Τι σημαίνει ο όρος που θέτει η Ιεραρχία της Εκκλησίας για «Ορθόδοξο προσανατολισμό» του Μαθήματος των Θρησκευτικών.

Ηρακλής Ρεράκης

Καθηγητής Παιδαγωγικής – Χριστιανικής

Παιδαγωγικής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ

Στο Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσας του Δ. Δημητράκου (τόμ. 10), «ορθόδοξος» είναι «ο  έχων ορθήν γνώμην, ορθήν δοξασίαν, ο ορθώς πιστεύων, ο διατηρών την ορθή πίστη, ο τας παραδόσεις της ορθοδόξου Εκκλησίας ευλαβούμενος, ο ακολουθών τα καθιερωμένα ή την πρωταρχική μορφή της θεωρίας του δόγματος». Επίσης, ο όρος «προσανατολισμός», από το «προσ-ανατολίζω», σημαίνει προσδιορισμός ή στροφή της θέσης ή της πορείας κάποιου για να λάβει ορισμένη κατεύθυνση. Η Εκκλησία θέλει το Μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ) να έχει Ορθόδοξο Προσανατολισμό.

Το ΜτΘ είναι μια διδασκαλία προς τους μαθητές. Παράγοντες της διδασκαλίας εκτός από τον διδάσκοντα και τους μαθητές, είναι η διδακτέα ύλη. Η ύλη περιλαμβάνεται στα σχολικά βιβλία και καθορίζεται από το εκάστοτε Αναλυτικό Πρόγραμμα ή το λεγόμενο Πρόγραμμα Σπουδών, ξεχωριστό για κάθε μάθημα, που αποτελεί την αφετηρία και τον κατευθυντήριο άξονα του κάθε σχολικού μαθήματος, επομένως και του Μαθήματος των Θρησκευτικών. Η επιτυχία των στόχων του εξαρτάται, κατά ένα μεγάλο μέρος, από τον τρόπο που οργανώνεται η διδασκαλία και η μάθησή του. Με σωστά διαμορφωμένο Πρόγραμμα Σπουδών, το ΜτΘ αναδεικνύεται βασικό μέσο παραγωγής γνώσεων, πνευματικών αρχών, στάσεων, προτύπων, συναισθημάτων και βιωμάτων. Για να έχει ορθόδοξο προσανατολισμό επομένως το Αναλυτικό Πρόγραμμα είναι ανάγκη να είναι σύμφωνο με τις ορθόδοξες χριστιανικές αλήθειες και τα πρότυπα, που εκφράζουν τη ζώσα εκκλησιαστική παράδοση.

Ο ορθόδοξος τρόπος ζωής αποτελεί το χαρακτηριστικότερο, ζωντανότερο και δυναμικότερο στοιχείο της ελληνικής πολιτισμικής και κοινωνικής συνείδησης και δεν είναι δυνατό να το στερηθούν οι νέοι μας στη σχολική τους μόρφωση. Ορθόδοξος προσανατολισμός δεν σημαίνει απλή θεωρητική και πληροφοριακή ενημέρωση των μαθητών για τα περί της Ορθοδοξίας, ούτε ένα μείγμα αληθειών και προτύπων όλων των θρησκειών, αλλά μια βιωματικά πνευματική και κοινωνική μόρφωση και ολοκλήρωση της προσωπικότητάς των μαθητών, στο πλαίσιο της ανάπτυξης της ορθόδοξης θρησκευτικής τους συνειδήσεως, που να συνάδει και να ανταποκρίνεται πλήρως προς τις αρετές της χριστιανικής ζωής με τις οποίες έχει εμποτιστεί ο ελληνικός πολιτισμός. Ένα ΜτΘ, με ορθόδοξο χαρακτήρα και κατεύθυνση, επίσης, δεν μπορεί να είναι, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι μόνον ορθολογικό-γνωσιολογικό ή μόνον κοινωνικό, αλλά εκ των πραγμάτων είναι ανάγκη να αφορά σε ολόκληρο τον άνθρωπο και να στοχεύει στη νοηματοδότηση και σύνδεση της ζωής των νέων με το θεανθρωποκεντρικό μήνυμα της Ορθοδοξίας. Επομένως, οι συντελεστές ή οι συντάκτες ενός Προγράμματος Σπουδών του ΜτΘ, με ορθόδοξο προσανατολισμό, οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τις παρακάτω δύο προϋποθέσεις:

1. Το γεγονός, που έχει ήδη επισημανθεί τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ότι έχει δοθεί υπέρμετρη βαρύτητα στον επιστημονικό χαρακτήρα του σχολείου και στην παροχή επιστημονικής γνώσεως, ενώ ταυτόχρονα έχει ατονίσει η παιδευτική του λειτουργία και η ψυχοπλαστική του αποστολή. Στο πλαίσιο αυτό, το ορθόδοξο ΜτΘ, αντίθετα από τους σκόπιμους ισχυρισμούς ορισμένων, δεν είναι απλώς ένα γνωστικό και επιστημονικό αντικείμενο, αλλά έχει κυρίως θεολογικό και παιδευτικό χαρακτήρα. Εξάλλου, η θεωρητική και διανοητική μόνον κατεύθυνση της διδασκαλίας του ΜτΘ στα σχολεία, αποτελεί έναν κίνδυνο ουσιαστικής παραμόρφωσης της Ορθόδοξης πίστεως, διότι έτσι καλλιεργείται επίσημα στη συνείδηση των νέων μια επικίνδυνη για την ανάπτυξη της θρησκευτικότητάς τους αντίφαση μεταξύ θεωρίας και πράξης. Οι νέοι αξίζει να μαθαίνουν ολόκληρη και ακέραιη την ορθόδοξη αλήθεια, ότι, δηλαδή, η θεωρητική διδασκαλία συνοδεύεται απαραίτητα από την πρακτική της εφαρμογή, σύμφωνα με το «ος δ αν ποιήση και διδάξη ούτος μέγας κληθήσεται». Διαφορετικά, το σχολείο δεν θα εφαρμόζει το νομοθετικό πλαίσιο, αφού δεν θα βοηθά το μαθητή «να διακετέχεται από πίστη στα γνήσια στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης».

2. Ότι ένα ΜτΘ, με ορθόδοξο προσανατολισμό, ακολουθώντας την ολόπλευρη καλλιέργεια και ανάπτυξη των μαθητών, που αποτελεί βασική πτυχή του σκοπού της Παιδείας μας, δεν μπορεί να υιοθετεί μονομέρειες, αλλά να επιδιώκει τη σύμπλευση του υλικού με το πνευματικό, του ανθρώπινου με το θείο, της θεωρίας με την πράξη και, επομένως, της ανθρώπινης γνώσης με τη θεία γνώση, με στόχο την επιτυχή πνευματική ολοκλήρωση των μαθητών, στο πλαίσιο της θεανθρωποκεντρικότητας. Επομένως, οποιαδήποτε δομική αλλαγή, στα όρια των προγραμματικών κατευθύνσεων, που θα επιδίωκε την αλλοίωση αυτού του δυναμικού ορθόδοξου προσανατολισμού και χαρακτήρα του ΜτΘ, θα μπορούσε να τραυματίσει τη θεολογική, ηθικοπνευματική και κοινωνικοπολιτισμική του λειτουργία, σε βάρος της ολόπλευρης και αρμονικής ανάπτυξης των νέων.

Με βάση τις παραπάνω θέσεις, η σύνταξη ενός Προγράμματος Σπουδών, με ορθόδοξη κατεύθυνση είναι ανάγκη να περιέχει:

1. Την ποιοτική και σε βάθος αγωγή και μόρφωση των νέων «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου», με «νουν Χριστού», με ορθόδοξο χριστιανικό τρόπο ζωής, με κριτική σκέψη και πνευματική διάκριση. Έτσι θα είναι σε θέση, στην κρίσιμη, από πνευματικής πλευράς, εποχή της Παγκοσμιοποίησης, αφενός, να βρίσκονται σε συνεχή ηθικοπνευματική εγρήγορση και να αντιστέκονται στο κακό και σε διάφορους μηχανισμούς αλλοτρίωσης και επιβολής και, αφετέρου, να ζουν στο πλαίσιο της αγάπης και της προσφοράς μέσα στο ορθόδοξο πολιτισμικό και κοινωνικό τους περιβάλλον.

2.  Τις ορθόδοξες θεολογικές γνώσεις, που θα βοηθούν τους νέους να ζουν συνειδητά, στο πλαίσιο της ζώσας εκκλησιαστικής τους παραδόσεως, ως υγιείς θρησκευτικές προσωπικότητες με πνευματικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και οικουμενικό προσανατολισμό. Οι μαθητές έχοντας προϋπόθεση τη ορθόδοξη χριστιανική θέαση του κόσμου, μαθαίνουν να μην υποτιμούν ούτε, όμως, να υπερτιμούν τα υλικά πράγματα, αλλά να έχουν τη δεξιότητα να τα συμπλέκουν αρμονικά με τα πνευματικά κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διασώζεται η αλήθειά τους και να επικρατεί η αναγκαία ισορροπία τόσο στη ζωή των ανθρώπων όσο και σε ολόκληρη την κτίση, την ευθύνη της οποίας έχουν. Η σύγχρονη πνευματική, κοινωνική, πολιτισμική και περιβαλλοντική κρίση αποτελεί ένα ισχυρό παράδειγμα, που φανερώνει το μέγεθος του προβλήματος που δημιουργείται από την έλλειψη υλικοπνευματικής ισορροπίας στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Δηλώνει επίσης το κενό και τον κίνδυνο που δημιουργείται στον κόσμο από την πλημμελή άσκηση της ηγετικής και δημιουργικής ευθύνης, που έλαβε ο άνθρωπος από τον Θεό κατά τη δημιουργία του. Με βάση τα παραπάνω, θα ήταν παράδοξο να κατανοηθεί ή να καταξιωθεί το περιεχόμενο και η σκοπιμότητα ενός ΜτΘ στην ελληνική παιδεία, χωρίς ορθόδοξο, αλλά με πολυθρησκειακό προσανατολισμό. Μερικοί βέβαια ισχυρίζονται ότι ένα πολυθρησκειακό ΜτΘ θρησκευτικών μπορεί να είναι και ορθόδοξο. Αυτό όμως αποτελεί οικτρή παραπλάνηση, διότι αυτό αντίκειται στην ορθόδοξη παράδοσή μας. Οι νέοι της χώρας έχουν ανάγκη την αληθινή πίστη στην Ορθοδοξία, διότι αξίζουν να έχουν μια υγιή θρησκευτικότητα, που να αντιστοιχεί στον ελληνορθόδοξο πολιτισμό και η οποία να μπορεί να ενισχύει και να εμπλουτίζει τον αξιακό και πνευματικό τους κώδικα και να καλύπει την ανάγκη που έχουν τόσο για προσωπική και αληθινή ελευθερία και αυτοπραγμάτωση όσο και για την οικείωση της αίσθησης ότι ανήκουν οργανικά, ως μέλη, στην πνευματική κοινότητα και κοινωνία του Χριστού που είναι η Εκκλησία. Συμπερασματικά, ο ορθόδοξος προσανατολισμός του μαθητή, μέσα από το ΜτΘ, προσβλέπει στην πράξη σε έναν αυριανό πολίτη ικανό να παρατηρεί, να αναλύει, να ερμηνεύει τον κόσμο και τη ζωή από ορθόδοξη θεολογική έποψη. Μέσα από μία τέτοια διάσταση της θέσης του ΜτΘ στην παιδεία μας, η μόρφωση που αποκτούν οι νέοι μας δεν σχετίζεται τόσο με ποσοτικά μεγέθη όσο με ποιοτικά, αφού αυτά αποτελούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ολοκληρωμένου ανθρώπου, διότι δεν μαθαίνουν απλώς γνώσεις για τη ζωή, αλλά κλειδιά και τρόπους για να γνωρίζουν, να διακρίνουν, να ανακαλύπτουν και να ερμηνεύουν το βαθύτερο νόημα και την αλήθεια της. 

 Πηγή