἄλλο κριτήριο ἀποτελοῦσε τὸ ἂν ἡ Ἰσημερία καὶ ποιά ἀπὸ τὶς δύο, ἡ ἐαρινὴ ἢ ἡ φθινοπωρινή· ἂν οἱ ἐποχὲς τοῦ ἔτους καὶ ποιὰ ἀπὸ τὶς τέσσερεις· ἂν κάποια θρησκευτικὴ ἑορτὴ ἢ κάποιο σημαντικὸ πολιτικὸ γεγονὸς ἔπρεπε νὰ θεωρεῖται ἀρχὴ τοῦ χρόνου. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ σταθμοὶ χρησιμοποιοῦνται ὡς ἀφετηρία τοῦ ἔτους στὰ ἐπιμέρους τοπικὰ ἡμερολόγια. Πολλὲς φορὲς ἔχουμε στὸ ἴδιο ἡμερολόγιο διάφορες πρωτοχρονιές, παλαιὰ καὶ νεωτέρα, θρησκευτικὴ καὶ πολιτική, κλπ.

Ἡ Ἴνδικτος ποὺ σήμερα σημαίνει τὴν ἔναρξη καὶ τὸν διὰ τοῦ Χριστοῦ ἁγιασμὸ τοῦ νέου ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους προέρχεται ἀπὸ τὴ λατινικὴ λέξη Indictio=ἔνδειξη, ὁρισμός, μήνυμα, κήρυξη, ἐπαγγελία, διάγγελμα, διάταγμα. Πρὶν ἐξελιχθεῖ σὲ ἑορτολογικὸ γεγονὸς  σήμαινε τὴν ἀρχὴ τοῦ οἰκονομικοῦ ἔτους καὶ τῆς ἀνὰ δεκαπενταετία προσδιοριζόμενης φορολογικῆς πολιτικῆς τῶν Ρωμαίων. «Ἴνδικτον -γράφει τὸ Βασιλειανὸ Μηνολόγιο- λέγουσιν οἱ Ρωμαῖοι τὴν ἀρχὴν καὶ τὸν ὁρισμόν». Ἡ Ἴνδικτος ἐκτὸς ἀπὸ ἀφετηρία γιὰ τὰ φορολογικὰ τῶν Ρωμαίων εἶχε καὶ ἡμερολογιακὸ ἐνδιαφέρον ταυτιζόμενη μὲ τὴν ἀρχὴ τοῦ νέου ἔτους καὶ ἑορταζόταν μὲ ἱλαστήριες πρὸς τοὺς θεοὺς τελετὲς καὶ θυσίες.

Μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ 4^ου αἰώνα ἡ ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία χρησιμοποιοῦσε τὸ ρωμαϊκό/Ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο, τὸ ὁποῖο εἶχε σὰν ἀρχὴ τοῦ ἔτους τὴν 1^η Ἰανουαρίου. Ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἡμερολόγιο διατηροῦνται ἀκόμη τὰ ὀνόματα τεσάρων μηνῶν: τοῦ 7ου, 8ου, 9ου καὶ 10ου τοῦ μηνὸς (Σεπτέμβριος Ὀκτώβριος Νοέμβριος καὶ Δεκέμβριος), ἂν καὶ κατὰ τὸ νεότερο ἡμερολόγιο (Ἰουλιανὸ καὶ διορθωμένο Ἰουλιανὸ) ἡ ἀρίθμηση τοὺς εἶναι διαφορετική, ὁ ἕβδομος (Σεπτέμβριος) εἶναι ἔνατος κ.ο.κ.

Τὸ 312 μ.Χ. ὅμως, ὁρίσθη, μᾶλλον ἀπὸ τὸν Μ. Κων/νο, ἡ 23η Σεπτεμβρίου ὡς ἀρχὴ τῆς Ἰνδίκτου ἢ τῆς Ἰνδικτιῶνος, δηλαδὴ τῆς περιόδου τοῦ περὶ φόρου ρωμαϊκοῦ διατάγματος, ποὺ ἴσχυε γιὰ 15 ἔτη. Αὐτὴ ἡ ἀρχὴ τῆς Ἰνδίκτου σήμαινε καὶ τὴν πρωτοχρονιά, στὴν ὁποία μὲ τὴν ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ ἑορτάζοταν ἡ σύλληψη τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου. Ἡ 1η Ἰανουαρίου πάντως παρέμεινε ὡς πρώτη του ἔτους στὴ Δύση (κυρίως στὴ Ρώμη) καὶ μετὰ τὴν πλήρη ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ, καὶ σὲ ὁρισμένα μέρη της ὡς 1η τοῦ ἔτους ἐθεωρεῖτο ἡ παλαιὰ πρωτοχρονιά, ἡ 1η Μαρτίου, τὰ Χριστούγεννα, ὁ Εὐαγγελισμὸς ἢ τὸ Πάσχα.

Στὴν δὲ Ἀνατολὴ ἴσχυαν ἀκόμα κάποια τοπικὰ προχριστιανικὰ ἡμερολόγια τῆς Ἀνατολῆς, ὅπως τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καὶ τῆς Ἐφέσου, τῆς Κρήτης, τῆς Κύπρου, τῆς Βιθυνίας καὶ τῆς Ἡλιουπόλεως τῆς Συρίας. Αὐτὰ εἶχαν ὡς πρωτοχρονιὰ τὴν ἡμέρα τῆς φθινοπωρινῆς Ἰσημερίας, τὴν 24η Σεπτεμβρίου, ἢ τὴν πλησιέστερη πρὸς αὐτὴν ἀρχὴ νέου μηνός, δηλαδὴ τὴν 1η Ὀκτωβρίου, ὅπως τὰ ἡμερολόγια τῆς Ἀντιόχειας καὶ τῆς Σελεύκειας τῆς Συρίας.

Τὸ ἔτος 462 μ.Χ. ἐπὶ Λέοντος τοῦ Α΄ μετετέθη ἡ πρώτη τοῦ ἔτους στὴν 1η Σεπτεμβρίου γιὰ πρακτικοὺς κυρίως –μεταξὺ ἄλλων πάλι φορολογικούς– λόγους καὶ γιὰ νὰ συμπίπτει ἡ 1η τοῦ ἔτους καὶ ἡ πρώτη του μηνός. Ἡ ἡμέρα αὐτὴ ἦταν στὸ ἑξῆς ἡ ἀρχὴ τῆς Ἰνδίκτου, ἡ πρωτοχρονιά, καθ' ὅλη τὴ μετέπειτα βυζαντινὴ περίοδο καὶ μέχρι σήμερα. Αὐτὴ καθηγιάσθη ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία. Ἡ ἐκκλησία τῆς Ἀλεξανδρείας καὶ τῶν Ἱεροσολύμων δὲν ἀκολούθησαν ὅμως ἀμέσως τὴν ἀλλαγὴ αὐτὴ γιὰ δικούς τους λόγους. Μετὰ πείστηκαν καὶ ἀκολούθησαν.

Βλέπουμε λοιπὸν νὰ ἀλλάζει ἡ σημαντικὴ γιὰ τὴν Ἐκκλησία ἔναρξη τοῦ ἔτους (βλ. ἑορτολόγιο) ὄχι ἀπὸ δική της ἀπόφαση, ἀλλὰ ἀπὸ κρατικὴ/οἰκονομικὴ πρωτοβουλία καὶ μάλιστα νὰ μὴν ἐφαρμόζεται ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἀπὸ ὅλους. Καὶ ὅμως; Διαταράχθη ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας; Ὄχι. Ὑπῆρξε μερίδα Χριστιανῶν ποὺ νὰ ὀνομάζει τὴν ἀλλαγὴ αὐτὴ καινοτομία; Ὄχι. Χρειάστηκε σύνοδος γιὰ νὰ γίνει αὐτὴ ἡ ἀλλαγή; Ὄχι. Ὑπῆρξε σχίσμα ὅπως αὐτὸ τῶν Γ.Ο.Χ.; Ὄχι.

Δεύτερον. Μαθαίνουμε πάλι μὲ βάση τὸν ἀείμνηστο καθηγητὴ ποὺ σημειωτέον δὲν ἔχει μέχρι σήμερα ἀναιρεθῆ ἀπὸ κανέναν, οὔτε ἀπὸ τοὺς Γ.Ο.Χ. (βλ. «"Ἀπόδοσις" τῶν Ἑορτῶν καὶ ἡ ἱστορία της») ἀλλὰ καὶ τὴν ἐργασία τῆς κ. Ἀνδρομάχης Βουλγαράκη (2017) καὶ τοῦ καθηγητοῦ Εὐάγγ. Θεοδώρου μὲ θέμα τὴν Αἰθερία (Egeria), μία προσκυνήτρια στοὺς Ἁγίους Τόπους ἀπὸ τὴν Ἱσπανία ἢ τὴν Γαλατία ὅτι:

Κατὰ τὴν μαρτυρία τῆς Αἰθερίας («ὁδοιπορικὸν εἰς τὸ Σινὰ καὶ τοὺς Ἁγίους Τόπους, τέλος Δ΄ αἰώνα 381 ἕως 384, δηλ. μετά. τὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ σύνοδο καὶ μετὰ τὴν ἀπόφαση γιὰ τὸ Πασχάλιο), κατὰ τὶς ὀκτὼ ἡμέρες τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα τελοῦντο καθημερινὲς Λειτουργίες μὲ ἰδιαίτερο τυπικὸ ποὺ δὲν ὑπῆρχε στὴν Δύση, ἀλλὰ καὶ σὲ πολλὰ μέρη τῆς Ἀνατολῆς. Μέσῳ τῆς Αἰθερίας κυρίως, ἡ ὁποία ἐνημέρωσε τὴν Δύση μὲ ἐπιστολές της, ἀλλὰ καὶ μέσῳ ἄλλων προσκυνητῶν, ἡ πράξη τῆς Μητέρας τῶν Ἐκκλησιῶν, γρήγορα διαδόθηκε στὴν Ἀνατολὴ καὶ τὴ Δύση. Ἡ Αἰθερία μαρτυρεῖ, ὅτι καὶ στὴν πατρίδα της, μὲ τὸν ἴδιο περίπου τρόπο ἑορταζόταν τὸ ὀκταήμερο (octava) τοῦ Πάσχα (Itinerarium 25, ὅπου καὶ πρίν, σ. 241). Ἡ νηστεία ὅμως ἦταν διαφορετική. Ἡ Αἰθερία γράφει σὲ ἐπιστολὴ της «ἐδῶ νηστεύουν ὀκτὼ ἑβδομάδες πρὸ τοῦ Πάσχα» καὶ κάνει γνωστὸ στὴν Δύση, ἄρα ἡ Δύση ἀκόμα δὲν τὸ γνώριζε, ὅτι «ἡ τελευταία ἑβδομάδα πρὶν ἀπὸ τὸ Πάσχα στὴν Ἱερουσαλὴμ» ὀνομάζεται “Μεγάλη Ἑβδομάδα”» (Ὁδοιπορικό, 27).

Ὅπως γράφει ἡ κ. Βουλγαράκη «Ἡ περιγραφὴ αὐτὴ τῆς Αἰθερίας, ἡ ὁποία συνετέλεσε στὸ νὰ μεταδοθοῦν στὴ Δύση πολλὰ λατρευτικὰ ἔθιμα τῶν Ἱεροσολύμων, εἶναι πολυτιμότατη πηγὴ τῆς Λειτουργικῆς ἐπιστήμης, ἰδίως ὅσον ἀφορᾶ στὴν μελέτη τῶν προβαπτισματικῶν τελετῶν μυήσεως τῶν κατηχουμένων, τῆς τελεσιουργίας τοῦ βαπτίσματος, τῶν ἑορτῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, τῆς συνδέσεώς τους μὲ τοὺς ἁγίους Τόπους, τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ εἰκοσιτετραώρου καὶ πολλῶν ἄλλων ἐπιμέρους πτυχῶν τῆς χριστιανικῆς λατρείας στὰ Ἱεροσόλυμα κατὰ τὸ τέλος τοῦ δ΄ αἰώνα». Δηλ. μεταξὺ Ἱεροσολύμων καὶ Δύσης, ἀλλὰ καὶ περιοχῶν τῆς Ἀνατολῆς, ὑπῆρχε μέχρι τουλάχιστον τὸν 4ο αἰώνα διαφορετικὸ μέγεθος τῆς περιόδου τῆς Νηστείας καὶ διαφορετικὸ λειτουργικὸ καὶ τυπικό. Ὑπῆρχε καὶ διαφορετικὸ ἑορτολόγιο, ἂς μὴν ἀναφέρουμε μάλιστα καὶ τὶς ἑκάστοτε λόγω ἡμερολογίου διαφορετικὲς ἡμερομηνίες ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα. Ὑπῆρξε σχίσμα γιὰ αὐτὸ τὸν λόγο; Ὄχι. Ὑπῆρξε διακοπὴ κοινωνίας μεταξὺ τῶν τοπικῶν ἐκκλησιῶν; ἢ ἔλλειψη ἑνότητας, ὅπως διακηρύττουν οἱ γνωστοὶ ἁγιορεῖτες; Ὄχι.

Παρακάτω θὰ δοῦμε ὅτι αὐτὴ ἡ ποικιλία διήρκεσε καὶ μετὰ τὸν 4ο αἰώνα.

Ἡ γιορτὴ τῶν Θεοφανείων, ἀκολουθούμενη στὴν Ἀνατολὴ ἀπὸ τὴ σύναξη τοῦ Προδρόμου, διαρκοῦσε (κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο) ἐπὶ ὀκτὼ ἡμέρες, ἀποδιδόμενη τὴν 14η Ἰανουαρίου. Στὰ Δυτικὰ λειτουργικὰ βιβλία βρίσκονται ἴχνη τοῦ ὀκταήμερου ἑορτασμοῦ μόνο μετὰ τὸν Ἡ' (8ο) αἰώνα, ἐνῶ στὴ Ρώμη μέχρι τὸν ΙΒ' αἰώνα ἡ γιορτὴ διαρκοῦσε τρεῖς μόνο ἡμέρες. Πότε ἀκούστηκε ἀπὸ ἕναν Ἅγιο ἢ μία σύνοδο, ὅτι ἡ διαφορὰ αὐτὴ (ὅπως καὶ ἄλλες ἑορτολογικὲς διαφορές) τῆς Δύσεως μὲ τὴν Ἀνατολὴ ἦταν ὁ λόγος τοῦ σχίσματος Δύσεως καὶ Ἀνατολῆς; Ποτέ! Ποιός Ἅγιος τῆς ἐποχῆς ἐκείνης παραπονέθηκε, ὅπως ὁ π. Χαρίτων, ὅτι ἐνῶ ἐσεῖς τρῶτε ἐμεῖς νηστεύουμε; Ἂν ἔχει κάποιος βρεῖ ἕνα τέτοιο παράπονο ἂς τὸ παραθέσει.

Ἀλλὰ καὶ ἡ διάρκεια τοῦ ἑορτασμοῦ κάθε μίας ἀπὸ τὶς γιορτὲς στὸν ἴδιο τόπο π.χ. στὴν Ἀνατολή, ποίκιλε σὲ διάφορες ἐποχὲς καὶ κατὰ τὰ διάφορα Τυπικά. Τὸ Τυπικὸ ἐπὶ παραδείγματι τῆς Εὐεργέτιδος (ΙΑ' αἰώνας), δηλ., καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν καθένας μας, ἐπὶ Ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου, τοποθετεῖ τὴν ἀπόδοση τῆς Ὑψώσεως στὶς 15 Σεπτεμβρίου ἐνῶ σήμερα τὴν ἑορτάζουμε στὶς14 σήμερα, τῶν Εἰσοδίων στὶς 23 Νοεμβρίου (21 σήμερα), τῶν Ἐπιφανείων στὶς 13 Ἰανουαρίου (6 σήμερα) καὶ τῆς Ὑπαπαντῆς στὶς 6 Φεβρουαρίου (2 σήμερα). Μεγαλύτερες διακυμάνσεις γνώρισε ἡ διάρκεια τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Στὴν Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων ἀπεδίδετο στὶς 22, στὴ μονὴ τοῦ Στουδίου στὶς 18, σὲ ἄλλες Κωνσταντινουπολίτικες μονὲς στὶς 23, ἀλλὰ καὶ στὶς 28 Αὐγούστου. 28 Αὐγούστου ἦταν ἡ ἡμερομηνία ἑορτῆς καὶ στὸ Ἅγιο Ὄρος «διὰ τὸ εἶναι ταύτην (τὴν Θεοτόκον) καὶ γνωρίζεσθαι προστάτιν κατ' ἐξοχὴν αὐτοῦ». Τέλος, ὁ αὐτοκράτορας Ἀνδρόνικος Β΄ ὁ Παλαιολόγος (1282-1328) ὅρισε νὰ ἑορτάζεται ἡ γιορτὴ αὐτὴ καθ' ὅλο τὸν Αὔγουστο ἀπὸ 1η μέχρι καὶ τῆς 31η τοῦ μήνα. Δηλ. πάλι ἀποφάσισε πολιτικὸς παράγοντας καὶ ὄχι ἐκκλησιαστικὴ σύνοδος, αὐτὸ πρέπει νὰ τονιστεῖ. Καὶ πάλι, καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ τονιστεῖ ἀφοῦ ὑπῆρχε διαφορετικὴ ἡμέρα καὶ διάρκεια τῶν ἑορτῶν, ὑπῆρχε καὶ διαφορετικὸς τρόπος καὶ χρόνος νηστείας. Ἔτσι ὅταν ἡ μονὴ Στουδίου ἔτρωγε ψάρι γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, στὴν Κων/πολη π.χ. καὶ στὸ Ἅγιον Ὄρος ἄλλες μονὲς νήστευαν ἀκόμα. Καὶ δὲν μιλᾶμε ἐδῶ γιὰ μία τυχαία μονή, ἀλλὰ γιὰ τὴν μονὴ Στουδίου, τὸ καμάρι τῶν μονῶν καὶ τὸ καύχημα τῆς τηρήσεως τῆς Ἱ. Παραδόσεως.

Ἐπαναλαμβάνω: Τί θὰ ἔλεγαν τότε οἱ Γ.Ο.Χ. καὶ οἱ γνωστοὶ Ἁγιορεῖτες ποὺ σὲ λόγους τους ἀνέδειξαν τὸν διαφορετικὸ χρόνο ἑορτασμοῦ καὶ νηστείας ὡς ἀπόδειξη τῆς λεγόμενης «καινοτομίας» καὶ ρωτᾶνε τοὺς πιστούς, ἂν τοὺς ἀρέσει, ὅτι αὐτοὶ τρῶνε ψάρι ἐνῶ στὸ Ἅγιον Ὄρος νηστεύουν; Θὰ καταδίκαζαν τὴν μονὴ Στουδίου ἢ τὸ πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων; Ὃ μὴ γένοιτο. Ὑπῆρξε τὴν ἐποχὴ ἐκείνη σχίσμα γιὰ τὴν ἑορτολογικὴ διαφορὰ ἢ γιὰ τὴν διαφορετικὴ χρονικὰ νηστεία; Ὄχι. Ὑπῆρξε διακοπὴ κοινωνίας ἢ ἔλλειψη ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητας; Ὄχι. Σημειωτέον ὅλα τὰ παραπάνω στοιχεῖα εἶναι ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς ἰσχύος τοῦ Ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου, ποὺ ὑποτίθεται θέσπισε ἡ Α΄ Οἰκουμενική, θέση ποὺ εἶναι, ὅπως θὰ ἀποδειχθεῖ καὶ παρακάτω, ἀπολύτως ψευδής.

Τρίτο παράδειγμα ποὺ ἐπιβεβαιώνει τὰ παραπάνω εἶναι ἀπὸ τὴν χρονογραφία τοῦ ἁγ. Θεοφάνους τοῦ Ὁμολογητοῦ ποὺ γράφτηκε τὸν 8ο αἰώνα δηλ. τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουλιανοῦ ἡμερολογίου. Ὁ Ἅγιος βρῆκε στὶς πηγές του, ποὺ χρησιμοποίησε γιὰ τὸ ἔργο του, ὅτι ἴσχυαν-ἦταν σὲ χρήση διαφορετικὰ ἡμερολόγια σὲ πολλὲς περιοχές, ὄχι μόνο πρὶν τὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ἀλλὰ καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτή.

Ὁ κάθε τόπος/πόλη δηλ. ἀκολουθοῦσε τὸ δικό του «πάτριο».

Πουθενὰ στὸ ἔργο του, ὅμως, δὲν ἀναφέρεται ἡ δυσανασχέτισή του γιὰ τὸ γεγονὸς αὐτό, οὔτε ἐκφράζεται ἐκ μέρους του ἡ κατηγορία, ὅτι οἱ διάφοροι τόποι καὶ κρατικοὶ καὶ ἐκκλησιαστικοὶ παράγοντες δὲν ὑπάκουσαν στὴν Α΄ Οἰκουμενική. Καὶ αὐτὸ γιατί δὲν ὑπῆρχε σχετικὴ μὲ τὸ Ἰουλιανὸ ἀπόφαση, στὴν ὁποία θὰ ἔπρεπε νὰ ὑπακούσουν. Μάλιστα στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του χρησιμοποιεῖ δύο χρονολογίες, τὴν ἀλεξανδρινὴ καὶ τὴν ρωμαϊκή. Ἀποτελοῦσε αὐτὸ καινοτομία; Ἀσφαλῶς στὸ φωτισμένο νοῦ τοῦ Ἁγίου οὔτε ποὺ πέρασε ὁ λογισμὸς ὅτι, ὅσοι εἶχαν ἐν χρήσει ἄλλο ἡμερολόγιο, ἐκ τούτου ἦσαν καινοτόμοι. Ἐδῶ βλέπουμε πόσο μακρυὰ ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση εἶναι οἹ Γ.Ο.Χ. καὶ ὅσοι τοὺς στηρίζουν ἔμμεσα ἢ ἄμεσα.

Θὰ σᾶς διαβάσω λίγα μικρὰ ἀποσπάσματα, ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἔργο, ποὺ ἀναφέρονται σὲ μία χρονικὴ περίοδο 150 χρόνων μετὰ τὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ γιὰ νὰ γίνω πιὸ κατανοητός:

«Κωνστάντιος δὲ ἀκηκοώς... ἐξώρμησε κατ’ Ἰουλιανοῦ τοῦ τυράννου. Καὶ ἐλθῶν ἐν Μαμψουκρήναις... ἐτελεύτησε μῆνι Δίω γ΄ (Μακεδονικὸ ἡμερολόγιο)...

Τούτῳ τῷ ἔτει βασιλεύσας (σσ. ὁ Ἰουλιανὸς ὁ Παραβάτης) ἔτη β΄ μήνας θ΄, κατὰ τὴν περσικὴν θεοκτανος γέγονε τὴ κς΄ Ἰαννουαρίου μηνὸς Ἰνδικτιῶνος ἕκτης ἐτῶν ὑπάρχων λα΄ (Ρωμαϊκὸ ἡμερολόγιο)...

Ἀκάκιος δέ, ὁ κάκιστος Καισαρείας ἀρειανός... νεκρὸν δὲ τοῦτο ἐτέχθη μηνὶ Διῶ, ὅ ἐστι Νοέμβριος... (Μακεδονικὸ σὲ ἀντιστοιχεία μὲ τὸ Ἰουλιανό)...

Τούτῳ τῷ ἔτει μετετέθη τὰ λείψανα τοῦ ἁγίου προφήτου προδρόμου καὶ βαπτιστοῦ Ἰωάννου ἐν Ἀλεξανδρείᾳ πρὸ ἓξ καλανδῶν Ἰουλίου, μηνὶ Παουνί, β΄ (ρωμαϊκό, αἰγυπτιακὸ/ἀλεξανδρινὸ ἡμερολόγιο)...

αὐτῷ δὲ τῷ ἔτει Ἀρκάδιος ἐτελεύτησε πρὸ ια΄ καλενδῶν Σεπτεμβρίου (ρωμαϊκὸ ἡμερολόγιο)...

Τούτῳ τῷ ἔτει ἐσφάγη Χαρμόσυνος ὁ αὐγουστάλιος ἐν Ἀλεξανδρείᾳ... ἀπέθανε μηνὶ Ἐπιφὶ α΄ (αἰγυπτιακὸ ἡμερολόγιο)».

Βλέπουμε ἐδῶ τὸ ἀδιαμφισβήτητο γεγονός, ὅτι ἕνας Ἅγιος καὶ Ὁμολογητὴς τῆς Ἐκκλησίας μας μὲ μαρτυρικὸ τέλος, ἐνῶ ὁμολόγησε τὴν πίστη του καὶ ὑπεράσπισε τὶς εἰκόνες μὲ τὴν ζωή του, ἐνῶ στὰ ἀρχεῖα ποὺ μελέτησε βρῆκε διάφορα ἐν ἰσχὺ ἡμερολόγια, οὐδεμία ἀναφορὰ κάνει στὸ ἔργο του ἢ ἀφήνει νὰ ἐννοηθεῖ κάποια κατηγορία περὶ ἡμερολογίου. Δὲν μιλάει περὶ «πατρίου», ἢ καινοτομίας, ἢ νηστείας, ἢ ἑορτολογίου, ὅπως οἱ σημερινοὶ Γ.Ο.Χ. καὶ οἱ θαυμάζοντές τους, γιατί ἀσφαλῶς, ἀφοῦ ὑπῆρχαν διαφορετικὰ ἡμερολόγια, ἑόρταζαν ἐνίοτε σὲ διαφορετικὲς ἡμέρες διάφορες ἑορτές. Ἐννοεῖται βέβαια, ὅτι ἀναλόγως ἄλλοι νήστευαν καὶ ἄλλοι κατέλυον. Ἀντιθέτως σὲ ὁλόκληρη τὴν χρονολογία του μιλάει περὶ ὀρθοδοξίας, περὶ πίστεως, περὶ ὀρθῶν δογμάτων καὶ αἱρέσεων ἢ σχισμάτων.

Μὴν ξεχνᾶμε, μάλιστα, ὅτι καὶ ἄλλοι ἱστορικοί, ἀλλὰ καὶ πόλεις, χρονολογοῦσαν διαφορετικά, μὲ βάση π.χ. τὸν ἑκάστοτε αὐτοκράτορα, τὸν ἑκάστοτε ὕπατο, ἀπὸ καταβολῆς κόσμου κλπ.

Μὲ αὐτὰ τὰ παραδείγματα θέλω, λοιπόν, νὰ τονίσω, ὅτι τὸ βιβλίο «Οὐ βουλόμεθα ζῆν ψευδολογοῦντες», τὰ κηρύγματα τοῦ π. Εὐθυμίου καὶ τὰ κείμενα τῆς Π.Π. δὲν ἐπιδιώκουν τίποτα ἄλλο, ἀλλὰ τὴν ἀποφυγὴ τῶν ψυχοκτόνων σχισμάτων καὶ τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως ποὺ δὲν βασίζεται σὲ ἡμερολόγια, ἑορτολόγια καὶ νηστεῖες, ἀλλὰ στὴν ἀποδοχὴ τῶν δογμάτων καὶ τῶν Κανόνων τῆς ἐκκλησίας μας. Μὴν ξεχνοῦμε καὶ τὸ ἀναστάσιμο κήρυγμα τοῦ ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ποὺ καλεῖ ὅλους ἀνεξαρτήτως νηστείας ἀλλὰ μὲ καθαρὴ ψυχὴ στὸ Ποτήριο, χωρὶς ὅμως αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι ὑποβιβάζουμε ἢ θέλουμε νὰ ἀλλάξουμε τὴν νηστεία

Πιστεύω, ὅτι ἀποδείχθηκε μὲ ἀδιάσειστα παραδείγματα ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία καὶ παράδοση, ὅτι σαφῶς ἡ Ἐκκλησία ἐπεδίωξε τὸ κοινὸ ἡμερολόγιο, τὸν κοινὸ ἑορτασμό, τὴν κοινὴ νηστεία, δὲν προχώρησε ὅμως (ἐκτὸς τοῦ Πασχαλίου φυσικά), σὲ καταδίκες. Κανεὶς δὲν διέκοψε τὴν κοινωνία, οὔτε ἀκύρωσε τὴν ἑνότητα, ὅταν αὐτὰ δὲν τηροῦνταν. Ὅσοι ὅμως διαχώρησαν τὴν θέση τους καὶ ἔπραξαν τὰ παραπάνω, ὅπως π.χ. οἱ Τεσσαρεςκαιδεκατίτες μὲ τὰ παρακλάδια τους, ὅσοι ὑπερτόνισαν τὰ ἡμερολόγια καὶ τὸν χρόνο τῶν ἑορτῶν πάνω ἀπὸ τὸ δόγμα καὶ τὴν κοινὴ πίστη, ὅσοι ἐξάρτησαν τὸν ἀγώνα ἐναντίον τῶν αἱρέσεων ἀπὸ ἡμερολογιακὲς προυποθέσεις, τέθηκαν ἐκτὸς ἐκκλησίας καὶ καταδικάσθηκαν.

Εὐχαριστῶ πολύ, εὐλογεῖτε καὶ καλὴ Σαρακοστὴ νὰ ἔχουμε.